Engliyediki Uyghurlar

[Aziz Isa Elkun]

Engliyediki Uyghurlar

Aziz Isa


Yawropa we Shimali Amerika doletlerge selishturghanda Engliyege kelip oqush we kochmen bolup yaki panahliq tilep yerlishken Uyghurlarning sani nahayiti az. Shu seweptin Engliyediki Uyghurlarning jemiyetlishishimu korunerlik tereqqiy qilmighan. Engliyege Uyghurlar peqet 1990 - yillirining axiri we 2000 - yillirining beshidin bashlap siyasiy panahliq tilep kelishke bashlighandin buyan her yilda texminen 10 etrapida Uyghurlarning Engliyege kelip panahliq tilishi we yerlishishidek sur'et bilen Uyghurlarning saniasta-asta kopeymekte.

Engliyede texminen 300 etrapida Uyghurlar yashaydu.

Uyghurlarning Engliyege kelish tarixi ustide toxtalsaq bizge hazirghiche melum bolghini Uyghurlar 1980- yilliridin bashlapla Engliyege kelishke bashlihan bolup, eyni yillarda oqushqa kelip, keyin yerliship qalghanlardin Malike xanim we shu qatarda oqushqa kelip, oqushini tamamlanghandin keyin wetenge qaytip ketken Hakime Ershidin xanim qatarliqlarni misal qilip korsuteleymiz.

Engliyege tunji qetim siyasiy panahliq tilep kelgen Uyghurlardin 1999 - yili kelgen Enwer Toxtini, 2001 - yili kelgen Aziz Isa, Subhi, Kamal, Ablet Metniyaz, Nijat qatarliq Uyghurlarni misal qilip korsuteleymiz.

Engliyediki Uyghurlar sanining teng yerimini Ottura Asiya turk jumhuriyetliridin bolupmu Qirghizistan we Qazaqistanlardin kelgen Uyghurlar teshkil qilidu. Bularning ichidin 2000 - yillining aldi -keynide keyin siyasiy panahliq tilep kelgen Uyghurlardin Manchesterdin Kamil Aziz, Londondin Nizamidin Samatove, Omejan Kerimov qatarliq Uyghurlar misal misal qilalaymiz.

Engliyede yashaydighan Uyghurlar sanning 20-30% kopirekini oqughuchilar teshkil qilishi mumkin. Engliyege oquwatqan Uyghur oqughuchilarning sanimu az bolghanda texminen 100 din artuq. Ular asaslighi weten, Ottura Asiya, Turkiye qatarliq doletlerdin kelip oquwatqan Uyghur we bashqa Turkiy millet oqughuchilliri bolup, mutleq kop sandikilliri oqushini putturgendin keyin oz kelgen doletlerge qaytmaqta we shu seweptin oqughuchilarning sani yuqurda eytip otken Engliyede muqim olturaqlashqan Uyghurlarning sanigha kirguzulmidi.

Engliyediki Uyghurlar asasliqi towendiki sheherlerde yashaydu:

Londonda yashaydighan Uyghurlar - ularning san texminen 200 din kopirek, asasliqi Londonning shimalidiki Turukler merkezliship yashighan rayonlarda yashaydu.

Manchesterdiki Uyghurlar - asasliqi Manchester we  Bradford etiraplirida yashaydu. Ularning sani 40 etrapida.

Berminghamda texminen 30 etrapida Uyghurlar yashaydu.

Schotlandning Glasgow shehride texminen 10 etrapida Uyghurlar yashaydu.

Newcastle texminen 10 etrapida Uyghur ayashaydu.

We bizge melum bolmighan Engliyening bashqa sheherliride yashawatqan Uyghurlar texminen 50 etrapida bolushi mumkin.

Uyghurlarning Engliyege kelish tarixining qisqa we sanining az bulishi seweplik taki hazirgha qeder Engliyede Uyghur jama'itige wekil xarakterlik bir mustehkem jamiyet qurush emelge ashmidi yaki jemiyet qurulsimu yuqarqi ewzelsiz shara'itlar tupeyli oz rolini jari qilduralmidi.

Emma 2004- yili Aziz Isa ependining yitekchiligide Engliyediki bir qanche Uyghur we En'giliz muzikantlardin teshkillinip qurulghan London Uyghur Ansambili Uyghurlarni, Uyghur kimlik we medeniyitini Engliyge, Yawropadiki bashqa boletlerge tonushturushta, Engliyediki Uyghur jamaitini bir yerge eklip bash qoshturushta, meniwiy hayatini beytishta kopligen xizmetlerni elip bardi we bu xizmetler netinjiside Uyghurlarning medeniyet - sen'eti Yawropada tonushturulup, Uyghur milletining ijabiy obrazi yartilishqa mueyyen asaslarni saldi. London Uyghur Ansambilining qurulishi we tereqqiy qilishi Engliyediki Uyghurlarning yekke simowuli qatarida Engliye we Yawropa xeliqlirigila emes putun dunyadiki muhajirette yashwatqan Uyghurlarghimu keng tonushluq bolup qalghan bir sen'et gorupisigha aylinip qaldi.  

Engliyediki Uyghurlarning kop qismi ushshaq xususiy tijaret, qurulush we guzetchilik xizmetliri bilen shughullunidu. Az bir qisimliri maarip, uchur texnikilliri we bashqa kespiy sahelerde xizmet qilidu, yene bir qisim Uyghurlar doletning parawanliq turmush kapalet yardimide yashaydu.


____________________________________


(Eskertish: bu yazmida otturgha qoyulghan menbeler peqet mening hazirghiche ibilgenlirim asasida bayan qilindi. Eger sizning Engilyediki Uyghurlar heqqide yengi melumatliringiz bolsa bu yazmining axirigha qoshup yollang we shu yengi pikirler asasida bu temining mezmunini birlikte beyitalaymiz.)