Heyt Xoshalliqi ve Xojayinliq Engi

[Qarakhan]

Heyt Xoshalliqi ve Xojayinliq Engi

Sh.Hoshur

1980-yillardiki bir heyt kuni etigen , ailimizdiki 5 qerindash dadam bilen birlikte heyt namizigha qarap ketiwatimiz ; dadam bar awazi bilen her onnechche yaki yuznechche qedemde bir toxtap tekbir eytip mengiwatidu; yol boyi sepimizge kishiler qetilip awazimiz ulghuyiwatidu, putun Suydungni awazimiz bilen titritiwatimiz; men meschitke mangghan bu yolning birdemdila tugep qalmasliqini arzu qiliwatimen,chunki “allahu ekber” dep towlawatqinimda, Allahu taalagha itaitimdin bashqa, kimlergidur bolghan qorsaq kopukum-ghezep nepritimmu ipadiligendek bolup, ozumni rahet his qilmaqtimen. Dadam konglumni tuyghandek, meschitke udul yol bilen emes, aylanma yollar bilen elip mangdi.

Meschitke barghinimizda, meschitning ichi we qorusila emes, , kochilarmu toshup qalghini turuptu; meschit Kurederwaza meschiti dep atilidighan Suydungning merkizidiki qedimiy bir meschit. Meschitning etrapi nahiyidiki xitay ishchi-xizmetchilerning oyliri bilen qorshalghan; inim derhal bir qoroning ogzisige sekrep chiqip, jaynamazni achti; men derhal dadamning inkasigha qaridim, dadam “tate qolumni” deginiche qolini inimgha uzatti; shuning bilen 200-300 kishilik bir jamaet etraptiki ogzilerde sep tuzduq; ichimde: “ Xitaylarning beshigha dessep turup namaz oquwatimiz” deydighan balilarche bir meghrurluq bar. Xutbe bashlandi, hormetke sazawer diniy zat Mijit Qarim mikrapon aldida; merhumning shu kunki xutbisidin towendiki jumliler hazirghiche qulaq tuwimde:

Bugun ulugh bir kun , aldi bilen ozara och-adawitinglarni untunglar,
Bugun mubarek bir kun, tupraq beshini untup qalmanglar,
Bugun bayram, , kulunglar , yayranglar, xoshal otunglar: Ghulichinglarni keng kerip, putunglarni yerge urup turup usul oynighininglar, bu zimin mening degininglar!!

Namazdin keyin ozgilerdin sekrep chushkinimizde birqanche katekler oruldi, tamlar qiysaydi; emma bir xitay ishikini echip yaki derizisidin beshini chiqirip, inkas qayturmidi.
Shu kuni kallamgha kelgen birqanche soal helimu esimde:

Ejiba, adette “ xeqning nersisi, kishining heqqi” degendek exlaqiy agahlandurushlirini eghizidin chushurmeydighan dadam, bu nowet , bizni tosush uyaqta tursun, bashqilarning ogizisige hic bir tereddut qilmastin sekrep chiqti?

Ejiba, 100-200 kishilik bu teqwadar jamaet, u ogzining ichidiki kishilerning arami we mal-mulkining ziyan-zexmitini oylushup qoymidi?

Ejiba, bu suydungni bashquriwatqan, u ogzining ichidikiler,oyliridin beshini chiqirip, “bu mening ozgemti, bu mening temimti, demidi? Toghrisi-diyelmidi?

Bu soallarning jawabini , xeli yillardin keyin taptim; aldinqi ikki soalning jawabi: XOJAYINLIQ ENGI , yeni bu ziminda ewladmu-ewlad yashap kelishtek bir tarixning, kelgundilerdin her jehettin perqliq bolushtek bir realliqning, shu zimin igilirige tebii halda singdurup ketken, ustunluk we igidarchiliq engidur. Axirqi soalning jawabi bolsa: KOCHMENLIK TUYGHUSI; yeni gerche ilkide hemme nerse bolsimu yiltizi bu jayda bolmasliqtek achchiq bir realliqning endishisidur.

Belkim sosyoligiyede diyilidighan” ijdimaiy yoshurun ang” degen mushu bolsa kerek.
Nime uchun wetende xelqimiz shunche namrat, shunche japakesh, shunche xorluq astida bolsimu; heytlar yenila rengdar, yenila dagh-dughuluq ,yenila jushqun?

Belkim, ziyade qanaetchanliq, zulumni hes qilmasliq, xorluqqa adetlinip qelishtindur; we belkim , teximu koprek ehtimalliq: qan we enene arqiliq ewladdin-ewladqa kochup keliwatqan xojayinliq engidur. We belkim, Mijit Qarimgha oxshash olimalarning, maaripchilarning, pursitini tepip , bu milletke yuqarqidek shekilde , xojayinliq engini singdurup kelgenliki uchundur; bu ayrim bir mulahize timisi.

Hazirqi tima , xojayinliq engi millitimizning nowettiki weziyiti uchun paydiliq bir amilmu yaki paydisizmu? Yeni algha basturamdu, gheplette qalduramdu? Meningche planliq we sistimiliq bir siyaset bilen, rohiy jehettin sundurulush qa, medeniyet jehettin teslim qilininishqa, memuriy jehettin bash egdurulishke tirishiliwatqan Uyghurlar uchun, xojayinliq engi bu millitimizning mewjutluq we tereqqiyat yolidiki birqanche nadir qorghan we qoralidin biridur. Men, Urumchidiki 5-Iyul isyankarlirining , 20%ge yetmeydighan bir nopus nisbitide turuqluq,sheherde 80%ni igelleydighan Xitay kochmenlirige jeng elan qilalishidimu ene eshu xojayinliq engining qomandanliqi bar dep qaraymen.

Axirida maqalemning eng bash qismidiki sehnige qaytimen: Tekbir eytip ketiwetip arqamgha bir buruldum; biz oydin chiqqanda, ishikimizning aldidiki chong yolni supurup we su sepip qalghan apam, texichila alqinini chekisige sayiwen qilip bizge qarap turatti: Belkim u 5 oghlining tengla qatargha qetilip qalghinini korup ozini dunyaning xojayinidek hes qiliwatqandu; belki qedinas jorisining bir top jamaetning aldida tekbir eytip sep tartip ketiwatqinidin, ozini bu mehellining xojayinidek hes qiliwatqandu?! Belkim, el-jamaitining yurtni titritip ketiwatqinidin oz millitini bu ziminning heqiqiy xojayini dep hes qiliwatqandu.

Shunga her heytta bolghinidek, bu qetimqi heyttimu mening zikir qilishni untimighan dualirimdin biri shudur:

Allah, millitimizni hichqachan xojayinliq engidin mehrum qaldurmighay!


http://forum.uyghuramerican.org/forum/showthread.php?22133-Heyt-Xoshalliqi-ve-Xojayinliq-Engi