Awstiraliyediki Ballirini Yemenge Iwetken Uchur Heqqide

[Aziz Isa Elkun]

Awstiraliyediki Ballirini Yemenge Iwetken Uchur Heqqide

Turdi

Yeqinda bu meydanda Awsturaliyediki bezi Uyghurlarning ballirini Yemendiki medrislerge iwetkenligi toghrisida hewerler boliwatidu. Bu ishtin bashqa nurghun Uyghurlardek ensirigen bolsammu hazirghiche gep qisturmay kelgen idim, likin Norweyde yuz Bergen ishlardin kiyin bu meslige sel qarisaq bolmaydighanlighini his qilip bu heqte oylighanlirimni bu meydangha kiridighanlar bilen ortaqlishishni toghra kordum.

Aldi bilen bezilerning normal dini eqidisini Uyghur musulmanlirining en-enimiz boyiche elip baridighan Uyghurlar bilen biz tilgha almaqchi bolghan radikal musulmanlarning perqini bulup qelishi uchun uzemning bulgen, anglighinim boyiche radikal Uyghurlarning qandaq ikenligini teswirlep utey. Bir qanche yil ilgiri Amerikining gherp qirghighida yashaydighan bir dostum mundaq bir weqeni dep Bergen idi. U turghan sheherde uning ayilisidin bashqa Uyghur yoq iken. Az digende u shundaq dep oylighan iken. Likin kiyinche bashqilar arqiliq yene bir yengi kelgen Uyghurlar barken dep alayide surishte qilip oyige izdep beriptu. U Uyghurning ayali ular bilen zadi korishkili chiqmaptu, peqet ashhanisida u dostumizning ayali bilenla korishiptu. Dostumning ayalining dep berishiche u ayal putun bedinini peqet kozinila uchuq qoyup qara kiyim bilen yepiwalghan iken, yar erler bar oyge chiqsa haram bolidu dep u aghinimizning aldigha chiqmaptu. U dostum “bu qandaq Uyghurlardu bu, men yurtta bundaqlarni korup baqmaptikenmen. Uyghur digen oyige mihman kelse yahshi kepsiler dep aldigha chiqip salam beridu, yanghanda chirayliq ishik aldigha chiqip uzutup qoyidu; biz digen ta Qeshqer Hotenning yiza qishlaqlirighiche toy-tokunda er-ayallar teng usulgha chushup tebrikleydighan helq tursaq, bular qandaq Uyghur bolidu emdi” dep kongli renjigen bolsimu boptu Uyghurchiliqta bizmu oyge chaqirip qoyayli dep ularni bir-ikki heptidin kiyin oyige chaqiriptu. Ular dostimizningkige keptu.

Er aldi bilen mashinidin chushup ishikni chikip dostimiz chiqqandin kiyin “sille ayalim yataq oyenglige kiriwalghuche kormeydighan bir yerde daldilinip tursanglar” deptu. U dostimiz kallisidin otmigen bolsimu mihmanning yuzi, Uyghurchiliq dep halagha kirip ishikni yepip turuptu ayal mihman yataq oyge ozini yushurup bolghuche. Shundaq qilip u kunimu u Uyghurning ayali bilen salamlishidighan purset bolmaptu. Shuningdin kiyin u ikki ayile arlashmaptu. U gheyri dindar Uyghurlar hazirmu choqum ashu sheherde yaki Amerikining bir yerliride bar, likin ular Uyghurlarning ya paliyetlirige ya bashqa ishlirigha qatnashmaydu. Ularning Amerikida ikenligini ashu dostimizdin anglighanlardin bashqa hechkim uqmaydu. Ularni birleshken dowletler teshkilatining qachaqlar idarisi ottur asiyadin ekilip orunlashturghan iken.

Bizning dewetqan radikal musulmanlirimiz mana mushundaq wetenge barsimu Uyghurlirimiz tonimaydighan insanlar. Bizning mediyitimizge ayallar uzini qara kipenlikke oruwalidighan qayde yoq. Bizde ayallar yerim oluk bolup kipenge kiriwalghan emes belki erler bilen murini murige tirep teng turup tarihimizni yaratqan hem yaritiwatidu. Dunyada musulman milletliridin nechche yuzi bar, ularning hemmisining uzige chushluq ozgiche mediyiti, tarihi bolghach ularning dini paliyetlirimu bir-birige ohshap ketmeydu. Meslen Iran bilen Saudini alsaqmu ikkiside kop perq bar. Yene Saudi bilen Pakistan, Misir bilen Turkiye, Malayshiya bilen Marakesh digendek dowletlerge qarisaqmu hemme milletlerning ozige chushluq alahidiligi bar, chunki hechkim tunugun onkurdin chiqipla adem bolup bugun musulman bolmighan. Bizmu tunugun Tengri taghning ongkurliridin chiqmiduq, bizningmu 12 esirlik musulmanliq tarihimiz we mediniyitimiz bar bir millet. Ohshimighan musulman helqlerning eqidisini ipadilesh usulliridiki perqler peqet ularning ohshimighan tarih we mediyetning ispatliri, hergiz birsining usuli yene birsidin yahshilighining ispati emes.

Ademni echinduridighini bizning bezi kallisi kem ademlirimiz tunugun wetendin chiqipla bizning huddi hechqandaq bir tarihimiz yoq, tunugun onkurdin chiqqan yawayi ademdek hemme nersimizni untup bashqilarningkini qarisigha doraydiken, mining bu tutqan yolam men osup chong bolghan shu yurttiki helqim bilen ohshashmu dep sorimaydiken. Belkim beziler sorishi mumkin, likin bizning helqni hittaylar bundaq bolishqa ruhset qilmighan dep teselli elishi mumkin. Hittayning dinni erkinlik bermesligi rast, emma Hittay yurtimizgha kelmigen chaghlardimu bizning dinni orup adetlirimiz hergiz Saudi yaki Afghanistandiki Wahabilerdek bolghan emes. Likin beziler birinchi uchrighan Wahabilargha qarapla huddi yengi bir quruqluqni bayqiwalghandek hayajanlinip hemmini qarisigha doraydiken. Bizning ata-anillirimiz Wahabilarning barlighini bulmey qelip bashqiche yol tutup qalghini yoq, emliyette shularni bashqurghan, Wahabilar quran boyiche emes Qumluqta yashaydighan padichi ereplerning qaydisi boyiche yol tutidighan helq. Bizning ata-buwillirimiz ularning mediyitini dorashni toghra tapmighan.

Emdi Astiraliyediki gepke kileyli. Men azraq surushte qilip baqtim. Mining igiligen cuhurumche Awstiraliyege Pakistanning medrisliride terbilengen bireylen kelip heli kop Uyghurlarni men yuqurda teswirligendek qara kipenlerge yogep bolaptu (dimisimu shekli we simolluq jehettinmu u kiyim zadi qara kipenning ozi). Pakistandiki medrisler terbiyligen ademler Afghanistanda Taliban hokimitini qurup u dowletni tugumes balagha tiqti. Hazir emdi Afghanistandin otup Pakistda kunde bomba bartilitip Pakistanning dushmenliri weyran qilalmighan bu dowletni weyran qilish aldida turuptu. Ularning partlatqini bashqilar emes del ulargha yol qoymighan musulmanlar. Ular hetta mechitlernimu partiltiwatidu. Ularning kozide ular bilen bir yolda bolmighanlarning hemmisi “Kapir”, partiltiwetishke erziydu.

Mushu seweptin uzun yillardin beri yol qoyup keliwatqan Pakistan bu medrislerni tutiwetti. Netijide nadanlarning beshini yuyup radikal musulman terbiyleydighan bu “yuyush zawutliri” hokimiti kuchluk bolmighan Yemenge yotkelgen. Gezit jornallarda Yemendiki medrislerde terbiylengenlerning terorchiliqqa chetilghan uchurlirini dawamliq uchritip turimiz. Eger Uyghur balliri rastla u yerge iwetilse ularning Tilivzorlarda hewer bolup chiqishi peqet waqit meslisi, shunga jama’et, teshkilatlar hazir wahtida tedbir qollinip buning aldini elishi kirek. Mining tekliwim Awstiraliyediki teshkilatlar u kishining Pakistandiki medriste terbiylengenligini, hazir Uyghurlarni uzining dini telimi bilen ozgertip barghanlighini, nariside ballarni yemendiki medrislerge alaqiliship iwetip bergenligini dep qoysila qalghini u yerning saqchilliri bir terep qilidu. Mining oqughan heqerlirimche hazir Amerikida Yemendiki medrislerni Al-Qaedagha terrorchi terbiyleydighan baza dep qaraydu, belkim Awstiraliyemu hem shundaq qarishi kirek.

Ular az digende u ademning Pakistandiki qaysi medriste terbiylengenligi, eng muhimi Yemendiki u medrislerni qandaq bulidighanlighi, u yerni manduridighanlarni qandaq tunuydighanlighi, qandaq alashlashqanlighini choqum bek bulgisi kilidu. Eger Uyghurche materyallarni Englischige terjime qilidighan ishlar bolsa men bilen alaqe qilsanglar yardimimni ayimaymen. Bumu Uyghur dawasining bir qismi. Uyghurlarni hittaygha yoqutish bilen bundaq “putun musulmanlar azat bolup Islam helipiligi qurulghanda Uyghurlarning ishi ozligidin hel bolidu” dep qaraydighan asmandiki ghazning shorpisini ichip helqni otqa ittiridighan radikallargha yoqutish ohshash. Ularning sani wetende awusa ular quralni dushmenge emes aldi bilen oz millitige qaritidu. Chunki ularning mahiti shu, qilalaydighini shu—etish, yoqitish, buzush, olturish, partilitish!” Ular Islam, Huda dep aghzidin chushurmey turup sheytangha aldinip ketken azghunlar. Ulardin hazirghiche bir yitinlik payda kelginini kormiduq, bundin kiyinmu hem kelmeydu! Uyghurlar ularning 12 esirlik dini mediyiti yoq qilishigha hergiz yol qoymaydu.


menbe:

http://uyghuramerican.org/forum/showthread.php?21571-Awstiraliyediki-Ballirini-Yemenge-Iwetken-Uchur-Heqqide