Pexirlik chalghumiz - ghëjek

[Aziz Isa Elkun]

Pexirlik chalghumiz - ghëjek

 
2010– yil9– ayning17– küni (shinjang gëziti)  
 
 aygül ablimit


    ghëjek chalghulirimiz ichidiki eng qedimi tarliq, Kamanchiliq chalghu. u sorunlarda izchil bashlamchiliq rolini ötep kelgen. xelq küy – muqamlirimizni orundashta bu chalghu xususida yëngiche yüksilishler barliqqa kelgen.

    ghëjek izchil xelqimizning söyümlük chalghusi hësablinip keldi. uning këlip chiqishi uzaq tarixqa ige. bu toghriliq qiziqarliq melumat bar:‹‹zinnet el mejalis (zinnetlerning mejlisi) namliq kitabta hëkaye qilinishiche, ‹‹farabi ray shehiride sahib ibin abbad huzurida bolghanda, Wezirler sheripige ötküzülgen ziyapette özi ijad qilghan chalghuda küy chalghan. qarimaqqa kichik qapaqqa oxshaydighan bu chalghu <ghëjek> atalghan. bu chalghuda farabi üch qisimliq küy orundap anglighuchilarni hem yighlatqan, Hem küldürgen, Hayajan'gha salghan›› (özbëkche murad tashmu hemmedofning ‹‹ghëjek dersliki›› namliq kitabidin).

    20 – esirning 50 60 – yillirigha kelgende ghëjek yëngiche tereqqiyat dewrige yüzlendi. meshhur muzikant, Kompozitor, Muzika maaripchisi shireli hashim haji, Mahir chalghuchi abdulla hamut, Tetqiqatchi muhemmedxan hashimlarning tirishishi netijiside ghëjek obdanla islah qilin'ghan. ularning shu ölmes ejri tüpeyli tewerrük chalghumiz ghëjek dewrimizde dunyawi chalghu iskiripka bilen riqabetlishish muqamin'gha yetti.

    ghëjek örük, Chinar, Üjme, Yangaq yaghachlirida yasilidu. uning bash qismi yumilaq bolup, Diyamëtiri 14 15.≈5 santimëtir bolidu. omumiy uzunluqi 70 santimëtir bolup, Bash qismining qaq otturisidin keyni terepke yilan tërisi kirilip, Uning üstige yuqiriqi matëriyallardin nepis teyyarlan'ghan chaplima ornitilidu. aldi teripige toqquz santimëtirliq ölchemde chiraylaq yüzlük orunlashturulup, Shertlik asasta obdan sada qayturghuchi üjme yaghichidin 1.5 santimëtir kenglikte til ëlinip, Muwapiq awaz tiriki bëkitilip ottura qisimdiki tirekke yëpiishtürülidu. xerek muwapiq miqdarda sim ilghuch töshükidin besh – alte santimëtir ariliqqa qoyulidu. ghëjekning iskiripkidin artuqchiliqi shuki, Chalghuchi uning ‹‹ay›› shekillik tirighuchini tizi üstige qoyuwëlip, Küyning ritim ëhtiyaji boyiche erkin heriketlendürüp, Kamanchining hemdemlikide herqandaq küyni wayigha yetküzüp orundiyalaydu.
 
( Muherrir : Buayshem )



Menbe:

http://www.xjtsnews.com/normal/content/lading/wenhua/content/2010-09/17/content_103056.htm