"12-Dikabir Oqughuchilar Herikiti"ni Xatirelesh (I)

[DUD Sozchisi]

"12-Dikabir Oqughuchilar Herikiti"ni Xatirelesh (I)

Memet toxti, Dolqun isa, Nurmuhemet musabay qatarliq "DUQ"diki siyasi yanchuqchilar  her-yildiki yalghan-yawadaqliri bilen 12-Dikabir Oqughuchilar herikitini Höddige eliwilip „Qehriman“ ikenlikini dawarang qilatti.  Bu Yil ularning xiyanet, Oghurluq, Qoymuchuluq, Basqunchuluq we Satqunluqliri uytidin Uyghurlar Hisap elishqa Atlandi. Ular qorqup sehnige chiqalmas boldi-tikiwetti.

 12-Dikabir oqughuchilar herikiti Oxshash Kunde Qeshqerde Bolghan idi. Bu tesaddipiliq bolmastin, belki Wetinimizning Jenup we Shimalidiki Uyghurlar Qulluqtin qutulush uchun Omumiyuzluk, teng qozghalghanliqining, oz-ara qoyuq Alaqening Ispati. Shu qetimqi Oqughuchilar Herikitining Lideri Mijit Qurban Namayishtin ikki Kun burun Sirliq „Yurek Kesili“ bilen tosattin Alemdin ötti.  Uning orunlashturushi bilen Puxta teyyarliq korulgen Namayish Partilidi.  „Taghda yolwas bolmisa, Maymun Padish boptu“degendek  Xitay Namayishchilarning Teliwi heqqide Oqughuchilar arisidki „Maymun“lardin bir nechchchisini „Oqughuchilar Wekil“ dep Talliwalghan Xitay Namayishini Meqsidini Ular arqiliq setiwaldi.
Saqchi Bashliqi bilen Er-ayal qoyuq Munasiwet qilidighan Memet toxti, Dolqun isalarning 30 yildin beri „Wekil“ boliwatqanliqi Nimini bilduridu?

Her yili bu Kunni Höddige eliwalghan bu Maymunlargha Könup qalghanliqi uchun  bugun 12-Dikabir Kuni Ötup ketiwatsimu Hich-bir Uyghurdin sada chiqmidi. Hichkim bu heqte bir Nerse yazay Demidi. Peqir bu Namayishqa Ula hazirlighanlarning biri, Oqughuchi Emes Oqutquchi bolup qatnashqan we uni Urumchining Meydanlirida, yollarda Qorqmastin yoshurun Resimge alghuchi bolush supitim bilen,  bu Shanliq Tarixi kunni konglumning chungqur Qatlimidin Söyünup Esleymen. U Kunning Pakizliqigha dagh chushriwatqanlarni
Lenetleymen.

1985- Yili 12-Ayning10- küni, namayish bashlinishtin ikki kün burun mushu qétimqi namayishni uyushturghuchi orun bolghan „shinjang uniwérsitéti“de nahayiti ghelite bir ish yüz berdi. Shu küni bu qétimqi namayishning Teshkilligüchisi, Yetekchisi  bolghan „Uyghur (shinjang) Uniwérsitéti“ oqughuchilar birleshmisining Reisi, Memliketlik  Oqughuchilar birleshmisining muawin reisi, ezeldin Yürek késel tarixi bolup baqmighan oqughuchilar Lideri Mijit Qurban „Yürek késili“ bilen nahayiti sirliq halda  tosattin Alemdin ötti. Sawaqdishining tosattin alemdin ötüshi barliq oqughuchilarning yürikini judaliqning azabida örtendürüsh bilen bir chaghda, yene ularning  namayish arqiliq sawaqdishining we özlirining arzulirini ipadilesh iradisini téximu chingitti. Köpchilik ene shu chaghdiki qatnash qulaysiz, alaqilishish wasitilirimu  rawan bolmighan ehwal astida, sawaqdashlar yérim kéchide ornidin turup mektepler ara piyade yürüp alaqilishish we mektep dairilirining tosushidin saqlinish  üchün yérim kéchide mektep tamliridin artilip mektep sirtigha chiqiwélish qatarliq usullarni qollandi. Shu qétimqi namayishqa pütün Uyghur aptonom rayonidiki hemme aliy mekteplerdiki oqughuchilar we Uyghur rayonining bashqa sheherliridiki oqughuchilar bolup onbeshminggha gha yéqin kishi ishtirak qildi. Hetta Eziz eysadek emdila toluq otturining birinchi yilliqida oquwatqan ösmürmu Ürümchidin Ming kilométir yiraqta turup mushu qétimqi oqughuchilar herikitining tesirige uchridi we bu heriketke hemnepes boldi . " 12-Dekabir oqughuchilar herkitining kelip chiqishi, herket jeryani, ehmiyiti, mahiyitini her-bir Uyghur qandaq bilishni xalisa shundaq bilish erkinliki bar. Mezkur torbette Uyghurlarning  Weten ichi-sirtidiki Xitaygha qarshi Her-qandaq qarshiliq herikiti peqet duq ning manipolliqi, bisimi astida bir tereplimilik halda chushendurulup, baha birilip, Teshwiq qilindi. Perqliq qarashlar torbettin ilip tashlandi. Buning ismi metbuat erkinlikini, soz qilish erkinlikini ashkare cheklesh digen bolidu. 12-Dikabir oqughuchilar herikitining meqsidining birsi Uyghurlarning soz qilish erkinlikini qolgha kelturush !

Qeshqer shehride Uyghurlar „3 kun Musteqil“ bolghan "30-Oktebir namayishi", "ghulja la ilahe illalla namayishi" , "xitay paytextidiki mashina wujumi"....Qatarliqlargha UAA da ilan qilin'ghan bahalar, chushendurushlerning hemmsi digidek xitay mewqesini asas qilip mahiyet burmilan'ghan nersiler bolup keldi.

DUQ, UAA, RFA Metbuatlirida inkar qilin'ghan, mahiyeti burmilan'ghan, eng zor Tariximiz- Axirqi Jumhuriyetning Qurulushi we Meghlup bolush Tarixidur.


DUD Teshkilati Reisi
Sidiqhaji.Mertmusa
(Diplum Arxitektur)

[e-mail]
_______        

ئون ئىككىجى دىكابىر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتى"نى خاتىرەلەش

مەمەت توختى، دولقۇن ئىسا، نۇرمۇھەمەت مۇساباي قاتارلىق "دۇق"دىكى سىياسى يانچۇقچىلار  ھەر-يىلدىكى يالغان-ياۋاداقلىرى بىلەن 12-دىكابىر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتىنى ھۆددىگە ئەلىۋىلىپ „قەھرىمان“ ئىكەنلىكىنى داۋاراڭ قىلاتتى.  بۇ يىل ئۇلارنىڭ خىيانەت، ئوغۇرلۇق، قويمۇچۇلۇق، باسقۇنچۇلۇق ۋە ساتقۇنلۇقلىرىدىن ئۇيغۇرلار ھىساپ ئەلىشقا ئاتلاندى. ئۇلار قورقۇپ سەھنىگە چىقالماس بولدى-تىكىۋەتتى.

 12-دىكابىر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتى ئوخشاش كۇندە قەشقەردە بولغان ئىدى. بۇ تەساددىپىلىق بولماستىن، بەلكى ۋەتىنىمىزنىڭ جەنۇپ ۋە شىمالىدىكى ئۇيغۇرلار قۇللۇقتىن قۇتۇلۇش ئۇچۇن ئومۇمىيۇزلۇك، تەڭ قوزغالغانلىقىنىڭ، ئوز-ئارا قويۇق ئالاقەنىڭ ئىسپاتى. شۇ قەتىمقى ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتىنىڭ لىدەرى مىجىت قۇربان نامايىشتىن ئىككى كۇن بۇرۇن سىرلىق „يۇرەك كەسىلى“ بىلەن توساتتىن ئالەمدىن ئۆتتى.  ئۇنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشى بىلەن پۇختا تەييارلىق كورۇلگەن نامايىش پارتىلىدى.  „تاغدا يولۋاس بولمىسا، مايمۇن پادىش بوپتۇ“دەگەندەك  خىتاي نامايىشچىلارنىڭ تەلىۋى ھەققىدە ئوقۇغۇچىلار ئارىسىدكى „مايمۇن“لاردىن بىر نەچچچىسىنى „ئوقۇغۇچىلار ۋەكىل“ دەپ تاللىۋالغان خىتاي نامايىشىنى مەقسىدىنى ئۇلار ئارقىلىق سەتىۋالدى.
ساقچى باشلىقى بىلەن ئەر-ئايال قويۇق مۇناسىۋەت قىلىدىغان مەمەت توختى، دولقۇن ئىسالارنىڭ 30 يىلدىن بەرى „ۋەكىل“ بولىۋاتقانلىقى نىمىنى بىلدۇرىدۇ؟

ھەر يىلى بۇ كۇننى ھۆددىگە ئەلىۋالغان بۇ مايمۇنلارغا كۆنۇپ قالغانلىقى ئۇچۇن  بۇگۇن 12-دىكابىر كۇنى ئۆتۇپ كەتىۋاتسىمۇ ھىچ-بىر ئۇيغۇردىن سادا چىقمىدى. ھىچكىم بۇ ھەقتە بىر نەرسە يازاي دەمىدى. پەقىر بۇ نامايىشقا ئۇلا ھازىرلىغانلارنىڭ بىرى، ئوقۇغۇچى ئەمەس ئوقۇتقۇچى بولۇپ قاتناشقان ۋە ئۇنى ئۇرۇمچىنىڭ مەيدانلىرىدا، يوللاردا قورقماستىن يوشۇرۇن رەسىمگە ئالغۇچى بولۇش سۇپىتىم بىلەن،  بۇ شانلىق تارىخى كۇننى كوڭلۇمنىڭ چۇڭقۇر قاتلىمىدىن سۆيۈنۇپ ئەسلەيمەن. ئۇ كۇننىڭ پاكىزلىقىغا داغ چۇشرىۋاتقانلارنى لەنەتلەيمەن                  ى


1985- يىلى 12-ئاينىڭ10- كۈنى، نامايىش باشلىنىشتىن ئىككى كۈن بۇرۇن مۇشۇ قېتىمقى نامايىشنى ئۇيۇشتۇرغۇچى ئورۇن بولغان „شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى“دە ناھايىتى غەلىتە بىر ئىش يۈز بەردى. شۇ كۈنى بۇ قېتىمقى نامايىشنىڭ تەشكىللىگۈچىسى، يەتەكچىسى  بولغان „ئۇيغۇر (شىنجاڭ) ئۇنىۋېرسىتېتى“ ئوقۇغۇچىلار بىرلەشمىسىنىڭ رەئىسى، مەملىكەتلىك  ئوقۇغۇچىلار بىرلەشمىسىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى، ئەزەلدىن يۈرەك كېسەل تارىخى بولۇپ باقمىغان ئوقۇغۇچىلار لىدەرى مىجىت قۇربان „يۈرەك كېسىلى“ بىلەن ناھايىتى سىرلىق ھالدا  توساتتىن ئالەمدىن ئۆتتى. ساۋاقدىشىنىڭ توساتتىن ئالەمدىن ئۆتۈشى بارلىق ئوقۇغۇچىلارنىڭ يۈرىكىنى جۇدالىقنىڭ ئازابىدا ئۆرتەندۈرۈش بىلەن بىر چاغدا، يەنە ئۇلارنىڭ  نامايىش ئارقىلىق ساۋاقدىشىنىڭ ۋە ئۆزلىرىنىڭ ئارزۇلىرىنى ئىپادىلەش ئىرادىسىنى تېخىمۇ چىڭىتتى. كۆپچىلىك ئەنە شۇ چاغدىكى قاتناش قۇلايسىز، ئالاقىلىشىش ۋاسىتىلىرىمۇ  راۋان بولمىغان ئەھۋال ئاستىدا، ساۋاقداشلار يېرىم كېچىدە ئورنىدىن تۇرۇپ مەكتەپلەر ئارا پىيادە يۈرۈپ ئالاقىلىشىش ۋە مەكتەپ دائىرىلىرىنىڭ توسۇشىدىن ساقلىنىش  ئۈچۈن يېرىم كېچىدە مەكتەپ تاملىرىدىن ئارتىلىپ مەكتەپ سىرتىغا چىقىۋېلىش قاتارلىق ئۇسۇللارنى قوللاندى. شۇ قېتىمقى نامايىشقا پۈتۈن ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىكى ھەممە ئالىي مەكتەپلەردىكى ئوقۇغۇچىلار ۋە ئۇيغۇر رايونىنىڭ باشقا شەھەرلىرىدىكى ئوقۇغۇچىلار بولۇپ ئونبەشمىڭغا غا يېقىن كىشى ئىشتىراك قىلدى. ھەتتا ئەزىز ئەيسادەك ئەمدىلا تولۇق ئوتتۇرىنىڭ بىرىنچى يىللىقىدا ئوقۇۋاتقان ئۆسمۈرمۇ ئۈرۈمچىدىن مىڭ كىلومېتىر يىراقتا تۇرۇپ مۇشۇ قېتىمقى ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتىنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىدى ۋە بۇ ھەرىكەتكە ھەمنەپەس بولدى . " 12-دەكابىر ئوقۇغۇچىلار ھەركىتىنىڭ كەلىپ چىقىشى، ھەركەت جەريانى، ئەھمىيىتى، ماھىيىتىنى ھەر-بىر ئۇيغۇر قانداق بىلىشنى خالىسا شۇنداق بىلىش ئەركىنلىكى بار. مەزكۇر توربەتتە ئۇيغۇرلارنىڭ  ۋەتەن ئىچى-سىرتىدىكى خىتايغا قارشى ھەر-قانداق قارشىلىق ھەرىكىتى پەقەت دۇق نىڭ مانىپوللىقى، بىسىمى ئاستىدا بىر تەرەپلىمىلىك ھالدا چۇشەندۇرۇلۇپ، باھا بىرىلىپ، تەشۋىق قىلىندى. پەرقلىق قاراشلار توربەتتىن ئىلىپ تاشلاندى. بۇنىڭ ئىسمى مەتبۇئات ئەركىنلىكىنى، سوز قىلىش ئەركىنلىكىنى ئاشكارە چەكلەش دىگەن بولىدۇ. 12-دىكابىر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتىنىڭ مەقسىدىنىڭ بىرسى ئۇيغۇرلارنىڭ سوز قىلىش ئەركىنلىكىنى قولغا كەلتۇرۇش !

قەشقەر شەھرىدە ئۇيغۇرلار „3 كۇن مۇستەقىل“ بولغان "30-ئوكتەبىر نامايىشى"، "غۇلجا لا ئىلاھە ئىللاللا نامايىشى" ، "خىتاي پايتەختىدىكى ماشىنا ۋۇجۇمى"....قاتارلىقلارغا ئۇئائا دا ئىلان قىلىنغان باھالار، چۇشەندۇرۇشلەرنىڭ ھەممسى دىگىدەك خىتاي مەۋقەسىنى ئاساس قىلىپ ماھىيەت بۇرمىلانغان نەرسىلەر بولۇپ كەلدى.

دۇق، ئۇئائا، رفا مەتبۇئاتلىرىدا ئىنكار قىلىنغان، بۇرمىلانغان، ئەڭ زور تارىخىمىز- ئاخىرقى جۇمھۇرىيەتنىڭ قۇرۇلۇشى ۋە مەغلۇپ بولۇش تارىخىدۇر.


[e-mail]