Qurban héytining kélip chiqishi toghisida

[Aziz Isa Elkun]

Qurban héytining kélip chiqishi toghisida

Qurban héyt bolsa putun dunyada islam dinigha étiqad qilidighan xelqlerning katta bayrimidur.
«Qurban» ereb tilida «érd qurban» yaki «érd azuxa» dep atilidu, «érd» yaki «héyit» sözi bolsa bayram dégen menide, «qurban» bolsa qurbanliq qilish yaki qurban bolush dégen menilerde bolup shunga bu bayramning ismi qurban héyt yaki qurbanliq qilish bayrimi dep atalghan.

Riwayetlerde éytilishiche, burun ereb shimali qismidiki xelqlarning ejdadi ibrahim peyghember chüshide allahni körgen hem allahning özining oghli isma'ilni minar tighigha apirip allah yolida öltürüshtek bisharetini anglighan, allah mushu arqiliq ibrahim peyghemberning allahqa bolghan sadaqetmenlikini sinimaqchi bolghan. Ibrahim peyghember oghli isma'ilni minar tighigha apirip allah yolida öltürmekchi bolghanda allah ibrahim peyghemberning allahqa bolghan sadaqetmenlikini körüp bir perishtini ibrahim peyghemberge bir qochqarni apirip bérishke ewetken hem ibrahim peyghemberning oghli isma'ilning ornigha bu qochqarni qurbanliq qilishni buyrighan.

Eneniwi qa'idilerge asasen, musulmanlar qurban héyt küni ettigende yuyunup, yéngi kiyimlerni kiyip, erler meschitke bérip namaz öteydu, tupraq béshigha chiqip ölgenlerning rohigha atap du'a qilidu. Héyttin burun musulman a'ililerde öylerni tazilap, sangza sélip, nan yéqip héyt teyyarliqi qilinidu. Musulman erler héyt küni ettigende meschittin kélip, qoylarni öltürüp. Gösh pushurup namrat kishilerge bir qismini béridu .öy-öylerge méhman bolup héytlishidu. Héytliq kiyimlerni kiyip ata-ana, uruq-tughqan, dostlirini yoqlaydu hem héytliq salam yollaydu. Musulman yash balilar ussul oynap, herxil pa'aliyetlerni qilip héyt tentenisige chömidu.

Roza héyit bilen qurban héytining bolush waqtliri

Roza héyt bilen qurban héyt islam dinigha étqad qilidighan milletlerning ortaq dinniy bayrimi, bu ikki bayram her yili texminen 10.5 kün etrapida aldigha sürülüp kélishtek alahidiliki bilen bashqa bayramlardin periqlinip turidu. Bu xil periqning kélip chiqishigha miladiye yilnamisi bilen héjriye yilnamisining oxshimasliqi sewep bolghan.

Miladiye yilnamiside waqit yer sharining öz oqi etrapi we quyash etrapida aylinish waqtigha qarap belgélinidu, bu yilnamide bir yil texminen 365 kün qilip bikitilip , 12 aygha bölüngen .  12 ay kün sanidiki oxshimasliqigha qarap yette chong aygha(31künlük) we besh kichik aygha bölüngen.

Héjriye yilnamisi islam dunyasining yilnamisi ,  adette qemeriye (ay) kalindari depmu atilidu. Bu yilnamide ayning herkiti asas qilinidu, yeni asmanda yéngi bir ayning körüngen künini shu bir ayning bashlinish nuqtisi qilidu, yéngi bir ay bashlinip axirlashqiche texminen 29.5 kün waqit kétidu. Mushu boyiche hésaplighanda, héjriye yilnamisining bir yili (12ay) 354 kün sekkiz sa'et 48minut bolidu.buni miladiye yilnamisige sélishturghanda 10kün 11 sa'et 1 minut perq kélip chiqidu. Shunga her yili roza héyt bilen qurban héytning kélish waqti 10 kündin artuqraq aldigha sürülüp turidu.

_______________________________


қурбан һейтиниң келип чиқиши тоғисида


қурбан һейт болса путун дуняда ислам диниға етиқад қилидиған хәлқләрниң катта байримидур. "қурбан" әрәб тилида "ерд қурбан" яки "ерд азуха" дәп атилиду, "ерд" яки "һейит" сөзи болса байрам дегән мәнидә, "қурбан" болса қурбанлиқ қилиш яки қурбан болуш дегән мәниләрдә болуп шуңа бу байрамниң исми қурбан һейт яки қурбанлиқ қилиш байрими дәп аталған.

ривайәтләрдә ейтилишичә, бурун әрәб шимали қисмидики хәлқларниң әҗдади ибраһим пәйғәмбәр чүшидә аллаһни көргән һәм аллаһниң өзиниң оғли исма'илни минар тиғиға апирип аллаһ йолида өлтүрүштәк бишарәтини аңлиған, аллаһ мушу арқилиқ ибраһим пәйғәмбәрниң аллаһқа болған садақәтмәнликини синимақчи болған. ибраһим пәйғәмбәр оғли исма'илни минар тиғиға апирип аллаһ йолида өлтүрмәкчи болғанда аллаһ ибраһим пәйғәмбәрниң аллаһқа болған садақәтмәнликини көрүп бир пәриштини ибраһим пәйғәмбәргә бир қочқарни апирип беришкә әвәткән һәм ибраһим пәйғәмбәрниң оғли исма'илниң орниға бу қочқарни қурбанлиқ қилишни буйриған.

әнәниви қа'идиләргә асасән, мусулманлар қурбан һейт күни әттигәндә ююнуп, йеңи кийимләрни кийип, әрләр мәсчиткә берип намаз өтәйду, тупрақ бешиға чиқип өлгәнләрниң роһиға атап ду'а қилиду. һейттин бурун мусулман а'илиләрдә өйләрни тазилап, саңза селип, нан йеқип һейт тәйярлиқи қилиниду. мусулман әрләр һейт күни әттигәндә мәсчиттин келип, қойларни өлтүрүп. гөш пушуруп намрат кишиләргә бир қисмини бериду .өй-өйләргә меһман болуп һейтлишиду. һейтлиқ кийимләрни кийип ата-ана, уруқ-туғқан, достлирини йоқлайду һәм һейтлиқ салам йоллайду. мусулман яш балилар уссул ойнап, һәрхил па'алийәтләрни қилип һейт тәнтәнисигә чөмиду.

роза һейит билән қурбан һейтиниң болуш вақтлири

роза һейт билән қурбан һейт ислам диниға етқад қилидиған милләтләрниң ортақ динний байрими, бу икки байрам һәр йили тәхминән 10.5 күн әтрапида алдиға сүрүлүп келиштәк алаһидилики билән башқа байрамлардин пәриқлинип туриду. бу хил пәриқниң келип чиқишиға миладийә йилнамиси билән һеҗрийә йилнамисиниң охшимаслиқи сәвәп болған.

миладийә йилнамисидә вақит йәр шариниң өз оқи әтрапи вә қуяш әтрапида айлиниш вақтиға қарап бәлгелиниду, бу йилнамидә бир йил тәхминән 365 күн қилип бикитилип , 12 айға бөлүңән .  12 ай күн санидики охшимаслиқиға қарап йәттә чоң айға(31күнлүк) вә бәш кичик айға бөлүңән.

һеҗрийә йилнамиси ислам дунясиниң йилнамиси ,  адәттә қәмәрийә (ай) калиндари дәпму атилиду. бу йилнамидә айниң һәркити асас қилиниду, йәни асманда йеңи бир айниң көрүңән күнини шу бир айниң башлиниш нуқтиси қилиду, йеңи бир ай башлинип ахирлашқичә тәхминән 29.5 күн вақит кетиду. мушу бойичә һесаплиғанда, һеҗрийә йилнамисиниң бир йили (12ай) 354 күн сәккиз са'әт 48минут болиду.буни миладийә йилнамисигә селиштурғанда 10күн 11 са'әт 1 минут пәрқ келип чиқиду. шуңа һәр йили роза һейт билән қурбан һейтниң келиш вақти 10 күндин артуқрақ алдиға сүрүлүп туриду.