Qiziqarliq Xitayni "Jinaze Uzutush"

[DUD Teshkilati Sozchisi]

    Bir milletning oyghunushi- uyqudin kiyin bashlinidu.

    Hakimiyiti aghdurulghan, armiyesi tarqitilghan, milli kimlikini unutqan , qural tashlap qul bolghan birmillet uyqugha chokti dep atilidu. Doletsiz, wetensiz qalghan bir millet uchun buningdin bashqa hichqandaq tebir yoq.Bir milletning oyghunushi- uyqudin kiyin bashlinidu.

    Azghun jamaetni arimizdiki milli kimliki-uyghurluqini yoqatqan satqun orda shairliri, "tarixchilar", "edipler" azduridu. Xitay bilen qoshulup kitishni,"Milletler ittipaqi"ni, "jung goning zimin butunliki"ni, xitayning "mustemlike tuzumi"ni medhiyeleydighan satqunlar azduridu.

    Ular xitay paytexti bijingni, xitay mawni qoshaqqa, shiirgha qitip mediyelep keldi. Bularning tesiri bilen azghan uyghurlar mediniyet inqilawida "Soyumluk mawjushi"ni korush uchun bikarliq poyiz bilen bijinggha biripten'enminde mawni, yinidiki xotuni jang ching, eng yiqin sepdishi lin biyaw bilen korgen uyghurlar tokulup Yighlashti. Maw olgendimu tokulup yighlashqan uyghurlar anilar bar idi. Qul-quldur. Qul nimilerni qilishqa mejburlanmaydu? Bu kongulsiz qilmishlar mutleq emes- nisbidur,

    Wetende hemmiz xitay oyushturghan yuzlerche bu tip paaliyetlerge qural astida, zorluq astida qatnishishqa mejburbolghan iduq.Xitayning shunche qattiq diktaturisi Astida turluk shekilde qarshiliqlirini toxtatmighanlar kurming. Mining isimge bir qiziqarliq jinaze komidiyesi keldi.

    Bundin 30 nechche yil burun "qeshqersheherlik senet omiki"ning xitay bashliqi olup kitidu. Omektiki uyghur senetchilerni aq baghlitip, Jesitini kotertkuzup xitay mazirigha ilip birish uchun kitiwatqanlarni korgen jamaet- way ma ishni dep hang-tang qitip qilishqan. Sizmu heyran boliwatqansiz."Qeshqer digen yaman sheher, tang atmaydu bezen seher"digen bir jumlini oqughan isimde. Men bu sheherde tughulghan idim. Jeset koturup mangghanlar heytkarning qap otturigha kelgende jinazining aldida mangghan senetchining awazini qoyup birip :

    "Way qirindishmey, qirindishm
    Way, kettingmu qirindishimey!
    Birlep kitip, minglap kilip
    Qachan tugesen qirindishimey"
   
- Dep waqirighan yigha-zarisi anglinidu.

    Aq baghlighan septiki ozini aran tutup kiliwatqan shox artislar ozini tutalmay qaqaxlap kulushke bashlaydu, ozini tutiwalghanlar xir-xir qilip kulup mingishidu.

    Olum yadigha kelse qorqidighan, yol boyidiki bikar telepler "senetchidin birsi olgen oxshaydu-de,qanche yash bolghiti, senetchi olup ketse jennetke kiremde -qandaq" dep sorishatti.

    Jamaetmu: towe bu senetchi digen xeqning qilmaydighan ishi yoq. Yene bir qiziq komidiye ishlep kochigha chiqiptu, yurunglar korup baqayli dep yiqinBarghanda : " ...Birlep kitip, minglap kilip, qachan tugesen qirindishimey .."Digen yigha-zarini anglap qitip qilishidu. Etrapta yurgen 5 -6 saqchimu xitayning jinazisidin qorqup yiqin barmay,
    Jamaet bilen birge "komidiye"din huzurlinidu. Bu weqe 30 yildin burun qeshqerde bolghan ras ish. Bashqilarning toluqlap yazidighanliri bardu-elbette. Uning ismini yizishni muwapiq kormidim. Qirindishimiz shu yigha -zarisi uchun turmida bir qanche yil yitip chiqqan idi.

    Uning kokush kozliri, kulupla turidighan illiq chirayi fransiyelik birxoshnamgha quyup qoyghandek oxshayti. Uning qiziq chaqchaqliri qeshqerde dangliq idi.Xoshnamni her-birkorgunumde dayim u isimge kilip bir nerse yazghim kiletti. Bugun yazdim - mana.
    _____

    Heytkar meschittin yan'ghan namazchilarning arisidiki harunxanajim septiki xitay we uyghurlarni Xalayiqqa korsutup : milletler ittipaqi digen moshu. Bu xensu qirindishimiz musulman bolsa idi heytkar meschitte uning namizini Chushurup qoyghan bolattuq dep, bir qanche sure oqup, bir nechche yil otmey uyghurlar uni olturup quliqini kisipTashliwetkenlikini anglaDUQ.