"Biz Bilmeydighan Tarix". Awtori: Xewir Temur

[DUD Sozchisi]

Yollighuchidin Kirish Soz

Maqale Axirqi Jumhuriyetni meghlup qilghan " Arimizdiki Xitaydinmu better  Isa Yusup, Meut Sabirilar..." we bu Satqunlarni Ilan qilghan Uluq Ata Uyghur Exmetjan Qasimi dewridiki komulgen Tarixni yoruqluqqa chiqiridu. epsuski Uyghurlar bu Tarixni texi yeqindila oqushqa bashlidi. Mezkur Maqaleni oqughanda u Tarix koz aldimizda eynen Tekrarliniwatqanliqini koreleysiz. Isabeg(yusup)ning kim ikenlikini bileleysiz. uningdinmu better warisi xitay xotunidin bolghan Erkin isa, ilgha risa we erslan isalarning kim ikenlikini bileleysiz. we ulargha egeshken, aldinip azghan DUQ, UAA, Radio we Dinchi torbet mesullirining kimler ikenlikini bileleysiz.

Bu maqale UAA Torbitige qoyulushi bilen derhal elip tashlanghan.(1) Mana bu Tarixning tekrarliniwatqanliqini Korsutudu. Uyghurlargha Oz Tarixini yoshurghanlar Uyghurlarning Qatilliridur.  

„Qul qilin'ghan Milletlerning Azatliq uchun bolghan urushi öz Tarixini yaxshi bilmey turup ghelbe qazinalmaydu. Mustemlikichiler jinayetlirini yoshurush uchun her-dayim tarix bilen oynushidu - uni burmilaydu, yoqqa chiqiridu„(2).  

Biz Uyghurlarning ichige kiriwalghan, Mustemlikichi Xitayning ornida Tariximiz bilen oynushiwatqan, uni burmilawatqan, yoqqa chiqiriwatqanlar Qurban Weli, erkin isa usup, ablikim baqi, Perhat memet (yorungqash), "Pazil" qatarliq Isabegchiler jinayetlirini yoshurush uchun "DUQning 5-qurultayi"ni echip, yene saxte saylam otkuzup satqunlarning Uwisi-DUQ ni saqlap qilish uchun rengmu-reng Suretke kirip, sheytani shumluqlarni qilishmaqta.
______

"Biz Bilmeydighan Tarix"
Awtori: Xewir Temur

Dölet qurulghan we bu Döletning Armiysi Manas Deryasi buyighiche qistap kilip Ürümchini tehditke alghan waqitta , herbi jehettin amalsiz qalghan Gomindang hökümitining qullanghan siyasi tedbiri ikki jehettin bolghan:

Biri, Amrikining maslishishi we hemkarlighida Sowit itipaqi bilen sulhi qilip ,shu arqiliq Sowitlerni'ing qoli bilen bu tehdid(Dölet)ni yoq qlidighan tashqi siyaset tedbiri. Yene biri qurulghan bu Döletni Gomindang ishxaliytidiki rayunlardiki xeliqning itirap qilishigha irishtürmeslik yaki xeliqni bu Dölettin iddiye jehettin Tezdürüsh üchün qullanghan ichki siyaset tedbiridur .Yazmida Tashqi siyaset tedbir toghirsida toxtalmaymiz .

Bu yerdiki ichki siyaset tedbiride rol alghan adem Isa yüsüp Satqundur. Xiwir tümürning eslimisde yizilishiche Isa yüsüp  qeshqer yingsar hakimining (xenzu hakim) öyide uning balliri bilen oynap chong bolghan we shu jeryanda xenzuche ögengen . Kiyn yamulda terjiman bolghan . Kiyin bu hakim gomindangning tashkenitte turushluq konsoli bolop teyinlengende uning bilen bille egiship tashkenitke barghan .1930-yllarning aldi keynide «alahide xizmet »ihtiyaji üchün Nenjingge ewetilip mexsus terbiylengen . Bolshiwiklarning jungxwa mingo ziminida jonggo kompartiysini qollap ,qurallandurup « parakendichilik slish»lirigha qarshi'i tedbir söpitide ,jiyangjishi rehberligidiki gomindang hökümitimu Sowetler Rosiyesining ottora asiyada hulini kolash üchün tashkenitte achqan konsoli arqiliq , yerlik milletler arsidin Pantükizimchilarni bolshiwiklargha qarshi küshkertish pa'aliyetliri ilip barghan idi . Bu yerde Isa yüsüp qilmaqchi bolghan «alahide xizmet»mana moshu idi . Bu jeryanda u Pantürkizim iddiysi toghirsida xili obdan bilimge we siyasi xizmet tejirbisige ige bolghan idi.

Isa yüsüp Satqon kiyin gomindangning erep we musulman Döletlirige ewetken bir ömekning mu'awin bashlighi bolop teyinlinip bir qisim musulman Döletlerge ziyaretke ewetilgen .bu ziyaret jeryanida afghanistanda 7 yilningyaqi tetqiqat we siyasi pa'aliyetler bilen shughulliniwatqan ,shinjang meslisni yaponyening kabuldiki bash elchi'isi wastisi bilen ,yaponye qatarliq Döletlerning qol tiqidighan xelqara mesilige aylanduRush yolida herket qiliwatqan Memtimin bughra bilen alayten körüshüp ,uni «jungxwa mingoning qelbide turup köresh qilish»qa qiziqturghan . Torkiyede ziyaret jeryanida Sowetler Rosiyesige qarshi ammiwi pikir berpa qilish üchün bezi pa'aliyetlerni qanat yaydurghan . Kallisi Ros we kominizim öchmenligi bilen tolghan mesut sebirining ehwalidin moshu yerde xewerdar bolghan bolshi mumkin .

Isa yüsüp ning bu ziyaretining bikargha ketmigenligi eksiche nahayti mol husulluq bir ziyaret pa'aliyti bulghanlighi kiyin melum bulghan .Memtimin bughraning «mining siyasi köreshlirim »de yizilishiche ,Isa yüsüp bilen uchirship uzaq ötmey , Memtimin Boghra Isa yüsüpning digenlirining tughra ikenligini ,shingshiseyni yülep turghan Ruslargha qarshi yene shu jungxiwa mingudin paydilinshining aqilane buldighanlighni his qilip yetken we uning tekliwini qubul qilighanlighini bayan qlip Isa yüsüpke we jiyangjishige xet yizip ,shingshiseyning shinjang xelqige salghan zulimidin, Sowetlerperesligidin shikayet qilghan we üzining shinjang xelqige wekil bulup merkizi hökümette ishleshni xalaydighanlghi heqqide iltimas qilghan . Bizde «öydiki hisap bazargha toghra kelmeptu» digen bir maqal bar . Memtimin bughraning öydiki hisabi qandaq qilip talagha tughra kelmigenligini kiynki weqelerning tereqqiyati ispatlighan .

1933-Yili quralliq köresh qilip xeliqning himayisige irishken bu mujahidni yinida tutup turushning siyasi ehmiytining nahayti chong buldighanlighini his qilghan jiyang jiyshi derhal jawap xet yizip uni teklip qilghan . Teklipke bina'en Memtimin Boghra deslep kabuldin hindistangha kelgen .bu yerde engiliye da'irliri terpidin qolgha ilinip türmige tashlanghan .shuning bilen Memtimin Boghraning ayali jiyang jiyshige xet yizip ,ehwalni melum qilighan we jiyang jiyshining yardem qilip irini qutquzishini iltija qilghan . Jiyang jiyshi bu waqitta «shepqetchi»söpitide otturgha chiqip ,engiliye we hindistan hökümitige xizmet ishlep uni türmidin« qutquzup chiqqan» we ayrupilan biliti ewetip (bir riwayette alahide ayrupilan ewetip) uni Nenjinggha aldurup kelgen . Bu waqitlarda engiliye ,amrika ,jungxwa mingu lar Sowetler kuminizimigha qarshi tili bir aghiniler bulup , Memtimin Boghraning turmige tashlinishi we «qiyn künde bishini silighan »buliwilip uni qutquzup chiqshlarning hemmisi bolsa Memtimin bughraning könglini üzige qaritishni meqset qilghan bir uyun idi. Dimek bir qatar uyun we neyrengler arqiliq «yulwasni aldap taghdin chüshürüsh hilsi» bilen Memtimin bughra kabuldin qayturup kilinp qepezge solanghan idi.Memtimin bughraning Nenjingge kilshi bilen kabolda ilip barghan shinjang mesilisini xelqaralashturushning aldi élindi we nahayti muhim bir siyasi desmaye qulgha kelgen idi . Memtimin bughraning Nenjingge kilishi mahiyet jehettin tümür xelpe we xujinyaz hajining örümchige birishigha tamamen uxshayitti peqet siyasi oyunning sewiyesi jehettin ,burunqilardin xilila yuqiri sewiyede idi . Öz waqtidiki „Li shufu“ we Sowetler konsuli Aprisowning ornida bu qitim Isa yüsüp  bar idi .

Memtimin Boghra Nenjingge kelgendin kiyin Isa yüsüpning diginidek Gomindang palata ezasi qilip teyinlendi we tigishlik bulghan shan -shöhret ,yuqiri ma'ash -teminattin behirmen qilnidi . Mesut sabirining hikayisimu Memtimin Boghraningkige oxshapraq kitidighan bir jeryan diyshke bulidu ,peqet uning siyasi Perqi Memtimin Boghradin erzanraq , söpiti sel tüwenrek idi xalas .

Gholjida qurulghan Döletning arqisida kominzim idologiysi bilen kitiwatqan sowit itipaqining arqa tirek bulup turghanlighidin ibaret bu heqiqet gomindang hökümiti üchün tiship kirishke buldighan bir yuchuq noqta idi. Chünki shinjang xelqi islam dinigha ishinidighan ,dinsiz dehrilikni yaman kürdighan bir xeliq ikenligini Gomindang hökümiti obdan biletti . Bu tupraqining bir puchiqida Dölet qurulup bolghan ehwal astida , bu xeliqni peqet herbi we saqchi küchlirigila tayinip tizginlep turush esla mümkin bolmayitti. Yene kilp bu waqitlar Yapunye bilen bulghan uRush jiddi dawam qliwatqan bir waqit idi . Yapunyening teslim bolshi tixi küntertiptimu hetta yoq idi .dimek shinjangni idare qilip tutup turushta Döletning herbi we iqtisadi küchi yitishmeyitti .birdin bir yol ularning iddiysini tizginlesh , qurulup bulghan Döletke bolghan teshnalighini bisiqturush, musteqilliqqa bulghan Arzusigha amal qilish kirek idi.

Del shu waqitta , Nenjing we chungchingda biqiwatqan «qepezdiki yulwaslar»ning ishqa yaraydighanlighi otturgha chiqti. Bular resmi salahiyet jehette ,Gomindang hökümiti ichidiki emeldarlar bulshigha qarimay ,yene shinjang xelqining jungxwa milletliri terkiwide emesligi'ini jar silip ,merkezdiki rehberlerning künglini yérim qilip turatti. Elwette , bu peqet sözlesh huquqi da'irsidiki pa'aliyet bulup , shinjangdin 4ming kilumitir yiraq bir yerde turghanlighi üchün emili herket qlish imkaniyti yoq idi emma yenila Isa yüsüp bu ikkeylen bilen meydani birdek qiyapetke kirwilip hemmegep-söz we herkitidin merkizi hökümetni xewerdar qilip turatti . Shu arqiliq merkez rehberlirimu bulardin anche endishe qilmaydighan bolghan idi.

Gholjida Dölet qurulup ,örümchi tehdit astida qalghan waqitta , gerche wujungshin bu «Pantürkizimchilar»ning shinjanggha kelse esla bolmaydighanlighini , bolmisa «qepezdiki yolwasni ormangha quyup bergen »bilen oxshash ish buldighanliq chüshenchisini küchep teshebbush qilsimu , likin jiyang jiyshi siyasi jehettin tiximu yiraqni köreleydighan jang jijungning tekliwini toghra tipip ,qiyin we halqiliq waqitta ularni shinjanggha ewetip Pantürkizim iqimi bilen gholchidiki Döletke qarshi epsun uqup shamal chiqirishqa quyup bergen boldi.

Bular shinjanggha kelgendin kiyin , bularning deslepki pa'aliyti Pantürkizimni tunushturush we kominizimgha ,dinsizliqqa qarshi turush ,tilmizni saplashturush ...dep ilp birilghan idi . Bularning pa'aliyti shinjangdiki xenzu rehberlerni qattiq bi'aram qilghan bulsimu likn weziyetning ihtiyaji tüpeylidin oyniliwatqan bu siyasi oyunda ,merkizi hökümet yerlik rehberlerning shikayetlirige nispeten süküt qilish pozitsiyeside turuwaldi . Emilyette bu bir «igizde turup yolwas suqashturush» hilisi bulup hem yerlik emeldarlar(xenzular)ning «Pantürkizimchilar»gha bulghan nepritini oyghitalayitti hem shinjang xelqini merkizi hökümettin memnun qilalayitti. Emma heqiqi meqset bu emes idi. Esli meqsidi bulsa shinjang xelqining iddiysning gholjidiki Döletke bulghan mayillighini tusup qilish idi. Gizit -jurnallar neshir qilnip dunya weziyti we yerlik weqeler bisilip turulghanlighi sewebidin shinjang xelqi tebi'i halda gholjidiki hökümetning arqisida dinsiz küminzim döliti barlighini bilwalghan idi ,tiximu tughirsi meqsetlik bildürülgen idi. Bu «Pantürkizimchilar» bir tereptin Panturkizimni teshwiq qilsa yene bir tereptin merkiri hökümetning shinjang xelqige «chin turkistani»qurup birdighanliq wedisi barlighini hich bulmisa ali muxtariyat birdighanlighi , peqet yapunqa qarshi uRush axirlashqanda bu ishlarni tebi'i rewishte hel buldighanlighni (ajiz waqtida bermigen musteqilliq we muxtariyatni hökümetning bishi saqayghan ,Dölet köchlengen waqitta birettimu dep hichkim uylap baqimghan -de)sözlep ,xeliq ichidiki musteqil Dölet(ghuljidiki )ke maslship élip birliwatqan mexpi teshkilatlinishning we yer asti herketlerning aldini alghan yaki teshkillinish yulnishini özgertip üzining sipige qushuwilish arqiliq shinjang xelqining siyasi iradisni parchilap, kürünerlik ünümge irishken idi. Yene kilip hichqandaq iqtisad serip qilinmighan idi. Bu pa'aliyetlerning hemmisi yerlik weqip we jemiyetlerni quRush arqiliq yerlik xeliqtin i'ane pul yighish yuli bilen ilip birildi. Rastinla bir mezgil shijang yashliri bularning sözlirige ishendi we pul -mallirini bulargha tükti. Chünki bu «Pantürkizimchilar»ning bishida üz xelqining musteqillqighi üchün qan kichip jihad qilghan Memtimin Boghradek ezimetlermu bar idi.eger Memtimin Boghra bolmighan bulsa ,uningdin bashqilargha bulupmu Isa yüsüpke hichkim ishenmeyitti.

Bu köresh deslepte ,tekellup we hile -neyrengler bilen dawam qilghan bolsa , kiyin gizit -jurnallarda uchuq ashkar tillap -haqaretlesh bilen buldighan boldi. Hetta bu «Pantürkizimchilar» ghüljidiki Döletning rehberlirini «Ruslarning küchigi» ,« kominizimning qorchaqliri» ,«sitalinning gumashtiliri»... Dep aghzini buzup tillap teshwiq qilidighan boldi . Peqet Memtimin Boghraningla ghuljidiki hökümet rehberliridin exmetjan qasimi qatarliqlar bilen munasiwiti yaxshi idi , bashqilar bulsa xuddi it -müshüktek bir-birige hörpiyip yürüshetti .  bu weziyette shinjang xelqi üzül- kisl qaymuqti . Bu qaymuqushta shinjang tinch azat bolup gomindang eskerliri tawsiyuning rehberligide „teslim bolup heqiqetke qayitqan“, bu «Pantürkizimchilar» bolsa jiyang jiyshining yingilginige ten bermey tüzüp chiqqan «chong quruqluqni qayturup ilish pilani»ning ichidiki « shinjang pilani»ni Orunlashning ihtiyaji we hayatini saqlap qilishning arzusida Minggha yiqin kishi birlikte chetelge qachqangha qeder dawamlashti . Atalmish «chigradin qayitip kelgen »mesut sebir we chinggizxan damullamlar yene shu Isa yüsüpning keynige kirip , yene shu eksiyetchi jiyang jiyshi hökümitining pilanigha yemchük bulup yürüshning erzimeydighanlighini , bu atalmish «hijret»ning shinjang xelqi üchün emes Gomindang partiysi üchün ikenligini , böridin qutulsimu yene yolwasqa tutulup yüriydighanlghini chüshinip yetkenligi üchün qaytip kelgen idi .

Yollighuchi: Sidiqhaji.Mertmusa
(Diplom Arxitektur)
[e-mail]
__________
 
Izahatlar:

(1)- UAA gha yollunup elip tashlanghan bu Maqalening UAA diki adresi:
http://forum.uyghuramerican.org/forum/showthread.php?33701-quot-Biz-Bilmeydighan-Tarix-quot&p=138553#post138553 

(2) – Neqil „Isa Yusup kimdur“Namliq Maqaledin elindi.
Menbe : http://www.Turkmechlisi.Org/?Sayfa=go...At=40&grs=1918