Bu Namayish 12-Dikabir Qeshqer Pédagogika Institotida bolghan.

[DUD Sozchisi]

Bu Namayish 12-Dikabir Qeshqer Pédagogika Institotida bolghan.

1985-Yili9-ayda biz tetildin yighilip Mektepke qaytip kelsek Qeshqerde gheyri tipliq jiger késili tarqalghan mezgil iken. Mektepning orunlashturushi boyiche biz tamaq qachilirimizni yataq, Siniplarda opche qoymay ayrim xaltilargha sélip kötürüp yürduq. U chaghlarda xet yézishishtin bashqa alaqe wastisi bolmighachqa wetenning jenub shimalidiki aliy Mekteplerde oquwatqan sawaqdashlirimiz bilen xet yéziship ehwal sorishattuq, pikir almashturattuq.Adette ürümchi bilen Qeshqer arliqida xet 7 künde tégetti.Noyabir aylirining bashlirida ürümchidiki sawaqdashliridin xet tapshurup alghan bir qisim sawaqdashlirimiz shinjang uniwérsititida oquydighan Oqughuchilar ning arisida Qeshqerde tarqalghan jiger késili, shinjangdiki Atom siniqing tesiri we bashqa milliy mesililer heqqide hökümetke telep sunush oyda boliwatqanliqni heqqide mish-mish gepler barliqidin xewerlendürüp turdi. Emma bu ishlarning ras- yalghanliqini héchkim bilmeyti. Oqughuchilar arisida bundaq mish-mish geplerning herxil wariyantliri éqip yüretti.

Isimde qélishche noyabirning axirliri bir yekshenbe küni idi. U chaghda biz Mektepte 6 kün oqup ,peqet yekshenbe künila dem alattuq. Yekshenbe küni tamaq ikki waqla bérilgini üchün ettigenlik tamaq waqti saet 10da bolatti. Tamaq yégili yataq binasidin sirtqa chiqsam hawa shunchilik bulutluq, hazirla qar yaghidighandek bir xil shiwirghanliq iken. Ijtimaiy pen Oqughuchilirining yatiqi tebiiy pen binasining yuqirisidiki igizlikke jaylashqanliqi üchün pelempey arqiliq peske chüshüp , tebiiy pen binasining aldigha kelsem Mektep ichidiki töt doqmushta tamaqqa mangghan 5,6 bala stolbigha chaplan'ghan qeghezdiki birnimilerni oquwétiptu. U chaghda Qeshqer pédagogika inistitotining ichide Mektep chong derwazisidin kütübxana binasigha taqashqan yol bilen ijitimai pen binasi we tebiiy pen binasini boylap bir uchi ashxanigha yene bir uchu Oqughullar yataq binasigha tutashqan yolning kétishidin hasil bolghan mushu birla chong töt doqmush bar idi. Shunga oghul Oqughuchilar tamaqqa bérish üchün hemmisi mushu yoldin ötetti. Menmu bérip ashu toplushup turghan Oqughuchilar qatari stolbigha chaplan'ghan xetni oqudum. Xette Atom siniqining Uyghurlargha keltürwatqan ziyini, ichkirdin chiqiwatqan xenzu köchmenlerni toxtutush, Uyghurlar bilen xenzular ottursidiki barawersizlik, Uyghurlargha qaritilghan pilanliq tughutni cheklesh, aliy Mekteplerde yolgha quyulghan xenzuche teyyarliq Sinipini emeldin qaldurush we bashqa milliy mesililerni sözligendin sirt eng muhimi shu chaghdiki shinjang Uyghur aptonom rayonining reisi ismail emetni shinjangdin béyjinggha yötkep ekétidighanliqini , eger ismail emet béyjinggha ketse Uyghurlar üchün chong bir yoqutush bolidighanliqi , shunga herqaysi aliy Mektepte oquwatqan Uyghur Oqughuchilar birliship hökümetke telep sunup, buning aldini élish kérekliki yézilghan iken.Men xetni toluq oqup bolghuche tamaqqa mangghan xéli köp oghul Oqughuchilar etrapimizgha toplashti. Adem köpeygenche aldida kélip oqughanlirimiz kiyinkilerge orun boshutup ashxanigha kirip kettuq. Tamaq yep bolup chiqsam stolbigha chaplan'ghan xetni aliqachan éliwétiptu. Bashqilardin sürüshtürsem bu ish derhal Mektep rehberlirining quluqigha yetkenliki üchün abduraxman shuji kilip élip kitiptu. Abduraxman shuji Mektepning Oqughuchilargha mes'ul mawun sékirtari idi. Bu adem sépi üzidin tughma qip-qizl adem bolghachqa Oqughuchilar arisida meyli qiz , meyli oghul bolsun bu ademni yaxshi körüdighan birmu Oqughuchi yoq idi .

Gerche bu xet éliwitilgen bolsimu emma oqushqa ülgüreligen Oqughuchilar arqiliq xetning mezmuni bashqilargha yitip bérip, Oqughuchilar arisida yushurun ghulghuligha peyda bolushqa bashlidi. Shuningdin kéyin Mektep weziyiti anche tinch bolmidi, ürümchidinmu xet arqiliq hökümetke telep sunuluptu, pat yéqinda Namayish bolghudek dégen xewerler kélishke bashlidi. Gerche oqush normal dawamlishiwatqan bolsimu emma Oqughuchilarning hési-yadi oqushta emes, belki ürümchide boliwatqan yéngiliqlardin xewerdar bolush we u heqqide kusur-kusur paranglishiishta idi. Gerche bizning qachan Namayish boldighanliqidin éniq xewirimiz bolmisimu , emma bizdin yuqiri Siniptiki Oqughuchilarning teshkillinip Namayish uyushturushni arzu qilghantuq.

12-Dékabir Qeshqerde hawa nahayiti uchuq idi. Ettigenlik ikki saetlik derstin kiyinki arliq Gimnastikigha chiqtuq. Mekteptiki barliq Siniplarning bikitilgen Gimnastika oynash orni bar idi. Bizning ornimiz kütübxana binasining aldidiki waskitbol meydani idi. Biz meydan'gha chiqsaq bashqa Siniplar téxi derstin chüshmigen iken. Bizning arqimzdinla ximiye fakultéti 83-yilliq Oqughuchiliri chiqti. Biz bir oqutush binasida bolghanliqimiz üchün ularni asasen tunuytuq. Uning üstige ularning Gimnastika oynash orni kütübxana binasining aldidiki chong yolda bolup bizge anche yiraq bolmighan yerde idi. Ularning arisida boyi pakarraq, diqmaq, gewdisi kengri, burni qangsharliq bir bala bolidighan, u tuyuqsizla qoynidin uzun bir latini chiqardi, uningghiche qalghan bir -ikki oghul bala yol yaqisidiki derexqe yamiship chiqip chongraq shaxliridin ikkini sundurdide latining ikki uchigha ötküzüp,yuquri köterdi. Bizning Siniptiki balilar latigha nimilerning yézilghanliqigha qarimastin "Namayish" depla ular terepke qarap yügürduq we ulargha bérip qoshulduq. Meqsidimiz Mektep derwazisidin chiqip , Qeshqer shehirini aylinip Namayish qilish idi. Biz ikki Sinipning baliliri tizilip derwazigha qarap mangduq. Uningghiche bashqa Sinipning balilirimu dem élishqa chiqti, emma bizge qushulghanliri anche köp bolmidi, köpinchiliri yolning ikki chétige yighilip bizge qarap turushti. Biz derwaza aldigha kelgende Mektep chong derwazisi aliqachan itiwétilgen , abduraxman shuji, birqanche oqutquchi we Mektep mes'ulliri bilen qoligha kanay élip derwaza aldida bizni tusup turghan iken.

Ximiye pakoltétidin chiqqan Namayish bashlamchisi héliqi bala Mektep mes'ullirigha "biz chékinmeymiz " dep qattiq jawab berdi. Bizmu teng egeshtuq. Namayish topimiz anche köp emes idi, texminen 70-80 bala bar idi. Uningghiche herqaysi Sinipning Sinip mes'ulliri aldimizgha kélip bizge yalwurghili turdi. Héchkim toptin ayrilip bashlamchi bolup chiqip kétishni xalimaytti. Aridin bir saetler ötküche talash tartishlar, terbiye ishleshler we qorqutushlar boldi, axiri Sinip mes'ullirining birdin-ikkidin tartip méngishliri bilen tarqap kettuq. Emma Sinipqa kiripla bu herketni xata , dep ipade bildürüshke mejburlanduq. Bizning Sinipimizgha Sinip mes'ulimiz ömer osman)hazir ürümchi sheherlik medeniyet-tenterbiye idarisining bashliqi( abduraxman shuji, maarip bashqarmisining mes'uli abdurusul abduraxman) bu adem Uyghurlar arisidiki sélshturma edebiyat tetqiqati bilen shughullinidighan birdin-bir tetqiqatchi, pirafisur idi.-90Yilarning bashlirida shinjang pédagogika oniwérsitétigha yötkilip kélip pirafisur bolghan idi. 90-Yillarning axiri rak késli bilen tügep ketti.( , Edebiyat pakoltitining bashliqi wahitjan ghupur ) hazir aptonom rayonluq edebiyat-sen'etchiler birleshmisining mawun bashliqi(qatarlqlar kirdi. Chüshlük tamaq waqtighiche idiye özgertish, ipade bildürüsh yighini élip barduq. Chüshlük tamaq waqtigha peqet yérim saetla quyup bérildi. Tamaqqa chiqish arliqida doskigha daghstanliq shair resul hemzaning bir shéirini yézip qoyduq. Bu shéirni men dep berdim yen bir sawaqdishim dasikigha yazdi)hazir bu sawaghdishim aqsuda ishleydu(shéir mundaq idi.

Qaytip keldim Taghlar-édirlar,
Özgürüptu rasla élimiz.
Bashqa tilda sözleydu balilar,
Öliwatamdu ana tilimiz.

Öz Tilimizda Sözlesh we yézish,
Barghanche nésip bolmamdu bizge.
Ey, bilmey turup yötilishni,
Aldiraydikenmiz Derya- Déngizge.

Esli bu shéirni "körük" jornili) hazirqi Edebiy Terjimiler Jurnili)ning 80-yillarning bashliridiki sanlirining biridin yaxshi körüp Yadliwalghan idim.

Tamaq yep bolup Sinip aldigha kelsem balilar ishik aldida Sinipqa kirelmey turuptu, qarisam ishik taqaq , qulupning achqu salidighan yérige biri yaghach tiqiwitiptu. Uningghiche Sinip mes'ulimiz, abduraxman shuji, abdurusul abduraxmanlar keldi. Ishikni échish mumkin bolmidi. Abduraxman shujining qattiq achchiqi keldi, emma ishikni échishqa amal tapalmidi. Biz sawaghdashlar ichimizde"xop boptu" dep turushtuq. Shu esnada sawaqdishidin biri yénimgha kélip , héchkim Sinipqa kirelmise tügimes yighindin qutulimiz, dep özining qulupqa yaghach tiqiwetkenlikini pichirlap qoydi. Digendek yighin waqti kéchiktürüldi, emma Sinip aldin yiraqqa ketmey saqlishimiz buyruldi. Biz bügün Sinip échilmaydighan boldi, dep ishen'geniduq. Emma abduraxman shuji yoghan bazghandin birni élip kéliptu. Özi uyaq-buyaq urup yürüp ishikning ilmikini buzuwetti. Yighin bashlinipla kimning qulupqa yaghach tiqqanliqini iqrar qilishqa qistalduq. Abduraxman shuji Sinipqa kiripla daskidiki shérini körmigen iken. Emiliyettimu men bu shéirni unchilik chong bir ish emes , dep oylighan idim. Abduraxman shuji daskidiki shéirni körüpla judini tutti. Buni Namayish, qulupqa yaghash tiqish weqelirige baghlap chong bir siyasiy weqege aylandurghili turdi.Men we sawaqdishim ikkimiz ornimizdin teng turup shéirni yazghanliqimizni iqrar qilduq. Abduraxman shuji ikkimizni ishxanisigha élip chiqip ketti. Biz kech saet 8lergiche abduraxman shujining ishxanisida soraqqa tarilduq. Kechlik tamaqqimu chiqalmiduq. Soralghan soallar , Namayishni kim teshkillidi, qulupqa kim yaghach tiqti, shéirni nedin taptinglar, nimishqa daskigha yézip qoydunglar, dégendek boldi. Biz shéirni körük jurnilidin oqughanliqimizni, daskigha meqsetsizla yézip qoyghanliqimizni saetlep chüshendürduq, emma sözimizge qayil bolmidi.

Etisi yene ishxanisigha chaqirtilduq. Ishxanida abduraxman shuji bilen Mektepning oqutush ishlirigha mes'ul muawin bashliqi memet yüsüp)hazir aptonom rayonluq radio-téliwiziye onwérsiititining bashliqi( olturuptu. Bizdin " shéirni nedin taptinglar, rastinla siler yazmidinglarmu" , dep soridi. Biz shéirni "körük" jornilidin tapqanliqimni dep berduq. Ular shu jornalni tépip ekilishimizni buyrudi. Biz Mektep kutupxanisigha kirip ,tola oqup yada bolup ketken ishkaptin alduqte , ariyetke élip , apirip körsettuq. Ular jornalni élip qélip bizni chiqirwetti. Emma bir ayghiche siyasiy ökünüshtin bash körelmiduq. Bu weqeler bolup 3 kündin kéyin -12dikabir küni ürümchidiki aliy Mektep Oqughuchilirining Namayish qilghanliqini bildüq. Eslide bu qétimqi Namayishni teshkilligen ximiye pakoltitidiki héliqi balining ürümchidiki Namayishni teshkilligen balilar bilen uchur almashturup turghanliqini perez qildim. Bolmisa oxshash bir künde Namayish bolmighan bolar idi. Gerche bu qétimqi Namayish muwapiqiyetlik bolmighan bolsimu emma pédagogika institutidiki Oqughuchilarning ürümchidiki Oqughuchilar herkitini qollighanliqining bir ipadisi idi.

-1987Yilii -83yilliqning balliri oqush püttürdi. Anglisam Namayishni teshkilligen hélqi ximiye pakoltitidiki baligha Namayish seweplik oqush püttürüsh déplomi bermeptimish. U yillarda qolida déplomi bolmisa oqush püttürgen bilen héch yerge xizmet teqsim qilmaytti. Kéyin bu bala heqqide köp sürüshtürdüm emma xewirini élishqa nésip bolmidi. Her yili -12dékabir Oqughuchilar herkiti xatire künide u balini daim esleymen. Emma xewirini hich alalmidim.

Abdushükür Muhemmet

 

[DUD Sozchisi]

بۇ نامايىش 12-دىكابىر قەشقەر پېداگوگىكا ئىنستىتوتىدا بولغان.

1985-يىلى9-ئايدا بىز تەتىلدىن يىغىلىپ مەكتەپكە قايتىپ كەلسەك قەشقەردە غەيرى تىپلىق جىگەر كېسىلى تارقالغان مەزگىل ئىكەن. مەكتەپنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشى بويىچە بىز تاماق قاچىلىرىمىزنى ياتاق، سىنىپلاردا ئوپچە قويماي ئايرىم خالتىلارغا سېلىپ كۆتۈرۈپ يۈردۇق. ئۇ چاغلاردا خەت يېزىشىشتىن باشقا ئالاقە ۋاستىسى بولمىغاچقا ۋەتەننىڭ جەنۇب شىمالىدىكى ئالىي مەكتەپلەردە ئوقۇۋاتقان ساۋاقداشلىرىمىز بىلەن خەت يېزىشىپ ئەھۋال سورىشاتتۇق، پىكىر ئالماشتۇراتتۇق.ئادەتتە ئۈرۈمچى بىلەن قەشقەر ئارلىقىدا خەت 7 كۈندە تېگەتتى.نويابىر ئايلىرىنىڭ باشلىرىدا ئۈرۈمچىدىكى ساۋاقداشلىرىدىن خەت تاپشۇرۇپ ئالغان بىر قىسىم ساۋاقداشلىرىمىز شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتىتىدا ئوقۇيدىغان ئوقۇغۇچىلار نىڭ ئارىسىدا قەشقەردە تارقالغان جىگەر كېسىلى، شىنجاڭدىكى ئاتوم سىنىقىڭ تەسىرى ۋە باشقا مىللىي مەسىلىلەر ھەققىدە ھۆكۈمەتكە تەلەپ سۇنۇش ئويدا بولىۋاتقانلىقنى ھەققىدە مىش-مىش گەپلەر بارلىقىدىن خەۋەرلەندۈرۈپ تۇردى. ئەمما بۇ ئىشلارنىڭ راس- يالغانلىقىنى ھېچكىم بىلمەيتى. ئوقۇغۇچىلار ئارىسىدا بۇنداق مىش-مىش گەپلەرنىڭ ھەرخىل ۋارىيانتلىرى ئېقىپ يۈرەتتى.

ئىسىمدە قېلىشچە نويابىرنىڭ ئاخىرلىرى بىر يەكشەنبە كۈنى ئىدى. ئۇ چاغدا بىز مەكتەپتە 6 كۈن ئوقۇپ ،پەقەت يەكشەنبە كۈنىلا دەم ئالاتتۇق. يەكشەنبە كۈنى تاماق ئىككى ۋاقلا بېرىلگىنى ئۈچۈن ئەتتىگەنلىك تاماق ۋاقتى سائەت 10دا بولاتتى. تاماق يېگىلى ياتاق بىناسىدىن سىرتقا چىقسام ھاۋا شۇنچىلىك بۇلۇتلۇق، ھازىرلا قار ياغىدىغاندەك بىر خىل شىۋىرغانلىق ئىكەن. ئىجتىمائىي پەن ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ ياتىقى تەبىئىي پەن بىناسىنىڭ يۇقىرىسىدىكى ئىگىزلىككە جايلاشقانلىقى ئۈچۈن پەلەمپەي ئارقىلىق پەسكە چۈشۈپ ، تەبىئىي پەن بىناسىنىڭ ئالدىغا كەلسەم مەكتەپ ئىچىدىكى تۆت دوقمۇشتا تاماققا ماڭغان 5،6 بالا ستولبىغا چاپلانغان قەغەزدىكى بىرنىمىلەرنى ئوقۇۋېتىپتۇ. ئۇ چاغدا قەشقەر پېداگوگىكا ئىنىستىتوتىنىڭ ئىچىدە مەكتەپ چوڭ دەرۋازىسىدىن كۈتۈبخانا بىناسىغا تاقاشقان يول بىلەن ئىجىتىمائى پەن بىناسى ۋە تەبىئىي پەن بىناسىنى بويلاپ بىر ئۇچى ئاشخانىغا يەنە بىر ئۇچۇ ئوقۇغۇللار ياتاق بىناسىغا تۇتاشقان يولنىڭ كېتىشىدىن ھاسىل بولغان مۇشۇ بىرلا چوڭ تۆت دوقمۇش بار ئىدى. شۇڭا ئوغۇل ئوقۇغۇچىلار تاماققا بېرىش ئۈچۈن ھەممىسى مۇشۇ يولدىن ئۆتەتتى. مەنمۇ بېرىپ ئاشۇ توپلۇشۇپ تۇرغان ئوقۇغۇچىلار قاتارى ستولبىغا چاپلانغان خەتنى ئوقۇدۇم. خەتتە ئاتوم سىنىقىنىڭ ئۇيغۇرلارغا كەلتۈرۋاتقان زىيىنى، ئىچكىردىن چىقىۋاتقان خەنزۇ كۆچمەنلەرنى توختۇتۇش، ئۇيغۇرلار بىلەن خەنزۇلار ئوتتۇرسىدىكى باراۋەرسىزلىك، ئۇيغۇرلارغا قارىتىلغان پىلانلىق تۇغۇتنى چەكلەش، ئالىي مەكتەپلەردە يولغا قۇيۇلغان خەنزۇچە تەييارلىق سىنىپىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش ۋە باشقا مىللىي مەسىلىلەرنى سۆزلىگەندىن سىرت ئەڭ مۇھىمى شۇ چاغدىكى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ رەئىسى ئىسمائىل ئەمەتنى شىنجاڭدىن بېيجىڭغا يۆتكەپ ئەكېتىدىغانلىقىنى ، ئەگەر ئىسمائىل ئەمەت بېيجىڭغا كەتسە ئۇيغۇرلار ئۈچۈن چوڭ بىر يوقۇتۇش بولىدىغانلىقى ، شۇڭا ھەرقايسى ئالىي مەكتەپتە ئوقۇۋاتقان ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار بىرلىشىپ ھۆكۈمەتكە تەلەپ سۇنۇپ، بۇنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەكلىكى يېزىلغان ئىكەن.مەن خەتنى تولۇق ئوقۇپ بولغۇچە تاماققا ماڭغان خېلى كۆپ ئوغۇل ئوقۇغۇچىلار ئەتراپىمىزغا توپلاشتى. ئادەم كۆپەيگەنچە ئالدىدا كېلىپ ئوقۇغانلىرىمىز كىيىنكىلەرگە ئورۇن بوشۇتۇپ ئاشخانىغا كىرىپ كەتتۇق. تاماق يەپ بولۇپ چىقسام ستولبىغا چاپلانغان خەتنى ئالىقاچان ئېلىۋېتىپتۇ. باشقىلاردىن سۈرۈشتۈرسەم بۇ ئىش دەرھال مەكتەپ رەھبەرلىرىنىڭ قۇلۇقىغا يەتكەنلىكى ئۈچۈن ئابدۇراخمان شۇجى كىلىپ ئېلىپ كىتىپتۇ. ئابدۇراخمان شۇجى مەكتەپنىڭ ئوقۇغۇچىلارغا مەسئۇل ماۋۇن سېكىرتارى ئىدى. بۇ ئادەم سېپى ئۈزىدىن تۇغما قىپ-قىزل ئادەم بولغاچقا ئوقۇغۇچىلار ئارىسىدا مەيلى قىز ، مەيلى ئوغۇل بولسۇن بۇ ئادەمنى ياخشى كۆرۈدىغان بىرمۇ ئوقۇغۇچى يوق ئىدى .

گەرچە بۇ خەت ئېلىۋىتىلگەن بولسىمۇ ئەمما ئوقۇشقا ئۈلگۈرەلىگەن ئوقۇغۇچىلار ئارقىلىق خەتنىڭ مەزمۇنى باشقىلارغا يىتىپ بېرىپ، ئوقۇغۇچىلار ئارىسىدا يۇشۇرۇن غۇلغۇلىغا پەيدا بولۇشقا باشلىدى. شۇنىڭدىن كېيىن مەكتەپ ۋەزىيىتى ئانچە تىنچ بولمىدى، ئۈرۈمچىدىنمۇ خەت ئارقىلىق ھۆكۈمەتكە تەلەپ سۇنۇلۇپتۇ، پات يېقىندا نامايىش بولغۇدەك دېگەن خەۋەرلەر كېلىشكە باشلىدى. گەرچە ئوقۇش نورمال داۋاملىشىۋاتقان بولسىمۇ ئەمما ئوقۇغۇچىلارنىڭ ھېسى-يادى ئوقۇشتا ئەمەس، بەلكى ئۈرۈمچىدە بولىۋاتقان يېڭىلىقلاردىن خەۋەردار بولۇش ۋە ئۇ ھەققىدە كۇسۇر-كۇسۇر پاراڭلىشىئىشتا ئىدى. گەرچە بىزنىڭ قاچان نامايىش بولدىغانلىقىدىن ئېنىق خەۋىرىمىز بولمىسىمۇ ، ئەمما بىزدىن يۇقىرى سىنىپتىكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ تەشكىللىنىپ نامايىش ئۇيۇشتۇرۇشنى ئارزۇ قىلغانتۇق.

12-دېكابىر قەشقەردە ھاۋا ناھايىتى ئۇچۇق ئىدى. ئەتتىگەنلىك ئىككى سائەتلىك دەرستىن كىيىنكى ئارلىق گىمناستىكىغا چىقتۇق. مەكتەپتىكى بارلىق سىنىپلارنىڭ بىكىتىلگەن گىمناستىكا ئويناش ئورنى بار ئىدى. بىزنىڭ ئورنىمىز كۈتۈبخانا بىناسىنىڭ ئالدىدىكى ۋاسكىتبول مەيدانى ئىدى. بىز مەيدانغا چىقساق باشقا سىنىپلار تېخى دەرستىن چۈشمىگەن ئىكەن. بىزنىڭ ئارقىمزدىنلا خىمىيە فاكۇلتېتى 83-يىللىق ئوقۇغۇچىلىرى چىقتى. بىز بىر ئوقۇتۇش بىناسىدا بولغانلىقىمىز ئۈچۈن ئۇلارنى ئاساسەن تۇنۇيتۇق. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇلارنىڭ گىمناستىكا ئويناش ئورنى كۈتۈبخانا بىناسىنىڭ ئالدىدىكى چوڭ يولدا بولۇپ بىزگە ئانچە يىراق بولمىغان يەردە ئىدى. ئۇلارنىڭ ئارىسىدا بويى پاكارراق، دىقماق، گەۋدىسى كەڭرى، بۇرنى قاڭشارلىق بىر بالا بولىدىغان، ئۇ تۇيۇقسىزلا قوينىدىن ئۇزۇن بىر لاتىنى چىقاردى، ئۇنىڭغىچە قالغان بىر -ئىككى ئوغۇل بالا يول ياقىسىدىكى دەرەخقە يامىشىپ چىقىپ چوڭراق شاخلىرىدىن ئىككىنى سۇندۇردىدە لاتىنىڭ ئىككى ئۇچىغا ئۆتكۈزۈپ،يۇقۇرى كۆتەردى. بىزنىڭ سىنىپتىكى بالىلار لاتىغا نىمىلەرنىڭ يېزىلغانلىقىغا قارىماستىن "نامايىش" دەپلا ئۇلار تەرەپكە قاراپ يۈگۈردۇق ۋە ئۇلارغا بېرىپ قوشۇلدۇق. مەقسىدىمىز مەكتەپ دەرۋازىسىدىن چىقىپ ، قەشقەر شەھىرىنى ئايلىنىپ نامايىش قىلىش ئىدى. بىز ئىككى سىنىپنىڭ بالىلىرى تىزىلىپ دەرۋازىغا قاراپ ماڭدۇق. ئۇنىڭغىچە باشقا سىنىپنىڭ بالىلىرىمۇ دەم ئېلىشقا چىقتى، ئەمما بىزگە قۇشۇلغانلىرى ئانچە كۆپ بولمىدى، كۆپىنچىلىرى يولنىڭ ئىككى چېتىگە يىغىلىپ بىزگە قاراپ تۇرۇشتى. بىز دەرۋازا ئالدىغا كەلگەندە مەكتەپ چوڭ دەرۋازىسى ئالىقاچان ئىتىۋېتىلگەن ، ئابدۇراخمان شۇجى، بىرقانچە ئوقۇتقۇچى ۋە مەكتەپ مەسئۇللىرى بىلەن قولىغا كاناي ئېلىپ دەرۋازا ئالدىدا بىزنى تۇسۇپ تۇرغان ئىكەن.

خىمىيە پاكولتېتىدىن چىققان نامايىش باشلامچىسى ھېلىقى بالا مەكتەپ مەسئۇللىرىغا "بىز چېكىنمەيمىز " دەپ قاتتىق جاۋاب بەردى. بىزمۇ تەڭ ئەگەشتۇق. نامايىش توپىمىز ئانچە كۆپ ئەمەس ئىدى، تەخمىنەن 70-80 بالا بار ئىدى. ئۇنىڭغىچە ھەرقايسى سىنىپنىڭ سىنىپ مەسئۇللىرى ئالدىمىزغا كېلىپ بىزگە يالۋۇرغىلى تۇردى. ھېچكىم توپتىن ئايرىلىپ باشلامچى بولۇپ چىقىپ كېتىشنى خالىمايتتى. ئارىدىن بىر سائەتلەر ئۆتكۈچە تالاش تارتىشلار، تەربىيە ئىشلەشلەر ۋە قورقۇتۇشلار بولدى، ئاخىرى سىنىپ مەسئۇللىرىنىڭ بىردىن-ئىككىدىن تارتىپ مېڭىشلىرى بىلەن تارقاپ كەتتۇق. ئەمما سىنىپقا كىرىپلا بۇ ھەركەتنى خاتا ، دەپ ئىپادە بىلدۈرۈشكە مەجبۇرلاندۇق. بىزنىڭ سىنىپىمىزغا سىنىپ مەسئۇلىمىز ئۆمەر ئوسمان)ھازىر ئۈرۈمچى شەھەرلىك مەدەنىيەت-تەنتەربىيە ئىدارىسىنىڭ باشلىقى( ئابدۇراخمان شۇجى، مائارىپ باشقارمىسىنىڭ مەسئۇلى ئابدۇرۇسۇل ئابدۇراخمان) بۇ ئادەم ئۇيغۇرلار ئارىسىدىكى سېلشتۇرما ئەدەبىيات تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان بىردىن-بىر تەتقىقاتچى، پىرافىسۇر ئىدى.-90يىلارنىڭ باشلىرىدا شىنجاڭ پېداگوگىكا ئونىۋېرسىتېتىغا يۆتكىلىپ كېلىپ پىرافىسۇر بولغان ئىدى. 90-يىللارنىڭ ئاخىرى راك كېسلى بىلەن تۈگەپ كەتتى.( ، ئەدەبىيات پاكولتىتىنىڭ باشلىقى ۋاھىتجان غۇپۇر ) ھازىر ئاپتونوم رايونلۇق ئەدەبىيات-سەنئەتچىلەر بىرلەشمىسىنىڭ ماۋۇن باشلىقى(قاتارلقلار كىردى. چۈشلۈك تاماق ۋاقتىغىچە ئىدىيە ئۆزگەرتىش، ئىپادە بىلدۈرۈش يىغىنى ئېلىپ باردۇق. چۈشلۈك تاماق ۋاقتىغا پەقەت يېرىم سائەتلا قۇيۇپ بېرىلدى. تاماققا چىقىش ئارلىقىدا دوسكىغا داغستانلىق شائىر رەسۇل ھەمزانىڭ بىر شېئىرىنى يېزىپ قويدۇق. بۇ شېئىرنى مەن دەپ بەردىم يەن بىر ساۋاقدىشىم داسىكىغا يازدى)ھازىر بۇ ساۋاغدىشىم ئاقسۇدا ئىشلەيدۇ(شېئىر مۇنداق ئىدى.

قايتىپ كەلدىم تاغلار-ئېدىرلار،
ئۆزگۈرۈپتۇ راسلا ئېلىمىز.
باشقا تىلدا سۆزلەيدۇ بالىلار،
ئۆلىۋاتامدۇ ئانا تىلىمىز.

ئۆز تىلىمىزدا سۆزلەش ۋە يېزىش،
بارغانچە نېسىپ بولمامدۇ بىزگە.
ئەي، بىلمەي تۇرۇپ يۆتىلىشنى،
ئالدىرايدىكەنمىز دەريا- دېڭىزگە.

ئەسلى بۇ شېئىرنى "كۆرۈك" جورنىلى) ھازىرقى ئەدەبىي تەرجىمىلەر جۇرنىلى)نىڭ 80-يىللارنىڭ باشلىرىدىكى سانلىرىنىڭ بىرىدىن ياخشى كۆرۈپ يادلىۋالغان ئىدىم.

تاماق يەپ بولۇپ سىنىپ ئالدىغا كەلسەم بالىلار ئىشىك ئالدىدا سىنىپقا كىرەلمەي تۇرۇپتۇ، قارىسام ئىشىك تاقاق ، قۇلۇپنىڭ ئاچقۇ سالىدىغان يېرىگە بىرى ياغاچ تىقىۋىتىپتۇ. ئۇنىڭغىچە سىنىپ مەسئۇلىمىز، ئابدۇراخمان شۇجى، ئابدۇرۇسۇل ئابدۇراخمانلار كەلدى. ئىشىكنى ئېچىش مۇمكىن بولمىدى. ئابدۇراخمان شۇجىنىڭ قاتتىق ئاچچىقى كەلدى، ئەمما ئىشىكنى ئېچىشقا ئامال تاپالمىدى. بىز ساۋاغداشلار ئىچىمىزدە"خوپ بوپتۇ" دەپ تۇرۇشتۇق. شۇ ئەسنادا ساۋاقدىشىدىن بىرى يېنىمغا كېلىپ ، ھېچكىم سىنىپقا كىرەلمىسە تۈگىمەس يىغىندىن قۇتۇلىمىز، دەپ ئۆزىنىڭ قۇلۇپقا ياغاچ تىقىۋەتكەنلىكىنى پىچىرلاپ قويدى. دىگەندەك يىغىن ۋاقتى كېچىكتۈرۈلدى، ئەمما سىنىپ ئالدىن يىراققا كەتمەي ساقلىشىمىز بۇيرۇلدى. بىز بۈگۈن سىنىپ ئېچىلمايدىغان بولدى، دەپ ئىشەنگەنىدۇق. ئەمما ئابدۇراخمان شۇجى يوغان بازغاندىن بىرنى ئېلىپ كېلىپتۇ. ئۆزى ئۇياق-بۇياق ئۇرۇپ يۈرۈپ ئىشىكنىڭ ئىلمىكىنى بۇزۇۋەتتى. يىغىن باشلىنىپلا كىمنىڭ قۇلۇپقا ياغاچ تىققانلىقىنى ئىقرار قىلىشقا قىستالدۇق. ئابدۇراخمان شۇجى سىنىپقا كىرىپلا داسكىدىكى شېرىنى كۆرمىگەن ئىكەن. ئەمىلىيەتتىمۇ مەن بۇ شېئىرنى ئۇنچىلىك چوڭ بىر ئىش ئەمەس ، دەپ ئويلىغان ئىدىم. ئابدۇراخمان شۇجى داسكىدىكى شېئىرنى كۆرۈپلا جۇدىنى تۇتتى. بۇنى نامايىش، قۇلۇپقا ياغاش تىقىش ۋەقەلىرىگە باغلاپ چوڭ بىر سىياسىي ۋەقەگە ئايلاندۇرغىلى تۇردى.مەن ۋە ساۋاقدىشىم ئىككىمىز ئورنىمىزدىن تەڭ تۇرۇپ شېئىرنى يازغانلىقىمىزنى ئىقرار قىلدۇق. ئابدۇراخمان شۇجى ئىككىمىزنى ئىشخانىسىغا ئېلىپ چىقىپ كەتتى. بىز كەچ سائەت 8لەرگىچە ئابدۇراخمان شۇجىنىڭ ئىشخانىسىدا سوراققا تارىلدۇق. كەچلىك تاماققىمۇ چىقالمىدۇق. سورالغان سوئاللار ، نامايىشنى كىم تەشكىللىدى، قۇلۇپقا كىم ياغاچ تىقتى، شېئىرنى نەدىن تاپتىڭلار، نىمىشقا داسكىغا يېزىپ قويدۇڭلار، دېگەندەك بولدى. بىز شېئىرنى كۆرۈك جۇرنىلىدىن ئوقۇغانلىقىمىزنى، داسكىغا مەقسەتسىزلا يېزىپ قويغانلىقىمىزنى سائەتلەپ چۈشەندۈردۇق، ئەمما سۆزىمىزگە قايىل بولمىدى.

ئەتىسى يەنە ئىشخانىسىغا چاقىرتىلدۇق. ئىشخانىدا ئابدۇراخمان شۇجى بىلەن مەكتەپنىڭ ئوقۇتۇش ئىشلىرىغا مەسئۇل مۇئاۋىن باشلىقى مەمەت يۈسۈپ)ھازىر ئاپتونوم رايونلۇق رادىئو-تېلىۋىزىيە ئونۋېرسىئىتىتىنىڭ باشلىقى( ئولتۇرۇپتۇ. بىزدىن " شېئىرنى نەدىن تاپتىڭلار، راستىنلا سىلەر يازمىدىڭلارمۇ" ، دەپ سورىدى. بىز شېئىرنى "كۆرۈك" جورنىلىدىن تاپقانلىقىمنى دەپ بەردۇق. ئۇلار شۇ جورنالنى تېپىپ ئەكىلىشىمىزنى بۇيرۇدى. بىز مەكتەپ كۇتۇپخانىسىغا كىرىپ ،تولا ئوقۇپ يادا بولۇپ كەتكەن ئىشكاپتىن ئالدۇقتە ، ئارىيەتكە ئېلىپ ، ئاپىرىپ كۆرسەتتۇق. ئۇلار جورنالنى ئېلىپ قېلىپ بىزنى چىقىرۋەتتى. ئەمما بىر ئايغىچە سىياسىي ئۆكۈنۈشتىن باش كۆرەلمىدۇق. بۇ ۋەقەلەر بولۇپ 3 كۈندىن كېيىن -12دىكابىر كۈنى ئۈرۈمچىدىكى ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ نامايىش قىلغانلىقىنى بىلدۈق. ئەسلىدە بۇ قېتىمقى نامايىشنى تەشكىللىگەن خىمىيە پاكولتىتىدىكى ھېلىقى بالىنىڭ ئۈرۈمچىدىكى نامايىشنى تەشكىللىگەن بالىلار بىلەن ئۇچۇر ئالماشتۇرۇپ تۇرغانلىقىنى پەرەز قىلدىم. بولمىسا ئوخشاش بىر كۈندە نامايىش بولمىغان بولار ئىدى. گەرچە بۇ قېتىمقى نامايىش مۇۋاپىقىيەتلىك بولمىغان بولسىمۇ ئەمما پېداگوگىكا ئىنستىتۇتىدىكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۈرۈمچىدىكى ئوقۇغۇچىلار ھەركىتىنى قوللىغانلىقىنىڭ بىر ئىپادىسى ئىدى.

-1987يىلىئى -83يىللىقنىڭ باللىرى ئوقۇش پۈتتۈردى. ئاڭلىسام نامايىشنى تەشكىللىگەن ھېلقى خىمىيە پاكولتىتىدىكى بالىغا نامايىش سەۋەپلىك ئوقۇش پۈتتۈرۈش دېپلومى بەرمەپتىمىش. ئۇ يىللاردا قولىدا دېپلومى بولمىسا ئوقۇش پۈتتۈرگەن بىلەن ھېچ يەرگە خىزمەت تەقسىم قىلمايتتى. كېيىن بۇ بالا ھەققىدە كۆپ سۈرۈشتۈردۈم ئەمما خەۋىرىنى ئېلىشقا نېسىپ بولمىدى. ھەر يىلى -12دېكابىر ئوقۇغۇچىلار ھەركىتى خاتىرە كۈنىدە ئۇ بالىنى دائىم ئەسلەيمەن. ئەمما خەۋىرىنى ھىچ ئالالمىدىم.

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەت