Honlarning Dahiysi Attila we Attilaizm‏

[Uyghurtilek]

Honlarning Dahiysi Attila we Attilaizm‏


Erkin Sidiq

Honlarning Dahiysi Attila we Attilaizm Erkin Sidiq 2010-yili 3-ayning 10-küni Méning qizim Dilnare Amérikida toluqsiz ottura mektepte oquwatqan waqtida, uninggha bir qétim lidérliq heqqide ders ötüldi. Bu derste oqutquchi siniptiki oqughuchilarni 3-kishilik guruppilargha bölüp, guruppilar boyiche tapshuruq berdi. Bu tapshuruqta her bir guruppidiki 3 kishining birsi yalghandin Amérika prézidénti bolushni, qalghan ikki oqughuchi bolsa Maliye Ministiri bilen Emgek Ministiri bolushni, andin mushu 3 kishi birlikte Amérikining iqtisadini hazirqidin yaxshiraq qilish üchün qandaq qilidighanliqi toghrisida bir pilan tüzüp chiqishni tapshurdi. Hemde hemme oqughuchilargha bir paydilinish matériyali tizimlikini tarqitip berdi. Men qarisam bu tizimlikning ichide Honlarning dahiysi Attila toghrisidiki bir kitabmu bar iken.

Men Uyghurlarning Honlar bilen bolghan tarixiy munasiwitini bilgili xéle uzun bolghan bolup, biz sheher kutupxanisidin bu kitabni ariyet élip ekelgendin kéyin, uni özem bir qétim bashtin-axirghiche estayidil oqup chiqtim. Shu chaghda Attilaning dunyada ötken eng meshhur dahiylarning birsi ikenlikini, Amérikining aliy mektepliride ötülidighan bashqurush ilmigha ait derslerde Attilaning lidérliq sirliri we muweppeqiyet sirliri üstide mexsus toxtulidighanliqini bildim. Uningdin kéyin Amérikida ishlen’gen «Attila» dégen kinoni bir qanche qétim körüp chiqtim, hemde shuningdin bashlap öz tonushlurumgha izchil türde ashu kinoni teshebbus qilip keldim. Attilaning rolini alghan kino artisi Reg Rogers ni shuningdin bashlap nahayiti yaxshi köridighan bolup qélip, her qétim uni bashqa kinolarda körsem, ayalim Aman’gülge «Awu kishi Attilaning rolini alghan artis shu iken» dep qoyidighan boldum. («Attila» dégen kinoning You-tube diki adrisini mushu maqalining eng astigha yézip qoydum). Bu qétim dahi we lidérliq heqqide izdinishimning bir qismi süpitide, men Attila heqqidiki kitabtin birni qayta oqup béqishni qarar qildim.

Amazon tor bétidin «Hon Attila» (In’glizche «Attila the Hun») dep izdisem, jemi 242 netije chiqti. Shuning bilen men 1987-yili neshir qilin’ghan Wess Roberts ning «Hon Attilaning lidérliq sirliri» (In’glizche «Leadership Secrets of Attila the Hun») dégen kitabini sétiwaldim. Bu kitabning oqurmenliri bu kitab heqqide nahayiti yaxshi inkaslarni qayturghan. Mesilen, Amérikidiki «Omumiy Aptomobil» (In’glizche «General Motors, GM») dégen büyük shirketning muawin prézidénti Paul Zalecki mundaq dégen: «Men bu kitabni on nechche qétim oqup chiqqan bolup, her qétim oqughinimda u méning nezer dairemni téximu bek kéngeytti. Méningche bu intayin kam uchraydighan bir kitab bolup, bir chong adem topigha mes’ul bolghan her qandaq bir kishi bu kitabni choqum oqup chiqishi kérek iken». «Amérika Awiatsiye Shirkiti» ning prézidénti we reisi Crandall mundaq dégen: «Bu kitab lidérliqni muweppeqiyetlik élip bérish heqqidiki yéngi chüshenchiler bilen liq tolghan.

U eqelliy yolyuruqlarning karamet ijatchanliq bilen bayan qilinishi bolup, men hemme kishilerning uni oqup chiqishini tewsiye qilimen». 1992-yili chong Bush we Klington bilen Amérika prézidéntliqini talashqan Ross Pérot ependi Amérikidiki «Omumiy Aptomobil» shirkitining muawin reisi bolup ishlewatqan mezgilde, ushbu kitabning 1985-yilidiki 1-neshirlik nusxisini uchurtup qélip, uni intayin yaxshi körgenlikidin, bu kitabtin 700 parchini sétiwélip, shirketning barliq chong-kichik bashliqlirigha we uningdin bashqa hemme dostlirigha birdin teqdim qilghan iken.

Men yéqinda körgen, Amérikida ishlen’gen bir kinodimu, xususiy razwédkichi bolup asasliq rol alghan ademning bir kütüpxanida Attila heqqide ashu kitabni waraqlawatqan bir körünüshni kördüm. Yeni, bu kitab Amérika jem’iyitige xéle chongqur singip kiriptu. Men ushbu yazmamda, «Hon Attilaning lidérliq sirliri» dégen kitabtiki Attilaning hayati we uning lidérliq idiyisi – Attilaizm toghrisidiki mezmunlarni qisqiche tonushturup ötimen. Men bir kitabtiki mezmunni bir qisqa maqale qilip tonushturush üchün, bu maqalida kitabtiki esli mezmunlarni özem muwapiq körgen daire ichide qisqarttim we qaytidin retlidim. Lékin u mezmunlarning menisini eynen bayan qildim. Bolupmu bu maqalida otturigha qoyulghan tarixiy teswirler yuqiriqi kitabning aptorining öz köz-qarishi bolup, ular hergizmu méning köz qarishim emes. Yuqirida azraq tilgha élin’ghinidek, pütün Amérika jem’iyiti Attilaning lidérliq idiyisige ajayip yuqiri derijide ehmiyet béridiken. Lékin méning perizimche Uyghur jem’iyiti bolsa Attilagha ait nersilerdin asasen xewersiz.

Shundaq bolghachqa men her bir Uyghur qérindashlarning, bolupmu özini burunqi, hazirqi yaki kelgüsidiki Uyghur lidérliridin biri dep sanaydighan her bir kishidin ushbu yazmini kam dégende bir qétim oqup chiqishini teshebbus qilimen. Uyghur Diyaridiki qérindashlardin bolsa, «Hon Attilaning lidérliq sirliri» dégen kitabni In’glizchidin Uyghurchigha terjime qilip neshir qildurushni ümid qilimen. Bu kitabning tili nahayiti addiy bolup, uni Uyghurchigha terjime qilish unchiwala qiyin emes, dep oylaymen. Eger bu ishni qilidighanlar bolsa men u qérindishimizgha bu kitabning In’glizchisini sétiwélip iwertip bérishni xalaymen.