Aptonomiye, Rabiye Qadir we Ilham Toxti

[Elqut]

Aptonomiye, Rabiye Qadir we Ilham Toxti

Memet Toxti

Oqughuchilar semige ikki mesilide qisqa izahat:
1-,Yeqindin buyan mening ismim koplige isimlar bilen arilash teleppuz qilinghili turdi. dimekki halqiliq mesilier ustide ochuq parang qelishimning waqti kelgen oxshaydu.
2-, Meni hichkim DUQ'tin qoghlap chiqarmidi. bu qetimqi saylamda Rabiya Xanim bashliq kopligen chonglirimizning ching turishigha qarimay DUQ'te wezipe almidim. shuningdin kiyin DUQ reisining bir qanche qetim manga bergen we hetta eng yengisi texi 1 ay burun eytilghan DUQ'ning muawin resilikige qaytidin teyinlesh heqqidiki tekliwini chirayliqche ret qildim. sewebi DUQ namidin eytiliwatqan bezi siyasi jehettiki eghiz ozgurushining, bolupmu Aptonomiye heqqidiki ochuq bayanlarning yillardin beri men izlep kelgen siyasi liniye bilen zitliq teshkil qilghanliqidur. oqughuchilarning waqip bolup qelishini umut qilimen.

Emdi timigha kelsek:

DUQ ozining qurulush pelisepisini Sherqiy Turkistan Xelqining oz ziminida ozining siyasi teqdirini ozi belgulesh prinsipi ustige bina qildi. milletlerning oz teqdirini ozi belgulesh prinsipi 1967-yilidin buyan Xitayni oz ichige alghan barliq gherp dewletliri teripidin BDT da birdek qobul qilinghan univirsalliqqa ige qanuniy hoquq. eyni waqitta bu dawaning heqiqi igiliri bolghan wetinimiz Sherqiy Turkistan xelqining ozining siyasi kelgusi we teqdirini ozliri belguleshtek eng tebiy hoquqigha qelinghan eng aliy hormet. biz chet'elde turiwilip weten xelqining heqiqi arzu isteklirige mas kelmigen siyasi kun tertip belgulep xelqimizge tangalmaymiz. mana bu eng eqelliy bir logika. xelqimizning siyasi teqdirini wetendiki xelqimiz ozliri belgulisun we biz chet'ellerdiki siyasi teshkilatlar xelqimizning mana bu hoquqini kapaletke ige qelish uchun siyasi paaliyet yuruteyli. bu prinsip DUQ'ning nizamnamisida we qurulghandin buyan hich ozgetish kirguzulmigen ghaye bayannamisida texiche eniq turuptu.

2 yildin buyan hich bir teyyarliqsiz ilgiri suriliwatqan Aptonomiye parangliri xupiyaniliq halettin chiqip ochuq ashkara teleppuz qilinidighan, hetta bashqa dewlet we parlamintlarning wekilliri bilen bolghan sohbetlerde ochuq ashkara tekrarlinidighan bir uqumgha aylanghanliqidek bir riyalliqni hichkim inkar qilalmisa kirek. qorsaq kopugimizge sewep bolghan amillarning birsi del bu noqtidin bashlinidu. kopligen sohbet we yeghinlarda bu heqtiki pikrimni bashtin bashlap eytip kelgenlikim hich sir emes. ustilik bu tima heqqidiki xelq ammisining inkasining qanchilik kuchluk ikenlikini her kun anglawatimiz, korewatimiz.
mezkur mesile heqqide mening meydanim nahayti ochuq bolup keldi. qisqartsam eger Aptonomiye deyilidighan mushundaq bir programma weten dawayimiz uchun paydiliq dep qaralsa bu aldi bilen kopchilik bilen keng kushade muzakirige echilishi, ziyalilar we alimlar teripidin tetqiq qilinishi, bu heqte mutexesisleshken chet'ellik qanunshunaslarning pikirliri elinishi, Xitayning mewjut asasi qanuni, 1955-yili ilan qilghan Aptonomiye belgulimiliri we bizge berilgen hoquqlar, 1984-yili Xitay Xelq Qurultiyida maqullunup yururlikke kiren Milli Tirritoriyelik Aptonimiye Qanuni qatarliqlar inchike tehlil qelinishi, bizning telep qilghan Aptonomiyerimizning qandaq bir Aptonomiye bolidighanliqi (Yeni Dalai Lama telep qilghandek Medeniy bir Aptonomiyemu yaki Milliy Tirritoriyelik siyasi heq hoquqliri bolghan bir Aptonomiyemu)Bingtuanni qandaq bir terep qelish, nopusi yerlik nopustin halqip ketken Xitay kochmen nopusi heqqide qandaq chare korush, eger Aptonomiye bolidighan bolsa bu aptonomiyening ismining nime bolidighanliqi (yeni Sherqiy Turkistan Uyghur Aptonomiye Rayunimu yaki oxshashla Shinjiang Uyghur Aptonomiye Rayonimu), siyasi, iqtisadiy, tamojna, jemiyet amanliqi, chigra bixeterliki, chigra sodisi, tashqiy soda, chet'eller bilen bolidighan alaqe ishliri, Aptonom rayun reisining qandaq bikitilishi (saylam bilen wujutqa chiqamdu yaki merkezning teyinlishi bilen bolamdu), diniy, mediniy, tarix, til yeziq, edebiyat, resmi til qatarliqlar mesililerning, bolupmu wetinimizdiki yer bayliqlirining igidarchiliqi, kochmen nopusning qandaq kontrol qelinishi............................... qatarliq konkiritni mesililerde mukemmel bir lahiye otturigha qoymastin, mewjut mesililerning we yuqarda eytilghan her bir maddining kapaletke ige qelinishi uchun toluq bir qanuniy asas bolmastin hichkimning aghzigha kelse kelmes aptonomiyeni teleppuz qilmasliqi heqqide talay qetimlap pikirlirimni eng yuquri orungha eytip otkenlikim isimde.

mana hazir Aptonomiye digen bu ichi bosh, nimige oxshaydighanliqi eniq bolmighan bu atalghu bizge siyasi bir enggushter qelinip bazargha seliniwatidu. ustilik DUQ'ning nizamnamisigha we qurulush pelisepisige xilap halda.
Sherqiy Turkistan meningmu wetinim. bu wetende mening heq hoququm we soz heqqim hichkimdin az emes. bashqilarning bu wetenning teqdiri heqqide soz heqqi barken, de mening nime dep bolmighudek?
undaqken men otturigha qoyghan pikirler, teklipler itibargha elinmighan sharayitta, mening qilidighan ikki ishim bar idi. 1-, mewjut haletni ozgertish(qolumdin kelmidi). 2- bolsa mening siyasi liniyem bilen birdeklik bolmighan yerde turmasliq. men ikkinji yolni tallidim we DUQ'tin wezipe qobul qilmidim.

Bezilerning Dalai Lamani ozige ornek elip Tibetliklermu Aptonomiye uchun koresh qiliwatidighu deyishliri kop uchraydu. durust, Dalai Lama aptonomiye telep qiliwatidu, uning ustige Mediniy heq hoquqlar kapaletke ige bolghan bir aptonomiye telep qiliwatidu. Dalai Lama hazirqi Tibette Aptonomiyening xeli ustun sewiyede mewjutliqini obdan bilidu. mesilen: Xitay nopusi Tibette aran 10%, Tibet tili muaripning asasliq tili, planliq tughut siyasiti Tibetler uchun yoq. diniy erkinliki xeli derijide kapaletke ige, hetta Dalai Lama resimlirige qaritilghan cheklimilermu bikar qelindi. Potala Sariyida Dalai Lama resimliri ochuq ashkara esighliq. undaqta mesile nime? mesile del Tibet Aptonom Rayuni dep atalghan Tibetning sirtidiki Yunnen, Chingxai, Gensu, Guizhou qatarliq olkilerge taralghan we omumiy yer kolimi Xitay yer ziminining 25%'idin koprek bolghan barliq rayunlarning Chong Tibet Rayuni qelinip hazirqi Tibetke qoshuwitilishi. Merkizi hokumet bilen Tibetler arisidiki birdin bir ziddiyet del shuningdin ibaret. Dalai Lamaning meqsiti qandaqtur yalghuz Aptonomiye telep qelish emes ayni waqitta bu Aptonomiye shemsiyesi astida Xitaydin zimin we tupraq telep qelishtin ibaret.
ustilik Tibetliklerning telep qilghan aptonomiyesi heqqide mukemmel bir qanun lahiyesi mewjut.

emdi ozimizning gepige kelsek:

Eger DUQ Aptonomiye telep qilidighan bolsa eng yaxshisi telep qilghan nersisining nime ikenlikini bir qetim kozdin otkuzup baqqinida ziyan yoq. chunki DUQ telep qilghan Aptonomiyening qandaq aptonomiye ikenlikini bilidighan Allahning bir quli yoq.
eger bizning dawayimiz Aptonomiye dawasi bolsa undaqta bizning Ilham Toxti'din perqimiz nime? nime dep chet'ellerge chiqtuq? bugun Aptonom dawasi weten ichide elip beriliwatidighu? uning ustige hich bolmisa Ilham Toxti ozi telep qilghan Aptonomiyening nime ikenlikini 5 qoldek bilidu. Xitay asasi qanunidiki berilgen we kapaletke ige dep yezilghan heq hoquqlarning nime ikenlikini, emiliyette qandaq ijra qeliniwatqanliqini. Milliy Tirritoriyelik Aptonomiyediki saqliniwatqan mesililerni, bu mesililerning qandaq tuzutulishi heqqidiki chare tedbirlerni hem siyasi noqtidin hem qanuniy noqtidin turup eng yaxshi shekilde elip beriwatidighu?

wetenda yashighan Ilham Toxti'chilik Aptonomiye heqqide swatimiz bolmay turup, modigha egiship aptonomiye naxshisi oquydighan bolsaq, undaqta bu aptonomiye dawasini Xitaygha qaytip Ilxam Toxti bilen bille qilayli. hich bolmisa Ilham Toxti'gha arqa chiqip hurra deyisheyli.

eger Ilham Toxti'chilik ishni qamlashturalmighan bolsaq, Babur'din. uningdin buningdin yardem sorimastin jiddi oylishayli we biz nime telep qilimiz, bizge nime lazim? digen sualning jawaibini bileyli.

Chet'eldiki Uyghur dawasi hich bolmisa Ilham Toxti'din bir qedem aldida we bir baldaq yuqarda herket qelishi qandaqtur bir ajayip yengiliq emes belki kem bolsa bolmaydighan zoruriyettur.

Berilgen tenqitlarning qimmiti tenqit berguchige qiydash we yaki qaytarma hujum qelish bilen kuchidin qalmighinidek, Uyghur dawasi duch kelgun bu mewhumluq, gunggaliqmu bu tenqitler heqqide tepekkur qilmay turup ozlidin hel bolup ketmeydu.
wetenperwerlik, milletperwerlik setiwalidighan marka emes belki emiliy ish herket bilen qolgha kelturilidighan shereptur. dawagha paydimiz bolsa paydimizni korsiteyli, eger ziyan beriwatqan bolsaq ziyandin qaytayli.
Ilham Toxti ozining dawasini qilsun, chet'eldikiler hich bolmisa teximu qattiqraq yol tutush arqiliq Ilham Toxti'ning qolini xitay aldida kuchlendureyli. ozimiz bilmigen dawani bashqilargha anglitishtek bir exmaqliq bolmisa kirek.


http://www.uyghuramerican.org/forum/showthread.php?t=19399