Eysa Yusup Aleptekinning hayatidin qisqiche bayan

[Uyghurtilek]

Eysa Yusup Aleptekinning hayatidin qisqiche bayan

dolqun Eysa

Eysa Yusup Aleptekinning hayatidin qisqiche bayan

Eysa Yusup Aleptekin Sherqi Turkistanning Qeshqer welayitige qarashliq Yengisar nahiside 1901- yili dunyagha kelgen. Dadisining ismi Yusup, chong Dadisining ismi Qasim Haji Muhemmed Ali bulup, Apisining ismi Aysem chong Dadisining ismi Hasen idi. Dadisi Yusup beg Yengisarning ming beshi idi.

Eysa ependi bashlanghuch melumatini dini mektepte uqush arqiliq chiqarghan. Kiyin Yengisarning Xitay hakimining mejburlishi bilen Xitayche kurs (Shotang) ge berip xitay tilidin sawat chiqarghan. Mektep tugetkendin kiyin Yengisarda Xitayche mektepte muelim we terjiman bulup ishligen.

1926 –yili Yengisar Hakimi Chin De Li ning Endijangha konsul qilip teyinlinishi bilen Eysa ependi Chin De Li bilen birge Endijangha baridu. Eysa ependining siyasi hayati Gheribi Turkistandiki deplomatik wezipesi bilen bashlinidu.
Eysa ependi 3 yil Endijanda, 3 yil Tashkentte bulup toplam 6 yil Gherbi Turkisatanda Xitay konsulxanisida deplomatik wezipe oteydu. Bu 6 yil Eysa ependining dunya qarishining shekilinishi, Sherqi Turkistandiki Xitay zulimining tegi-tektini chushunishi uchun halqiliq bir basquch bulidu. Bu 6 yil jeryanida Gherbi Turkistanning bashqa sheherlirini ziyaret qilidu, bu yerlerdiki milletchi, wetenperwer kishiler bilen tonushidu, pikirlishidu Sherqi Turkistanning kelichigi uchun muzakirler elip baridu. Komunizimning mahitini chushunup yetidu.
Eysa ependi milli kureshning ihtiyaji uchun, 1932-yili Gherbi Turkistandin ayrlip, shu yili 6 –ayning 2-küni Xitay merkizige Nenjinge kelidu. Nenjin we Tianjin sheherliride turwatqan Sherqi Turkistanliqlarni izdep tapidu we bu yerlerdiki Tunganlar bilen tonushidu.
1933-yili Nenjinde Sherqi Turkistanliq Wetendashlar Jemiyitini quridu we Chini Turkistan awazi namliq Jornal chiqirishqa bashlaydu.

1936-yili Xitay yeni Gomindang Parlamentisida Sherqi Turkistanliqlargha wakaletlik qilip, Parlamet ezasi bulidu.
1938-yili Xitay-Japun soqushi dawam qilwatqan bir mezgilde, Xitay hokumiti Islam Dunyasining hisdashlighini qolgha kelturush mexsitide, bir wekiller omigini Islam Dunyasini ziyaret qilish uchun ewetishke qarar qilidu we Eysa ependini bu wekiler omigining omek bashlighi qilip teyinleydu. Bu ziyaret Eysa ependi uchun Tashqi Dunyaning weziyitini yaxshi igelesh we Sherqi Turkistanning qutulushi uchun yol izdesh, chare-tedbir tepish uchun intayin paydiliq bir purset bulidu.
Eysa ependi bashchilighidiki heyet deslepki qedemde 1938-yili 11-ayda Hindistanni ziyaret qilidu. Bu chaghda texi Hindistan Engilyening mustemlikisi astida bulup, Pakistanmu yoq idi. Eysa ependi Hindistanda Hindistanning qurghuchisi Mahatma Gandi , Jevahir Lal Nehru we Hindistan musulmanlirining rehbiri we Pakistanning qurghuchisi Muhemmed Ali Jinah qatarliq liderler bilen korishidu. Sherqi Turkistan mesilisi heqide pikirlishidu.
1938-yili 1-ayda Seudi Erbistanni ziyaret qilidu. Bu ziyariti jeryanida Erbistanning Padishasi Kiral Abdulaziz Bin Seudi we Maliye ministiri Abdulla Suleymanlar bilen korushidu.

Seudi Erbisatndiki sayahitini tamamlap bolghandin kiyin, 1939-yili 2-ayning 24-küni Parxot bilen Seudi Erbistandin Misrigha qarap yolgha chiqip, 1939-yili 3-ayning 1-küni Kahirege kilidu. U Misirda Misir palamentining reisi General Behaddin Bereket, Misir padishasi kiral Faruk we shuning bilen birge Misirdiki alimlar, siyasi, amiwi teshkilatlarning mesuliri, Universitining mudurliri bilen korushidu we ulargha Turkistan mesilisini anglitidu. Ularning pikirini alidu.



Eysa ependi 1939-yili 5-ayning 6-küni Türkiyege Istanbulgha kelidu. U Türkiyede Türkiye Jumhur reisi Ismet En Bash Ministir Refik Saydam, Tashqi Ishlar Ministiri Sh. Sarachoghlu bilen korushidu, shuning bilen birge Turkiyediki Alimlar, ataghliq zatlar bilenmu uchrushup kop paydiliq muzakirler elip baridu.

1939-yili 9-ayning 8-küni Beyrutqa kelidu. Liwanda Liwan, Süryening umumi walisi Mösyö Füyo bilen korishidu. Bu chaghda Liwan, Süriye texi Farnsiyening mustemlikisi astida idi.



9-ayning 17-küni Süryege kelidu, u Süryening sabiq Bash Ministiri Ata El Eyyübi, Bash Ministiri Nusuhi El Buhari we Maarip Ministiri Kamil Beyler bilen korushidu.



9-ayning 28-küni Iraqqa, Baghdatqa kelidu. U Iraq Padishasi Kiral Naibi Abdullah, Parlamet reisi Mevlit Muhlis, Tashqi Ishlar Ministiri Ali Jevdet, Dolet Mudapiye Ministiri General Taha El Hashimlar bilen korushidu.



1939-yili 10-ayning 17-küni Irangha, Tehrangha kelidu.u Iran Bash Ministiri Metin Defter, Tashqi Ishlar ministiri Muzeffer Alem, Parlament reisi Isfendiyariler bilen korushidu.



1939-yili 11-ayning 20-küni Afghanistan Kabulge kelidu. U Afghanistan ziyariti jeryanida Afghanistan Padishasi Kiral Muhammed Zahir Shah teripidin qobul qilinidu. Mash Ministir Sedar Muhemmed Hashim, Maarip Minisitiri Serdar Muhemmed Nai, Dolet Mudapiye ministiri Shah Mahmud Xan lar bilen korushidu. Eysa ependi Afghanistan ziyariti jeryanida Hoten inqilawining rehbiri Muhemmed Emin Bugra bilen uchrushidu, 1933-yili qurulghan Sherqi Turkistan Jumhuryiti aghdurulghandin kiyin, Muhemmed Emin Bugra Hindistangha, kiyin Afghanistangha qechishqa mejbur bolghan idi. Ular uzun-uzun sohbetlishidu, axirda Muhemmed Emin Bugra Nenjinge berip, Eysa ependi bilen birge kursh qilishqa qarar qilidu.



1939-yili 12-ayning 15-küni Eysa ependi qayta Hindistangha kelidu. Nehru bilen, Mehmed Ali jinah bilen qayta uchrushidu.



Eysa ependi uzun bir dunya ziyaritidin kiyin 1940-yili 3-ayda Xitayning paytexti Chongchinge qaytip kelidu.



Eysa ependi ikki yilliq Dunya ziyaritidin paydilinip, nurghunlighan doletlerning pashishaliri, Bash Ministiriliri, ministirliri we alimliri bilen uchrushup, Sherqi Turkistanning teghdiri uchun chiqish yuli izdeydu, bu uchrushushlardin, shu zamanning shertliri astida Sherqi Turkistan istiqlali uchun yardem qilidighan hich bir dolet yaki kuchni korelmeydu. U bu shertler astida Xitay ichide turup siyasi kuresh qilishtin bashqa yol yoqlighini his qilidu. Shuning bilen Uyghurlar ichidiki shu dewrining ilghar kishilirini imkan bar etrapigha toplashqa tirishidu. Muhemmed Emin Bugra, Mesud Sabirler Chongchinge kelidu. Mesud Sabiri, Muhemmed Emin Bugra, Eysa ependiler bir mush bulup uyishidu we paaliyetlirini xitay merkizide turup,siyasi paaliyet sheklide aktip shekilde elip baridu. Bular 3 Ependi dep atilishqa bashlaydu.



Eysa ependi Xitay ichidiki paaliyetliri heqide “asaretiki Sherqi Turkistan Uchun” namliq kitawida mundaq dep yazidu.



“ 1940 yildin 1946-yilghiche bolghan jeryanda paaliyetlirimiz taza kuchlendi. Xitay metbuatlirining xele kuchluk diqet itibarni qozghuduq. Biz bir tereptin Xitaydiki Chetel deplomatliri bilen korushup, ulargha Sherqi Turkistan heqide melumat berish bilen birge, yen ebir tereptin Xitay we Chetel metbuatlirining diqitini tartishqa tirishatuq. Mexsidimiz, Sherqi Turkistan mesilisini xelqara sehnige elip chiqmaq idi. U chaghlarda Xitayda Sherqi Turkistangha wekilik qilidighan bizidin bashqa adem bolmighanlighi uchu, xitay hokumiti resmi yighinlargha bizni teklip qilishqa mejbur idi. Biz bu pursetni ghenimet bilip, Sherqi Turkistan xelqning oz teghdirini ozi belghilishi lazimlighini telep qilattuq. Netinjide Gomindangning 6-nowetlik Qurultiyida bizning bu mezmunda oturgha qoyghan teliwimiz, qurultay teripidin qanun bulup qobul qilindi. Amma Xitay Dolet reisi Jiang Key Shi bu qanuni ret qildi.”



1944-yili Ghuljida qozghalghan milli inqilap ghelbe qilip, 11-ayning 12-küni Sherqi Turkistan Jumhuryiti quruldi. Milli armiye Manas Deryasi buyigha yitip kelip, Urumchige tehdid saldi. 2-Dunya Soqushining axirlishishi, Urushta ghelbe qilghan kuchlerning Dunya xeritisini qayta sizishi bilen Uyghur xelqi yene siyasi sodisining qurbani bulup ketti. Sherqi Turkistan Jumhuryiti Rus-Xitay hemkarlishishi bilen bilen tarqitilip, Sherqi turkistan rehberlirini Xitay bilen “Tinchliq Betimi” tuzushke qisti. Netinjide Gomindang bilen Tinchliq betimi imzalandi.



1947-yili 3 ependi Xitaydin Sherqi Turkistangha qaytip chiqti. Birleshme Hokumet quruldi, kiyin yeni 1948-yili birleshme hokumette Mesud Sabiri reis, M. Bugra Muawin Reis, Eysa ependi Bash Katip bulup wezipe aldi. Bular bir tereptin Hokumetiki resmi wezipisini elip berish bilen birge Sherqi Turkistan buyunche miletchilik, wetenperwerlik teshwiqatini kuchep elip bardi.



Eysa ependining mudirlighi, M. Bughraning Bash Tehrirligide Urumchide “Altay Neshiryati”ni qurup nurghunlighan kitaplarni neshir qildi. “Erk” namida kündilik Gezit neshir qildi. Eysa ependi 2 yilliq Islam elirige qilghan ziyariti jeryanida toplighan on nechcheming parche kitap bilen Neshiryat qarmighida “Yusup Xas Hajip” kutupxanisi tesis qildi. M. Bughraning “Sherqi Turkistan Tarixi”, “Qelem Kurishi”, Pulat Qadrining “Olke Tarixi” qatarliq kitaplar shu waqitta Altay neshiryati teripidin neshir qilinghan idi.





1949-yili Xitaydiki ichki urushta Kominist terep ghelbe qazinip, komunis Xitaylar Sherqi Turkistangha besip kirdi. 3 Ependiler we sepdashliri uzun muzakirlerdin kiyin, Kominist Xitaygha quralliq qarshi turush imkaniyiti yoqlighini hisapqa elip, Hijret qarari aldi we 1949-yili 9-ayning 20-küni Urumchidin yolgha chiqip, 10-ayning 1-küni Qeshqerdin ayrilidu. Mesud Sabiri yashinip qalghanlighi uchun Urumchide qelishqa qarar beridu. Kominit Xitay besip kirgendin kiyin Mesud Sabirini turmigha tashlaydu we turmida zeherlep ölturüdu..



M. Bughra we Eysa ependi bashchilighidiki muhajirlar kishi uzun we xeterlik tagh yoliridin otup 2 aygha yeqin yol yurup, 12-ayning 11-küni Keshmir chigirisidiki Ladak qa yitip kelidu.



Sherqi Turkistandin yolgha chiqanlar 852 neper bulup, bulardin 789 nepiri Ladaka salamet yitip keleleydu, qalghan 63 kishi seper jeryanida alemdin otidu. Ladakge salamet kelgenlerdin 49 kishining qolliri yaki ayaqliri soghaqta ushup, chushup qalghan yaki kiswetligen.



M. Bugra, Eysa Ependi bashchilighidiki muhajirlar Ladakdin Keshmirning paytexti Srinagar ge kelidu. Bu muhajirlarning Hindistanda turush ruxsitini elish uchun Eysa ependi Yengi Dehli ge berip, Hindistan Tashqi Ishlar Ministiri bilen bir-qanche qetim korushidu, amma ijazet alalmaydu. 1951-yili 9-ayning 6-küni Eysa Ependi Seudi Erbistangha berip, Melik Abdulaziz, Emir Faysalni ziyaret qilidu we muhajirlarni qobul qilishni iltimas qilidu, amma bir netinje chiqmaydu. Shuning bilen u yerdin Misirge kilip, Misir hokumiti bilen korushidu, bu yerdinmu bir ijabi jawap alalmighandin kiyin, 1952-yili 1-ayning 6-küni Türkiyege kelidu. M.Bugra bilen birge TBMM reisi Refik Koraltan, Maarip Ministiri Tewfik İleri, Tashqi Ishlar ministiri Fuat Köprülü we bashqa ministirler bilen korushup Hindistanda intayin xeter astida turwatqan Sherqi Turkistanliq muhajirlarni qobul qilish uchun iltimas qilidu. Netinjide Ministirlar Kabinitini1952 –yili 3-ayning 13-küni Sherqi Türkistanliq muhajrilarni göchmen supitide Türkiye'ye qobul qilishqa qarar beridu. 1953 yılı beshidin itibaren Sherqi Türkistanlıq muhajirlar Türkiye'ye gelip orunlishishqa bashlaydu. . muhajirlarning kop qismi Türkiyeg kilip orunliship bolghandin kiyin, Eysa ependi ailisi bilen birge 1954-yili 6-ayda Türkiyege kilip orunlishidu.



Muhemmed Emin Bugra wetendin ayrilish sewebini “Weten uchun wetendin ayrilduq” dep xulasilaydu we Hindistangha iltija qilghandin kiyin qelemge alghan paaliyet progiramisida towendikilerni ipade qilidu;



“Sherqi Turkistanning Komunist mustemlikisige aylinish bilen Hindistangha iltija qilghandin kiyin, 1950-yili Eysa beg bilen muzakire qilip weten dawasi uchun elip baridighan qeti’i herkitimzini towendikiche qararlashturduq.



1. Sherqi Turkistanning tuluq musteqillighini mexset qilish



2. weten sirtida yashawatqan Sherqi Turkistanliqlarning idiyisige musteqilliq pikirini singdurush.



3. Bu ghayini mexset qilghan halda teshwiqatqa ehmiyet berish.



4. Dunya Jamaatchiligige Sherqi Turkistan tunutush, ana wetendiki Xitay zulmini anglitish we ularning yardimini qolgha kelturush”.



Dimek yuqarqi shuar asasida, merhum Mehmet Emin Buğra we merhum Eysa ependiler Sherqi Turkistanning tuluq musteqillighini mexset qilghan halda paaliyetlirini, Türkiyeni asas qilghan halda, pütütn Dunyagha anglitishqa tirishti. Paaliyetlerni teshkili asasta elip berish uchun Sherqi Turkistan Kochmenler Jemiyiti, Sherqi Turkistan Wakfi, Sherqi Turkistan Milli Merkizi qatarliq Teshkilatlarni qurdi. Her xil tillarda kitaplar, teshwiqatnamiler neshir qildi. Bayanatlar ilan qildi, kopligen doletlerning bashliqlirigha murajetler teqdim qildi. Xelqara konferanslargha qatnashti. Qisqichisi, Sherqi turkistan dawasining meselini weten sirtida ochurmestin, bugunlerge yetkuzup berdi.



Eysa Alptekin ependi Sherqi Turkistan dawasini anglitish uchun, nurghunlighan eserlerni, maqalilarni yazdi. yezip bizge qaldurup ketken kitapliri ichide wekil xarektirge igeliri towendikiche.



1-Sherqi Turkistan Dawasi-( Erepche bolup mekkide 5000 tiraj basturulghan.)
2-Sherqi turkistan insanlardin yardem izdeydu.(Turkche)
3-Turkistan shehitleri(Turkche)
4-Tömur Perde arqasidiki Musumanlar( Erepche besilghan bolup, kiyin bu eserni Malaysiye hokumiti Malay tiligha terjime qilip, 25 ming tirajliq basqan)
5-Esir Sherqi Turkistan uchun (Turkche)
6-Resimlik Sherqi Turkistan (Turkche, Erepche, Engelische)
7-Buyuk Turkistan heqqide mulahize(Turkche,Erepche,Engelische)
8-Sherqi Turkistanning hor Dunyagha peryadi (Turkche,Engelische,Erepche)
9-Sherqi Turkistan Awazi( Turkche,Erepche,Engelische)

Eysa ependi 1960-yili Yengi Dehlide echilghan Asiya Afriqa yighinigha,1962-yili Baghdadta, 1964-yili Somalining merkezi Mogadishida, 1965-yili Mekkede, 1978-yili Karachida echilghan İslam Conferansining yighinlirigha qatnashqan. 1980-yili Mekkediki Dunya İslam Birligi Qurghuchilar Mejlisining ezaliqigha saylanghan idi.

1981-1982 -1984 -1985 - 1987-yillirida Rabitaning (Dunya Isam Birligi) Mekkede yighilghan her yilliq yihinlirigha qatnashqan. bu yighinda we yighilishlarda Sherqi Turkistan uchun paydiliq, muhim bolghan qararlarning chiqishini qolgha kelturdi.



Esya ependi weten dawasini xelqara meydangha chiqirish uchun, intayin qiyin ixtisadi qiyinchilqilar ichidimu Dunyaning her teripige chepip Sherqi Turkistanni anglatti. Dunya ziyartige chiqip, Dunya doletlirining bashliqliri, muhim erbaplar bilen uchrushush elip bardi. Eysa ependi wapatigha qeder Hindistan, Pakistan, Seudierebistan, Misir, İordaniye, Liwan, İraq, Suriye, İran, Afghanistan, Yemen, Somali , Germaniye , Awustiraliye, Shiwitsiye, Firansiye, Engilye, Amreka, Yaponiye, Hendonoziye, Rusiye, Hongkong, Pilippin, Malaysiya, Seylan, Birma, Taylandi, Belgiye bulup toplam 30 din artuq memliketni ziyaret qildi, yüzlerche dokilat teqdim qildi. sayahet qilghan bu memliketlerning Padishahliri, Jumhur reisliri, Bash ministirliri, ministirliri, Dini we Milli Dahiliri, ataghliq Jornalistlar bilen korushti we sherqi Turkistan mesilisi heqide sohbetler elip bardi.



Eysa ependining dolet bashliqlirigha sunghan mexsus iltimaslirini (Muhtira)towendikidek sanap otush mumkin;



1955-yili Kolombo itpaqige aza 5 dolet (Endoniziye, Hindistan, Pakistan, Birma, we Seyan) bash ministirlirige,

1957-yili Xitay dolet reisi Jiang Keyshige

1957-yili seusi Erbistan Padishasi Kiral Melik Seudigha,

1958-yili Türkiye Bash Ministiri Adnan Mendereske

1958-yili Mekkide toplanghan Isalm Konferansige,

1959-yili BDT Bash Katibi Dag Hammarskjoeldge

1959-yili Amerika Prizdenti Eisenhowerge

1959-yili Pakistan Dolet reisi Eyup Xan’ge

1960-yili Turkiye Tashi Ishlar ministirige

1961-yili Amerika Prizidenti John Kennedy’ge

1962-yili Amerika muawin Prizidenti Johnsonge,

1963-yili Islam Dunyasi Birligi Bash Katibi Muhammad Sürur Sabbah’a ge

1964-yili Amerika Prezidenti Johnsongha

1966-yili Seudi Erbistan Padishasi Kiral Melik Faysalge

1967-yili Türkiye Jumhur reisi Jewdet Sunayge

1968-yili Türkiye Bash Ministiri Suleyman Demirelge

1969-yili we 1970-yili keyni-keynidin Amerika Prizidenti Nixongha

1970-yili Islam Doletliri Dolet Reislirige,

1970-yili BDT Bash Katibi U’Tanat ge,

1970-yili Xitay dolet reisi Jiang Keyshige,

1971-yili Türkiye Bash Ministiri Nihat Erim ge mexsus dokilat we iltimas teqdim qilghan idi.

İsa Alptekin 1995-yili 12-ayning 17-kuni 94 yashta Istanbulda wapat boldi. Merhumning Jinaza namizi Turkiyede Dolet murasimi bilen depne qilindi. Sherqi Turkistan dawasigha kongul bergen, uni soygen on minglarche insan merhumning tawutining arqisidin mengip, uni ebediyetke uzutup qoydi

Teyarlighuchi: Dolqun Eysa

Muyinxen/ Germaniye


http://forum.uyghuramerican.org/forum/showthread.php?22469-Eysa-Yusup-Aleptekinning-hayatidin-qisqiche-bayan

[DUD Sozchisi]

Dolqun Eysa Wastechiliq bilen Pakit we Ispatsiz ilan qilghan bu maqalisi Ozi eytqandek - peqet teyyarlighan Oydurma, mahiyetler yoshurulghan we Burmilanghan "bayan"dur.

biz satqun Eysa yusupni "1992-yili Istambul 2-qurutayda sozligen sozi" bilenla toluq bileleymiz. u Unalghu Lintisini DUQ we Erkin Eysa ilan qilishtin bash tartip keldi. uning butun hayati Uyghurlarning qan we janigha zamin bolghan munapiq hayattur. bu xulaseni biz emes Uluq Ata Uyghur Exmetjan Qasimi 1948-yil nutqida Qisqiche mundaq Ilan qilghan: "arimizdiki Xitaydinmu better satqun Eysa yusup, Mesut sabirilar...".

bu satqunlarning zamanimizdiki iz-basarliri uning xitay xotunidin bolghan Erkin Eysa, ILghar Eysa, Erslan Eysalar we ularning qanat -quyruqliridur. bu lar bugun DUQ, RFA we UAA  mesulliri supitide Uyghurlarni Xitaygha qandaq setiwatqanliqini Rabiye Qadirning yoldishi Sidiqhaji Rozi :" Erkin Eysa Uyghurlarni 3-qitim xitaygha satti" dep ilan qilghan idi. bugun biz unimu satqunlar bilen bir septe koriwatimiz.

Bu 60 yilliq Tarixi Satqunlarning qelemkishi Perhat yorungqash Altidenbir we Dolqun eysalar arqiliq  Astin-ustun qilmaqta. satqunluqlirini, inkar qilghusiz Pakitlarni yoshrush uchun Merhum Exmetjan Qasimini "Xain, Munapiq "dep ilan qilish derijisige chiqmaqta.

bularning her-qandaq gep sozige hergiz ishenmeslik, aldam-xaltisigha chushmeslikni Uyghurlar bilip boldi. bilmey qalghan peqet ozliri qaldi. Qan Qerzge boghulghan DUQ mesulliri 5-Iyul
qirghinchiliqining JInayetchisi Uyghurlar ikenlikini ispatlap Dunyaning kozini boyighan 5 xitayni Miyunxindiki DUQ Ishxanisigha bashlaop kelgen gha Dolqun Eysa, Rabiye Qadirlardur. bu tarixni yoshuriwatqan bu insanlar satqunluq bilen 94 yashqa kirgen Eysa Yusupning  qisqiche hayatini nime bilsun?

Aldi bilen Ozlirining "qisqiche tarixi"ni ilan qilsunler. Tarixini unutqan bolsa biz ilan qilimiz.

DUD Teshkilati Sozchisi

SidiqHaji MetMusa (Diplum Arxtikitu)

DUD

[DUD Sozchisi]

 Eysa yusupning u dolet we erbaplargha yollighan "mexsus dokilat we iltimas"lirining mezmuni bashtin-axir "Chin Turkistan" we "Xitay birliki"din ibarettur. saxte Pakitlarni Dolqun Eysa epchillik bilen
Teyyarlaptu. yaq disi otturigha chiqsun -Pakitning nime ikenlikini Korsitip qoyayli.

DUQ ning Emili Reisi satqun Erkin eysaning bash siyassi meslihetchilikide Rabiye Italiyede ilan qilghan  "biz Uyghurlar Musteqilliq telep qilmaymiz"din ibaret.