Junggo“中國” we Zorawanliqning Shekillinishi

[S.haji.MemtMusa (Dipl. Arxitiktur)]

     Junggo “中 國” we Zorawanliqning Shekillinishi  (II maqale)
         S.haji. MetMusa (Diplum. Arxitektur) -  1998.May

Kirish Soz

Jung go"中 國" merkizi paytext, Dunyaning merkizi digen menani bilduridu. Gherbi ju- 西周 sulale (m/b-1100) hokmiranliri ozliri torelgen tewerruk Ana makani siriq derya (黄河 )ning ottora-towen eqimliridiki ottora tuzlenglikni “Dunyaning merkizi” dep qarap bu jayni "Jung go-中 國 "dep atighan.

Bu sulale hokmiranlirining mentiqisiche: asmandiki tengrining hokumi bilen putun Dunya tengri pushtidin bolghan ozliridin ibaret ilahi shahlargha bexshende qilin'ghan bolup, jimi insan we yer-jahanning igilik hoquqi tengrining wekili “ilahi shah” qa teelluq imish. Bu eqide shu dewirde mundaq yizip qaldurulghan: "yer-jahan-tupraqqa hakim ilahi shahtur, el sorighan jimi shahlar ilahi shahningdur".
 
uch ming yildin biri, ottora tuzlenglik hokmiran sulaleliri "Dunya merkizi(中 國) " d(中 國) a turup putun alemge "junggoche" tebir birip, at qoyop, emir-permanlar chiqirip keldi. Junggo中 國- mediniyet we chughrapiye jehette bashtin-axir igilik hoqoqigha ige dolet uqumi yoq, zorawanliq we kengeymichilikni qutritidighan bimene atalghu bolop keldi. Hichqachan, hichbir dolet xitayni "jung go(中 國)-Dunyaning merkizi" dep atap baqmidi. Chunki tarixtiki her qaysi doletlerning oz nami bolghan. Mesilen: Daming-大明 ming xandanlighi, Daching - 大清chin xandanlighi)... Qatarliqlar.

Jen'go - 战 國 urushqaq doletler (m/b 475-yil)dewridin bashlap bu tayiplarda yalmap-yutiwitidighan weziyet shekillendi. "Buyuk birlikke kelturush -大 同 一" mentiqisi Chin, Xen hokmiranlirining hakimmutleq siyasitining neziriye asasigha aylandi. "Birlikke kelturush" ottora tuzlenglik etrapighila emes, belki payqiliwatqan herbir yingi yer- shinjang (lenbang) largha qaritilishqa bashlidi. Xenwudining hakimmutleq zorawan idiyesi qutrashqa yuz tutti. Siyasi, iqtisadi we mediyette Dunyani "birlik"ke kelturush uchun qural kuchige tayan'ghan zorawan térorloq, ikki ming yildin biri hich oyghanmighan xitay xelqining qabahetlik chushi bolop kelmekte.

Ikki - uch ming yillar ilgiri jung go "中 國) "- nahayiti iniq halda peqet xitaylar yashighan ottora tuzlengliknila korsitetti. Qedimiy isim "junggo" bilen hazirqi En'giliye, Fransiye qatarliq isimlerni silishturup izahlashqa toghra kelse "junggo" oz menasidin chetnepla qalmastin, dolet heqqidiki chushenchimu bir chette qalidu. mueyyen bir ziminda yashighuchi xelq igilik hoqoqigha ige bolsa, u Dolet dep atilidu. Sherqi asiyada 19-esirghiche el sorap otken yuzligen doletler ichide hichbirining nami "Junggo"emes idi.

1912-Yili qurulghan "Jung xa min'go" doliti manjur - xitaylirining Yaqupbeg dolitini bisiwalghandin kiyinki jughrapiye xeritisige warisliq qilghan bolsimu, Tibet we Mungghuliye emili hakimiyetning sirtida idi. Bedolettin kiyin"sherqi Turkistan islam jumhuriyiti" we "sherqi Turkistan jumhuriyiti" qatarliq doletler qurulup xeritining gherbi qismi tekrar yirtip tashlandi. Mungghuliye musteqillighidin kiyin qurulghan "jungxa xelq Jumhuriyiti" bilen "Jungxa min'go" we qedimi "Junggo" arisida asman-zimin perq chiqip qaldi. Mana bu Jung go(中 國)ning heqiqi menasi.

Xitay milliti hokmiranlirining ozliri turghan jayni Dunyagha hokmiranliq qilish uchun yaritilghan "merkizi paytext"dep qarishi yat milletlerning kuchluk derijide inkar qilinishidur. Xitayche go- (國) digen xetning esli menisi "Paytext" digen bolup, Kiyinche xitaylar ishxal qiliwalghan siriq deryaning ottora-towen iqimidiki rayonlarning hemmisi "paytext"ke aylinip qaldi. Buningha masliship Paytext - (國) xitining loghet menasi dolet bolup ozgertildi. Mana bu Xitay mediniyet tarixidiki “Pytgxtnhi doletke aylinishi” bolup xitay yiziqidiki “buyuk islahat”.  

Qedimde bashqilardin ustun turimiz digen xitaylar ozlirnila "zunggoluq" digen idi. u halda bugunki "junggoluq (中 國 人) " emdi  kim bolishi kirek? Mana bu “Jung go”ning saghlam emes kisel atalgh ikenlikining ispati. Uyghurlar xitayning 50 yilliq milli qirghinqiliqi we assimilatsiyesi bilen xitaylishish uyaqta tursun eksinche teximu kuchluk Uyghur milletchiliki ang-sizimini shekillendurdi. "Tichliqmu?"(Xitay kettimu? Urush tugep jahan tinjidimu?-din kelgen) dep yuz korishidu. Mezmut teqqi-turqqa, salapetlik qeddi-qametke, yuqiri xaraktirgha, ustun ghororgha ige Uyghurlar, xitayche chakina ghiljingliqlardin nepretlinidu. Uyghurlarning "changchile-majang", "jongxa-pojang", "wushu", "shin jang", "teyjichen", "teypen'gaw" qatarliqlardin kongli aynip tukliri tetur yanidu. Balilarni "xapa qilma xitay yewitidu" dep pes qilishidu. Xitay bilen musabiqidiki qarshi terep qaysi dolet yaki millet bolsun ichidin xitaygha meghlubiyet tileydu. Uyghurlarning xitay we “arimizdiki xitaydin better, satqun Eysa yusup, Mesut sabiri…” (*) lardin bashqa dushmini yoqtur. Horluk- azatliq we Uyghurluqni hemmidin muqeddes bilgen Uyghurlar ozini"junggoloq", "shinjangliq" diyishni ar-numus bilip, duagha kotergen qollirigha her zaman qural alghan. Xitayning mustemlikisidin qutulushta eng Unumluk chare we yol nime bolushidin qeti nezer, u insan heqliri bayanatigha, Roslar, Erepler, Yehudilar, yawropaliqlar, Hindilar we putun insaniyet menpeetige Uyghundur. uni Islam jahati, terorloq qilip korsetkenler insaniyet dushminidur.

Xitay musteqilliq aldidiki Uyghuristan(sherqiy Turkistan), Tibet, ichki Mongghul we teywn'ge qarita dewri halda bir junggo, ikki siyasi tuzum, ikki hokumet, chin(xitay) Turkistani, jungxa fidiratsiyoni(xitay birligi), yuksek Awtonomiye qatarliq hile-neyrengler ni birining keynidin yene birini ishqa silip toxtimidi.

”Bir junggo”diki -junggo zadi nime?- Iniq emes. Jungxa minggomu? Jungxa xelq jumhuriyitimu? Yaki ottoratuzlengliktiki qedimi -jung gomu? Bu ozini ozi axmaq qilghanliq. Jughrapyewi jehette junggo- del Ottura tuzlenglikni korsitidu. u Siriq derya (黄河)ning ottura towen iqimidiki xitay millitining teweruk Ana wetinini korsitidu.(7) Milli we irqiy jehette ular “junggoluq”, “xenzu”, “Xarin-(华 人) emes belki Xitay dep atilidu. Wetinimiz Uyghurstandiki oz wetinini soymeydighan makansiz xitaylar Uyghurstanliqlar neziride ishghalchi bir millet topidin ibarettur.

Chin sulalisi dewride da ju(周)we sha(夏)<8> millitila bolghan. Siriq derya iqimila Junggu dep atalghan. Chang jang (长 江) deryasidin  Witnamgha qeder ariliqtiki doletler Junggo emes idi… Halbuki, Pekindin 1000 KM uzaqtiki Koriye doliti turup, 5000 KM uzaqtiki Uyghuristan Qandaqsige “Jong go–Xitayning 5 ten biri” bolsun?

Uyghurlar qedimdin ta bugun'giche mutleq kop dewirler ichide musteqil doletler qurghan, xitay hakimiyiti astida bolmighan idi. Uyghurlar xitaygha tuptin oxshash emes til, edebiyat we pelsepege ige tamamen bashqa bir érqtiki millettur. Uyghurlar we Mongghullarning qurghan doletliri nechche mingyilliq tariqqa ige, ularning edebiyat we tarixi xitaylargha tuptin yat. u halda yuwan sulalisi we qaraxanilar dewrining edebiyat we tarixi qaysi doletning bolushi kirek? bulardin melumki, junggo nami astida bashqilargha zormu-zor chaplishiwilip, qedimdin ta bugun'gichilerni "birlik" astida omumlashturup izahlash - tarixi rodipayliq, bolmighur ishtur. Bolidighini "xitay tarixi", "xitay pelsepesi"dur.

"Junggo", "junggha xelq jomhuriyiti", "junggoluqlar"ning nime ikenligi hemmige ayan iken, u halda dolet bilen munasiwiti yoq "Junggo (中 國)  " atalghusini ozgertish kirek. undaq bolmaydiken ismi jismigha maslashmay, chushenche-qimmet koz qarishi sistimisi buzulup Dunya, aldi bilen xitaylar zor balayi apetke qalidu!.

Bu maqale arqiliq Junggoluq, shinjangliq, jungxa Fidiratsioni-xitay birligi, Chin (xitay)Turkistani … qatarliq mustemlike atalghulirining nime ikenligini ispatlash bilemn pla qalmastin, bu atalghularning Uyghurlighimizni suslashturup, Uyghurluq kimligimzni zeyppleshturup milli ang-imanimizni bulghaydighan rezil sepseteler ikenligini tonutush, bolupmu yiqinda yighishturiwilin'ghan Chin  istan, xitay birligi(jonxa fidiratsioni) teshwiqatining Uyghurlargha xitayning mustemlike tuzumini tinich yol bilen qobul qildurush we bu tuzumni qanunlashturushtin ibaret rezil oyun ikenligini ashkarilap korsitish meqset qilindi.

90-Yillardiki sowit impiriyesining yiqilishidin kiyinki soghuq urush dewrining axirlishishi, xeliqara jiddichilikni peseytti. Peqet birla -xitay jahil, urushqaq tebiitini ozgertmey xeliqara qalaymiqanchiliqlarning tup menbiyi bolup qaldi. Bunung sewebi bogonki xitay hokumranlirining junggoche ichi yaman, rodipayliq tebiitini ozgertmey, xitay tarixining zorawan kingeymichilik en'enisige tiximu izchil warisliq qiliwatqanlighidin ibaret.


Chin(xitay) Turkistani we jungxa Fidiratsioni(xitay birligi)Xitay tarixidiki zorawan kingeymichilik

Jung go(中 國 )digen bu ikki xetning menaisi - merkizi paytext digenliktur. Jung (中 )ning ozila pewquladde menagha ige. bir xitay Qedimi yiziqshunasi: (中- jung) xiti eslide Qebilidashliq jemiyitide tiklengen Bayraqtin yasalghan. qedimde muhim ishlar tupeyli xalayiqning bayraq astigha jem bolushi uchun meydanning otturisigha bir xada-bayraq tiklinetti- deydu. Surettin bir neqil: http://umzudenken.de/wp-content/gallery/forbidden/beijing_023.JPG  bu suret Xitay Paytextide alahide yer alghan bu suret u aq xada del ”中- jung” xetining menbiy bayraqning simwuli.  Uning menbiyi, nimidin direk biridighanliqini dunya chungqur his qiliwatidu.

Jung (中) xiti tort etraptikilerge xitap uchun meydan'gha chiqirilghan diqqet qozghighuchi bayraqtin ibaret. Bayraq sheklidin kelgen xet “Jung (中)”  yaritilishi bilenla oz-ozini merkez qilghan siyasi idiyege ige bolghan. Shang sulale hokumranliri (m-b1100-1600) ozlirini “Merkizi shang”, “jahan shangi”, “Tengri alem shangi” dep atiwiliship Dunyaning del merkizide biz dep keskin qarashta bolghan.

Jung go- Dunyaning merkizi. Bu Ju sulalisi dewri hokumranlirining “Xitayche merkez chushenjesi” bolup, jughrapiye ilimidiki iptidai sawatsizliqtin tughulghan mentiqe idi. Dunya merkizi dep atalghan bu Junggoni yer shari pilanitimizning xalighan bir yirim sharidin tipish mumkun emes. Sawatsizliqta “Junggoche jahilliq” bilen ching turushqa tayan'ghan bu mentiqe xitay hukmiranlirining ang-sizimige quyulup ketti. Bu mentiq Jang qian (張騫) “sayahiti”din kiyin bayqalghan Dunyaning "Ay yoruqi chushidighanliki...." Yengi yer “shinjang(新疆)”lirini jungxa Fidiratsioni”xitay birliki(中华联邦)“ ge kirguzup putun Dunyani birlikke kelturushtiki siyasi menbege aylinip qaldi.
 
"Jung goluq"lar ilahi shah ordisi orunlashqan jayning sirtidiki doletlerni oz xahishliri boyiche towendikidek tizip chiqqan: tot tupraq, tot terep, urushtiki eller, uningmu tishida uzaq eller we Fidiratsion-Len bang (Xitaychisi- 四 土, 四 方 , 四 戈 , 多 方 , 邦 方 )lardin ibaret. (9) Aldinqilargha kuchi yetsimu uzaq eller we "Lenbang"largha kuchi yetmey dawamliq urushla bolatti. Ozini qatmu-qat chember ichige iliwalghan shang padishaning tesir kuchi chemberdin yiraqlashqansiri yoqulup baratti. Bu ghelite qurulma saman kitap "Shahname(商書)"diki "besh boysun"gha tamamen oxshaydu. Julishi kiyin uni 9 ghiche kingeytken.
 
Buningdin tengri hokmi bilen ju padishagha neqeder kengri zimin bexshende qilin'ghanliqini koriwalghili bolidu. "Men ", "Yi" xetliridin chemberdin uzaqlashqansiri milletler perqining shunche chonglighi chiqip turidu. Sozi kitiwatqan Menzular we yizularning wetini-bugunki sichiwen (四川) we etrapliri shu dewirde aldi bilen jung Xa fidiratsioni(xitay birliki)ichige kirguzulup yem qilin'ghan idi. Chember(Dunya merkizi) ichidiki xitaylar Dunyaning ozlirige yaqidighan shekilde orunlashqan jungxa fidiratsioni (xitay birliklirini bugun chushide korup, etiki ongida Dunyani birlikke kelturush ghimi bilen Jenge "战劈"–jidel  ning xapiliqidin bash koturmidi. Jan achighida yerni tipip, is-tutek chiqirip, asman'gha pojang itip keldi.

Jengge–jidel diki “Jeng” tilimizgha xitaychidiki “战 - urush”din krgen. “Jeng”-sozining Erep, Paris, Turk tilluiri we bezi Yawropa tillirigiche kirgenlikini korsek “Yipek Yoli”ning esli bir “Qan Yoli” ikenlikini testiqliyalaymiz.

Jengge–jidel diki “jengge(战劈)” soziningmu Xitaychidin tilimizgha kirgenliki sheksiz. “Jengge(战劈)” ning Uyghur tilida soz tomuri we ayrim menasi yoq. Jidel bilen yaslghan “Jengge–jidel”dinmu qan purap ketmeyd. kop hallarda “majira” menasida qollunulidu. Biraq ”战劈“ diki her ikki xetning     xitayche loghatta menaliri kallisini kisish, olturush, urush-chipish, qirghin qilish, qan iqitishtin bashqa emes.

Dolet “國“ ning qisqartilghan shekli” 国” diki xet boleklirige kelsek, uningdiki ge”戈“ – olturush, qirghin qilish, “或“ – qirghin arqiliq qolgha kelgen zimin, ko”口“ -urushtin kiyin olja ilinghan yer-zimin yaki doletler digen bolidu.  bu xet boleklirining hemmisi tengdash menagha ige bolup, yingi tupraq, zimingha ige bolush uchun olturush, urush-chipish, qirghin qilishni oz ichige alidu.

“國“ quralliq paytext, junggo”中 國 “ Qural kuchi we zorawanliqqa tayinip hokumranliq qilish merkizi digenliktur.

Jung go- Dunyaning merkizi, Dunyaning hokumrani digen bolidu. bugunki Dunyada: "doletler we milletler chong-kichiklikidin qeti- nezer bap-barawerdur, her qaysi milletler oz teghdirini ozi belgilep, musteqil bolush hoquqigha ige" digen xelqara insan heqliri bayanatigha we “her millet oz wetinini tapsun” digen pirinsipqa asaslan'ghanda junggo-“中 國” yemxor yawuzluqning simwoli, saghlam emes Atalghu.

1963-Yili xitayning Shen shi ulkisidin tipilghan zorawan padisha “Ju” dewri (miladidin ilgiriki 1100- yil)gha ait bir mis jabduqta: "...Men bu yerning merkizige sheher-qorghan yasitip Dunyaning merkizi merkizi doliti Junggo- 中 國 arqiliq jimi alemge hokumranliq qilimen..." dep yizilghan. bu "jung go”中 國" atalghusining tunji qitimliq Arxilogiyelik payqilishidur.(10)

Qedimde Siriq derya(xang xe) iqimining ottura qismidiki tupraqlar munbet, yashash we qoghdunushqa qulay idi. Tarixta Yejjuji-mejjuji dep xatirilengen Shang, Sha -“商 夏“ sulaliridiki xitay mediniyeti del mushu yerde barliqqa kelgen.

“Ju wang” padisha bashchilighidiki xitay hokumranliri qurghan doletler ichki qisimda yat milletlerge nisbeten basturush ilip barghan bolsa, chet doletlerge qarita tajawuz qilip toxtimighan. Gherbi juning desliwide siriq derya etirapliridiki milliy qirghinchiliqlar intayin dehshetlik bolghan. Ju padisha 3 yil yurush qilip, 四川Sichiwenliklerning ozige qarshi isyanini besiqturush bilen otken. Aridin 400 yil otup, chun qiu-春秋dewirige kelgendimu Sichiwenliklerning xitaylargha qarshi hayat-mamatliq jeng(战)liri  toxtimidi. Xa sha(yejjuj-mejjuj) xitayliri hakimyetni qoligha ilip, tarix yizish imtiyazigha irishkendin kiyin, gherbi Judiki yat milletlerni “yirtquch haywanlar” dep bikitti.

Ozidin bashqa yat millet we yat ellerning mewjutlighini xalimasliq, ozini bilmey bashqilarni haqaretlesh ming yillardin biri dawamliship kiliwatqan xitay hokumranlirining ”Junggoche” gheyri mijezidur.(11) Ularning neziride ozidin bashqa milletlerning hemmisi haywanlar dep qarilip, ularning ismini qurt-qongghuz, paskina, it-ishek.....qatarliq xetler bilen ipadilesh bugun'giche dawamlashmaqta. Bu teturluk deslepki Chin, gherbiy wei shimali xen, shimali we jenubi sung, shundaqla tang dewridin ta bugun'giche bolghan ariliqtiki xitay yiziq tarixida "yat milletlerning hemmisini haywan dep atash" bikitilgen bolup, ularning poq-suduk, paskina, haywandin bolghan dep atalmighan waqti yoq. Xitayda yaponlarni yapon alwastiliri, nigirlarni qara alwastilar, girmanlarni girman alwastiliri, Roslarni Iplas mushuk yaki shimal qutup eyiqi, Uyghurlar, firansozlar, en'gilislar, pakistanliqlar omumen chet'elliklerni alwastilar dep atash omumlashqan bolup, bu teturluk hetta bugunlerdimu amerika, girmaniye qatarliq ellerdiki atalmish xitay dimukratik teshkilatlirining gizit-jornallirida dawamliship, yawrupa milletliri we Uyghurlar ighir derijide haqaret qilinmaqta.(12)
 
Izahatlar:
 
1.  Xa”华 ” aliy derijilik, ustun mertiwilik menalargha ige. Sha(夏)-yejjuji-mejjujiler bolup bugunki xitaylarning ejdatliri. Jung xa “中 华 “jung go xa sha “中 国 华 夏” - jung goning aliy mertiwilik yejuj-mejujilerining qisqartilip atilishidur. Junggo (中 國 jungha helq Rispublikisi- “中 华 人 民 共 和 国” jung goning aliy mertiwilik yejuj-mejujiliri  helq Rispublikisi- digenliktur.

Chin, Xen, Xitay..... Lar her qaysi dewirdiki bu tayiplerning perqliq atilishidur. China, chin dep atash chin sulalisi (miladi 206-224)diki chin din kelgen. Xen dep atash Xen sulalisidiki xendin kelgen.

“Xitay”- Kidandin Kidanlar 10-esirde bash koturup ”Kidan medeniyiti” bilen dang chiqarghan Monghul erqigha yiqin bir millet  tarixta "Chiden", "Katay", "Qitay", "Gaday", "Kitay", "Xitay"...dep atalghan, ottura tuzlengliktiki Sha xitayliri bilen xoshna yashighan. ularni urush we asmilatsiye bilen yoqutup tugetken Xenler shundin itibaren uzaq eller teripidin ta bugungiche Kidan(Xitay)larning nami bilen atalmaqta.

Uyghur, Tatar, Ozbek, Turkmen, Qazaqlarda Xitay we Qitay, Roslarda Kitay dep atash omumlashqan. Xitaylar ozlirini xa sha”华 夏“din bashqa namda atashni xalimaydu.

Koriyelikler, Roslar, Mongullar we ottura Asiya doletliride yashighuchi Uyghur, Qazaq, Qirghiz, Tatar qatarliq milletlerning uzun yil xewersiz xitay hokumranlighi astida qalghan oz Irqidiki qirindashlirinimu “Xitaylar” dep atighanlighi korulmekte. Dunyaning diqqitini tartidighan bu heqsizliqtin Roslar we Aawrupaliqlarnngmu nisiwisini alghanlighi bilinmekte: - milyardlar xejlep yer sharini xitalargha tashlap Rakita bilen marisqa qichiwatqan miliyanirlarghimu ghayiptin “Xitaylar ”Qaytip kitinglar !”- digen awazlar anglan'ghanmish.

2. Siriq deryaning ottura-towen iqimidiki ottura tuzlenglik qedimdin tartip xitay millitining ana wetini bolup, jungxa milliti del mushu ottura tuzlengliktiki xa sha(yejuj-mejuj) millitidur. Buningdin op-ochoq korunup turuptiki, Jung go saghlam emes atalghu. uninng "Ros" "Turk" "Erep" "Uygur" atalghulirigha oxshash belgilik makandiki medeniyetke qaritilghan igilik hoquktiki dolet menasi - zadi yoq. Misir, Libiye, Yemen, Erep xelpilikliri qatarliq doletler "Erep" arqiliq supetlinip-Erep doletliri(xelpiliklri) dep atilidu. Germaniyediki 16shitat(her qaysisining oz aldigha bashqurush, idare qilish we qanun-tuzum chiqirish hoquqi bar "German" arqiliq supetlinip"germaniye fidiratik(birlik) duliti dep atilidu. Ottura Asiyada Qazaqistan, Qirgizistan, Ozbekistan, Turkmmenistan qatarliq doletler "Turk" arqiliq supetlinip ottura Asiya Turki Jumhuriyetliri(Turkistan depmu) atalghan. ularning yene hazir fidiratsioni(birliki) yolidiki jiddi teyyarliqliri Uyghurlarning horluk-azatliqigha her zaman ihtiyaj sezmekte. Insan'gha hoquq, milletke erkinlik muqeddes bilingen bugunki Dunyada suniy ayrilghan oxshash erq, til, itiqad we orpi-adetlerge ige milletlerning bir arigha jem bolushi (qutuplishish), her milletning oz wetinini tipiwilishi omumi yuzlinish bolup qaldi. Xitay parchilinip 27 olke we aptonum rayon musteqil bolsa ularning ichide qaysi yene "chin(xitay) Turkistani", "xitay birliki(jung xa fidiratsioni) we jung go(xitay) atalghulirini Ros, Erep, German we Turk atalghulirigha oxshash muqeddes korup qobul qilalaydu?

Jungxa fidiratsioni, chin Turkistani, shin jang, junggoluqlar putunnley mustemlike atalghuliridur. Uyghurlar bisim astidila xitay kelimisi ornigha junggo yaki xenzu diyishke mejbur bolghandimu, chin yaki jung xa(中 华 )ni zadila qollanmaydu. Fidiratsion Uyghur tilida birliktur. Xitay birliki, xitay Turkistani digende ishning mahiyiti ichilipla qalidu. Jung go Turkistani we xanzu Turkistanimu bazarda otmeydu(chunki Ros Turkistani digen nerse bolmighan. otmushte Nenjinde, kiyin uch wilayettiki azat rayonlirimiz -da "chin) Turkistani"din ibaret ezitqu (chin Uyghurchida heqiqi yaki ras digen menighimu ige bolghini uchun heqiqi Turkistan depmu chushunulgen) atalghular arqiliq xelqimizni aldighan kim? bugun germaniyening munhin shhride "jung xa fdratsioni-hitay birliki", "yuksek awtonomiye"ler bilen Uyghurlarni hitaygha sorep "birlik"qatarliq gezit jornal chiqirip, helqara soronlarda hitaylar bilen satqunluq kilishimler tuzup xelqimizni palakettin-palaketke uchrutup keliwatqan yene kim?.elbette Erkin alip tikindur. http://www.uyghurensemble.co.uk/en-html/u-forum.html   diki “Xitay Birliki” we Erkin Eysa” namliq maqalige baq.

2-A “Urushqaq doletlerning heritisi”ge baq.

3. 1863-Yili manjur-xitay hokumranliqini aghdurup tashlap qurulghan "yaqup beg (bedolet) doliti nahayiti tizla Dunyadiki eng kuchluk Jahangir doletler engiliye, rusiye, germaniyelerning etirap qilishigha eriship oz-ara diplomatik munasibetler ornutilip, elchiler turghuzulghan. Bu chagh zeipleshken osman impiriyisining axirqi dewridiki padishahi abdulezizhan texitte idi. Yaqupbeg oz elchisi arqiliq dolitining padishah abdulezizxan'gha qaram bolghanlighini ilan qildi. Qeshqerde abdulezizhan namida altun, mis we qeghez pul chiqirildi. Paspurt tarqitildi. Osman impiriyisini ottura asiyaning siyasiy sehnisige ige qilidighan bu xil pidakarliq, bolupmu Rosiyeni yaqupbeg dolitining teghdiri ustide bashqiche oylunushqa mmejbur qildi. Manju-xitayliri Roslarning sukut we yardem qilishidin paydilinip, zor qoshun bilen tajawuz qilishqa bashlidi. 14 Yil hokum surgen yaqupbeg dolitini axiri munqerz qilip uni 1884-yili sin kijang (yingi mustemlike) dep ilan qildi. Bu qanliq sawaq untulmaslifgi kirek!

Xitayning kingeymichilik tajawuzi we qirghinchilighi tupeyli yardem uchun yawrupaning qele derwazlirini qaqqan Hon, Turk, Mon'ghullarning shikayetchi elchiliri Jawapsiz qaytti. oz tupraqlirini terk itishke mejburlanghanlrning At-tuwaqliridin chiqqan chang-tozanglar yawrupani bir aldi. "Asiyasdin kelgen Irq" "sherq Apiti" we " Turk dushmenliki" Atalghuliri peyda boldi. Turk dushmenlikini peyda qilghan mahiyette xitaydur.

Uyghurlarni zormu-zor "islam jahatchiliri", „Turkiyede merkizi we dahisi bar",“Uyghurlar Turkiye uchun ozini qurban birish kirek“ shuari bilen Roslarni teghdirimiz ustide yene qayta oylunushqa kushkurtuwatqanmu Hitay we uning arimizdiki „Jungha Fidratsiyoni-  xitay birliki“ teshwiqatchiliridur. Uyghurlargha hoshna doletlerdin eng kuchlugi, soghoq urushtin kiyin bizge hoshna qirindash Respoblikilargha musteqilliq bergini, hitayni 1-nomirluq dushmen koridighinimu bugunki Rosiyedur. Xitayning ottura Asiya doletliri we Rosiye iqdisadini weyran qiliwatqan ishikni sirtqa ichiwitish siyasiti gherpning diqqet-itibarini xitayning Dunyagha yurush qilishtiki sekresh taxtisi-Uyghur wetinige aghdurdi.

Xitayni sipil tishigha chiqarmighan, Aleksander makadoniye-Iskender zulqerneynni seddi sipil ichige kirguzmigen Uyghurlar Dunya (Uyghurchida Dunya-menpetning kochme menasigha ige) Armiyisi NATO ning sherqqe qarap siljishigha shashqinliq arilash diqqet neziride baqmaqta.
 
4.1944-Yili Ili qozghulingi bashlinip, sabiq sowit ittipaqi yardimi bilen qurulghan sherqiy Turkistan jumhuriyiti musteqil dolet bolup 1950-yilghiche turghanidi. Uyghur azatliq yolida putlikashang bolup kelgen xitay salachiliri erkin aliptikinning dadisi (xitay ayalliq bar gomindangining qorchaq nahiye hakimi eysa yusup kozde tutulidu) armiyisining wetinimizge kirishige masliship,azat rayonlarda maqale yizip,gizit chiqirip, chin Turkistan teshwiqati ilip barghan idi. Qarighu yitiligen yolda, yol belgisi yoq yolda bugunmu chin, jung xa, diese aka millitimiz, umu xudaning bendisi dep aghzi-burnimizni qan qilip quduqqa qarap kitiwerduq.

5.Uyghur qatarliq ottura asiyaliqlar tinichliqmu? dep salamlishidu. Tinichliqmu -xitay kettimu? Urush tugidimu? Jahan tinjidimu? Digenliktur.

6.Uyghurlarning xitay we arimizdiki xitaypereslerdin bashqa dushmeni yoq. USA diki atalmish xitay dimokratlirining “Dimukratik Jung go” jornilida yen jachining dimukratiyichi sepdashliri hitaylar “Milli mesile jung goni parchiliwitemdu”? namliq maqale ilan qilip, "az sanliq milletler Rayoni musteqil bolup ketse, ularning tupraqliri ikkinchi bir chiwer Dahimiz chiqmighuche mengu bizning qolimizgha qaytip kelmesligi mumkin, 900 milyon biz jung goluqlar tar yerge qistilip qandaq yashaymiz!", "musteqilliq guzel bir chush, emma uning ishqa ishishi mumkin emes " digenlerni yazghan.

7.Biraq xitaylar ottura tuzlenglikni ana wetinim diyishke kajliq qilip keldi. Ulargha nispeten wetenperwerlik "Dunyani nopusqa qarap qayta teqsim qilishtur"

8.Deslepki chinning chigra xeritisige qarang.

9. bu dewirdiki xitay (jungxua) fidratsionlirining chigrisi gherpte shien shehrigimu yetmigen, shang sulalisining dolet chigrisigha qarang.

10.Maqalidiki neqillerning menbii istiguchilerge temin itilidu.

11.Xitay doxturliri qoligha chushken Uyghur kisellirige diagnoz chiqirishni qestenlik bilen kichikturup olturmekte. Xitay ziyaliliri ap-ashkare halda "Uyghurlarning erkekliri qullirimiz, xotun-qizliri dideklirimiz"shuarini towlimaqta. Musteqili-Azat bolmay turup, Uyghurlarning dimukratiyege ige bolushi mumkin emes.

12. USA diki Dimokratchi Xitaylarning gizitide ".....Peqet jungguluqla adem, chetelliklerning hichbiri adem emes alwastidur........, Ademning alwasti tilini uginishi bek qiyin...., Jung goluqning girmanche uginishi-alwasti tilini uginish dimektur...,Digenler yizilghan we bular "jungguche ghorur" dep medhiylengen. Bu yerde Uyghurlarningmu "adem emes, alwasti...>"Ikenligi we bu alwastining jung goluq emesliki tuyuqsiz itirap qilin'ghan. Yene "gulluk doppa Uyghurlar bomba bilen gheywet qilmaqta", "tere tumaq mon'ghullar we tibetler...Aq doppa tungganlar...." digen meshiriler qollinilmaqta.

DUD Teshkilati Reisi S.Haji MetMusa
[e-mail]
(alaqe uchun Adres: www.uyguria.com ichide)