« Sherqi türkistan ali kéngishi » yighini toghrisida teklip , pikirler

[wetinim]

 « Sherqi türkistan ali kéngishi » yighini toghrisida teklip , pikirler

Xitay mustemlikichilirining wetinimiz uyghurstanda yürgüzüwatqan wehshi zulmi kündin -künge chékidin ashmaqta. Xitayning zulmigha qarshiliq körsütüp weten ichi we sirtida  élip barghan herqandaq pa'aliyetlirimiz  xitayning zulum mashinisini téximu téz herketlendürishige bana bolsa boldiki millitimizning üstidiki zulum qilchimu yengglligini yoq. Xitay yürgüzüwatqan zulumning shekli qandaq özgürüshi, qaysi basquchta qandaq zulumni ishlep chiqirip millitimizge ijra qilishi, qaysi herikitimizni bana qilip qandaq türdiki jazani yürgüzüshi peqet millitimizni huduqturush we xelqara jemiyetni alaqzade qilishtin bashqa nerse emeski, zulumning esli mahiyti uyghur millitini tüpten yoqutup, uyghurstanni menggülük qanuni mülkige aylanduriwélishtin ibaret birla nishandur.
Xitay zulmining melum jehettin tarixqa a'it bolup ketken tereplirini tilgha almayturup,ötken esirning 80 - yilidin bashlighan « islahat » siyasitidin béri uyghurlargha ijra qiliwatqan zulumliri dunya jama'etchilikini we démukratik gherp ellirini halsiritip qoysa xelqimizni mewjutliqtin ümütsizlendürdi. « Ya musteqilliq ya ölüm » déyilgen bu ajizane shu'ar  qolida héchnémisi bolmighan bir milletin otturgha qoyulsa bu qandaqtur jenggiwarliqtin kéliwatqan sada bolmastin eksiche dar aldida düshmendin nepretlinip towlighan axirqi nepestiki jan achchiqi bolup, düshmenge nisbeten héchnémige erzimes bir xunik xirqirashtur.  Xitay yürgüzwatqan « tughut siyasiti», « gheripni échish siyasiti», « éshncha emgek kuchini jaylargha yötkep orunlashturush siyasiti»,« qosh tilliq ma'arip tüzümi» , « déhqanchiliq térim ishlirini bir yürüsh bashqurush tüzümi»,« üchxil küchler», « beshxil küchler» . « Radikal»,« térorist» « yüz künlük tazilash» ..... Dégendek san sanaqsiz zulumliri millitimizni jandin toyghuzdi. Weten ichide  kéyinki yigirme yildin buyan élip bérilghan herqandaq qarshiliq körsütüsh heriketlirimiz  qandaqtur xitayning zulmigha qaytarma zerbe bérish yaki musteqilliqni algha sürüsh meqsitide emes belki mewjutluqtin ümüt üzgen, jandin bizar bolghan yoshurun paji'ening namayendiliridur. Weten sirtidikilerning neziride « qehrimanliq» dep ali unwanghe na'il bolghan shu weqeler  emeliyette bolsa milli yoqulushning nemuniliridin bir körünüshlerdur.  Lékin biz hazirghiche özümizni elleylep « wetende  yüz bergen pidakarliqlar  weten dewasini gherpke anglitishta chong rol oynaydu » - dep kelduq.  Ras shundaq boldimu? Wetende tökülüwatqan biguna qanlar  weten sirtidiki « weten dewasi » herikitining rawajlinishida  rastinla chong rol oynap kettimu? Emeliyet undaq bolghanliqini ikar qilmaqta. 5 - Iyul qanliq paji'esini pütün dunya toluq kördi. Uyghur dégen bir milletning xitay zulmi astida ingrawatqanliqini we xitayning dehshetlik, zalim bir millet ikenlikinimu kördi. Lékin netijisi néme boldi? Netijisining qandaq bolghanliqini ashu 5 - iyul namayishini qozghighan we aktipliq körsetken 34 neper perzentlirimizge bérilgen ölüm jazasi shuningdek b d t siyasi qachqunlar komitétining we pütün gherp ellirining burni astidiki, kambodijadin qayturulghan uyghur qachqunlirining teqdiri ispatlidi. Bu paji'edin kéyin wetende yüz bergen we yüz béridighan qurbanliqilar üstide yene bir nerse déyishning héchqandaq orni qalmidi. Démukratik gherptin ümüt kütken weten ichi we sirtidiki  xelqimizning üni ichige chüshüp ketti. Shuningdek : uyghur mesilsi gherip bilen emes belki xitaylar bilen chüshünüsh hasil qilish arqilq hel bolidu - dep, chöchürini xam sanighan ( m . Azatqa oxshash pikirde yéngilginige ten bermigen  ) bezen atalmish «pikir ehli» liriningmu üni ichige chüshüp ketti.  Yighip éytqanda uyghurmilliti intayin éghir huduqush ichide temtire p qaldi.  
Nöwette birdinla otturgha qoyulghan « sherqi türkistan ali kéngishi » yighini ashu huduqushtin kélip chiqiwatamdighandur yaki bolmisa  siyasi éhtiyaj teqezza qiliwatamdu? - Dégen su'alni eqildin ötkezmeyturup mezkur kéngesh toghrisida  pikir, teklip, layhelerni sunush axirqi hésapta eksi netije bérishi tebi'idur.  Hazirghiche weten sirtidiki dewagha wekillik qilip kéliwatqan organlarning axirqi yighindisi  « dunya uyghur qurultéy» bolup u meyli gherp bilen élip baridighan déplumatik munasiwetlerde bolsun meyli xitay mustemlikichi hökümranlirigha qarshi élan qilidighan siyasi bayannamilerde bolsun we chetellerdiki siyasi pa'aliyetke we omumi xelqimizge rehberlik qilishta bolsun birdin bir wekillik salahiytige ige, qanuni küchke ige, héchqandaq muxalipetchisi yoq birla organdur. Bolupmu lidérimiz, siyasi rehbirimiz rabiye qadir xanim d u q ning bash wezipisini qoligha alghan 4 yildin béri bu teshkilatqa nisbeten yoshurun muxalipetchilik éhtimali bar bolghan bashqa éqimlarning  küntertiptin özlüksiz  tolimu yiraqta qalghanliqi muqimlashti. Ehwal shundaq bolghanken, xelqarada qanuni kuchini yoqatmighan, düshmenge xitap qilish iqtidaridin qalmighan, öz xelqining beyet we himayisidin ayrilip qalmighan toluq kuchke ige d u q mewjut bolup turuwatqan bir peytte qaysi zörüriyet « sherqi türkistan ali kéngishi » dégen bir éqimni teqezza qildi?
Lidérimiz , siyasi rehbirimiz rabiye qadir xanim  2008 - yili apiril aylirida yawrupa elliridiki muhajir uyghurlarni tepsili közdin kechürdi. Bu sepiride u, weten sirtida héchnersini hel qilmighan atalmish«  60 yilliq weten dewasi » yolida saxlinip kéliwatqan qatmal mesililerni yéshidighanliqini otturgha qoydi. Eng közge körünerlikliri : weten dewasi üchün kéreklik bolghan iqtisadi menbening deslepki ulini uyghurlar özliri hel qilishi kérekliki, gherip bilen bolidighan déplumatik munasiwetlerde sherqi türkistanning musteqilliqini otturgha qoymastin belki gherpning siyasi telepliri xitay chigrisidin büsüp kirelishi üchün uyghurlarning  insan heqliri, kishilik hoquq we  démukratik hoquqliri etrapida teleplerni otturgha qoyush, shu arqiliq gherplikning sherqi türkistangha kirish yolini échish qatarliq muhim mesililerni dadilliq bilen bayan qildi we köpchülüktin ochuq pikir we jawap telep qildi. « Weten dewasi jeryanida waqtinche musteqilliq dégen kelimini tilgha almasliq » dégen gepni otturgha qoyushqa köpligen rehberler intilip kelgen bolsimu ochuq jüret qilalmay kelgen bir qorqunchluq ötkel bolup, bu ötkeldin ötüsh peqet salahiyet telep qilatti. Bu salahiyetni rehbirimiz rabiye qadir xanimla özige mujessemligen boldi. Chünki rabiye qadir xanim d u q gha re'is bolup ikki yil ichide kirishke tégishlik bolghan barliq déplumatik derwazilargha kirip chiqti. Shuning üchünla uning « kirgenla derwazida sherqi türkistanning musteqilliqi - dégen gepni tilgha alghandi'in kéyin quruq qaytip chiqtim, bir az yumshimisaq, bir az déplumatiye ishletmisek yene 60 yil shundaq ötüp kétishi turghan gep! Gherplikning yardémini qolgha keltürüsh üchün taktékini ishqa salayli» dégen sözige köpchülük maqul boldi we : siz hoquqluq, sizge ishinimiz -  dep ipade bildürüshken idi.
 Bügün chaqirmaqchi boluwatqan mezkur ali kéngesh sherqi türkistan dewasigha qandaq yéngiliq, qandaq netije, qandaq imkaniyet élip kelmekchi? Rabiye qadir xanim uyghurlarning meniwi anisi, dunya uyghur qurultéyi uyghurlarning ali wakaletlik orgini, rabiye qadir xanim dunya uyghur qurultéyning bash re'isi, u chaqiriq chiqirishqa, i'ane toplashqa, siyasi xtapname élan qilishqa, déplumatik munasiwetlerde taktéka ishlitishke, hetta musteqilliq kelimisini tilgha almasliqqa hoquqluq , birdin bir salahiyet igisi turup, qaysi zörüriyet yene bir ammiwi yighin chaqirishqa sewep boldi?  _  Shu noqtidin qarighanda « 5 - 7 » qanliq paji'esi rastinla huduqushqa élip keldimu?
Chaqirilmaqchi bolghan ali kéngesh toghrisida toxtulup baqayli. Mezkur ali kéngesh peqet birla qétim chaqirilip, pikir, telep, teklipler otturgha qoyulup, qararlar maqullunup tarqilip kétidighan, qayta chaqirilmaydighan alahide bir yighin bolamdu? Yaki bolmisa « sherqi türkistan ali kéngishi » teshkilati bolup qurulidighan bir ali, yaki yandash organ bolamdu? Eger birla qétim chaqirilip, pikir, teklip, qararlar maqullunup tarqilip kétidighan yighin bolsa, bu yerde élinghan qararlarni kim qaysi salahiyet bilen ijra'atqa sunalaydu? « Ali kéngesh» te élinghan qararlarni d u q ijra qilidu -  déyilse, bashqa éqimdiki wekillerning, her sahe  zatlarning  yighingha qatnishishining  néme ehmiyti bar? Eger « sherqi tükistan ali kéngishi » teshkilati ruyapqa chiqidu - dések, u chaghda  dewa bir  éqim ikki  , bir tende ikki kalla peyda qilghan bolmasmu? Hazirqi d u q ning ichidiki tosqunluqlar az kélip qalghandek, resmi qanunluq, siritta turup muxalipetchilik qilidighan yene bir tosalghuni keltürüp chiqarghan bolmasmu? Lékin barliq éhtimalliqlarni nezerdin saqit qiliwétip turup « ali kéngesh» teyyarliq komitéti élan qilghan omumi chaqiriqning yönülüshige nezer salghanda bu yighin d u q ning pewquladde kéngeytilgen bir qétimliq yighinidek körülmekte. Yene shuningdek teyyarliq komitéti wetinim torida elan qilghan uxturishida « bu ali kéngesh d u q re'isi rabiye qadir xanimning teshebbusi we d u q ning sahipxanliqi bilen oyushturuldi....» dégendek ibarilerning közge chéliqishi mezkur yighin d u q ning xelq ammisi bilen bir qétimliq uchrushush ötküzmekchi bolghanliqidin bashqa nerse emeslikini bildürmekte. Eger shundaq bir ammiwi uchrushush, keng jama'et wekillirige ochuq dasturxan sélish bolidighan bolsa, bu yighinning nami alahide « sherqi türkistan uyghur ali kéngishi» dep békitilishining, alahide 20 kishidin terkip tapqan « teyyarliq komitéti» teshkilleshning néme ehmiyiti bar?  Addi, chüshünüshlük qilipla : dunya uyghur qurultéyi keng jama'et wekilliri bilen, herqaysi musteqil teshkilatlarning wekilliri bilen, alahide shexsler bilen uchrushush yighini chaqiridu - depla  orunlashtursa, d u q sahipxan bolghankin, teyyarliq komutéti qurup yürmey belki herqétimliq d u q yighinini oyushturghandek orunlashtursa boliwirettighu!  Teyyarliq komitéti élan qilghan ezalar tizimlikige qarisimu d u q ning ichki yighini ikenlikini besh qoldek körsütüp turidu. Teyyarliq komitétidiki ismi otturda bar kishiler asasen d u q gha mensuplar bolup, ismi tonulmighan kishiler teyyarliq komitétida héchqandaq wezni yoq, héchqandaq rolimu bolmaydighan peqet resmiyet üchünla tiklinip qoyulghan qorchaqlardur. Yighip éytqanda bu yighin d u q ning adetke aylinip ketken kona usulidin bashqa nerse emes.
Emdi ali kéngesh teyyarliq komitéti ezalirining ehwaligha qarap baqayli:
Birinchi türkümde _ qutluq almas,  semet awut, kamil tursun, dolqun eysa, esqerjan, gulnar osman, semet abla, seyit tümtürk, doch. Dr. Erkin emet, qehriman ghojamberdi qatarliq 10 neper shexsler qurultayning rehberi xadimliridur.
 Ikkinchi türkümde  _  qasim tumen, adil ibrahim, nurmemet turkistani, hekime xanim  qatarlaq 4 neper kishiler kim? Ijtima'i we siyasi salahiyti qandaq ? Ular qaysi wejidin bu muhim orungha munasip bolup qalghan kishiler?  Ularning  awazi kimge  lazim bolup qaldi?
 Üchünchi türkümde _ ablimit tursun, dr. Memtimin ela. Bu ikki neper shexsler qurultayning we rabiye qadir xanimning qollighuchiliridur. Bularning ijtima'i we siyasi salahiyetliri éniq.  
  Tötinchi türkümde _ prof. Dr. Alimjan inayet, dr. Hamutxan  köktürk . Bu ikki neper shexsler ning biri ilmi xadim, yene biri jemiyet erbabi. Her ikkisining ijtima'i, siyasi salahiyti éniq kishilerdur.
Beshinchi türkümde _ sha'ir exmetjan osman. Bu kishi sherqi türkistan sürgündiki hökümitining wezipilik xadimi. Lékin teyyarliq komitétigha qaysi salahiyet bilen qatnishiwatidu? Hökümetke wakalitenmu yaki aghinedarchiliq munasiwiti bilenmu?
Altinchi türkümde _  ekrem hézim. Bu kishining ijtima'i, siyasi salahiyti éniq. Terepdar kishi. Mundaqche éytqanda peqet qurultay bashkatiwining we sabiq re'is aliptékin ependining xas terepdaridur.
Qisqiche yighinchaqlighanda  teyyarliq komitétidiki 20 neper kishilerdin  birinchi türkümdiki 10 kishi, üchinchi türkümdiki 2 kishi, altinchi türkümdiki 1 kishi _ jemi 13 neper shexs qurultaygha mensup  we qurultaydiki ayrim shexslerge baghliq bolup, bu  omumen éytqanda  d u q ning iradisini eks ettürüsh kuchige ige sandur. Qalghan 7 neper kishilerdin  ikkinchi türkümdiki 4 neper kishilerning némini eks ettürishi, némige wekillik qilishi mujmel mesiledur. Shuningdek tötinchi türkümdiki _ prof. Dr. Alimjan inayet, dr. Hamutxan  köktürk ependi bilen sha'ir exmetjan osmanlar ning  teyyarliq komitétida 13 ke qarshi héchqandaq wezni bolmaydu. Démek meyli ali kéngesh yighini layaqetlik chaqirilip, muweppiqiyetlik axrlashsun, meyli daghdughuluq chaqirilip köngülsiz axirlashsun  axirqi hésapta  bu yighin d u q ning öz yighini bolup tonulidu we sirittiki muxalipetchiler, öktichiler bu yighinda élinghan qararlarni tonumaydu. Undaqta bundaq bir yighinni chaqirishning zörüriyti némedur?  
Emdi teyyarliq komitéti élan qilghan küntertiptiki  yighinning  obyéktip wezipilirige qarap baqayli. Yighinning asasi meqsidi mundaq:
 « _  Yuqirida tilgha élinghan mesililer üstide , töwendikiche muhakime we tetqiqatlar élip bérilidu:
Nöwettiki weziyet analizi,  uyghur siyasiy herikitining kelgüsidiki siyasiy tallishi - yeni uyghur siyasiy herikitining kelgüsi nishani ; mezkur nishangha yétishtiki stratégiye ; teshwiqat xizmiti ; uyghur siyasiy herikitining ishenchlik we uzaq muddetlik iqtisadiy menbesini qurush we mangdurush ; inqilabi hushyarliq éngini östürüsh ; omumiy birliksep qurush ; »
 Emdi yoquridiki témilar üstide muhakime we tetqiqatlar élip baridighan yighin qatnashchilirigha - yeni ali kéngesh yighinigha qatniship, muhakime, tetqiqat élip baridighan, muhim qararlar alidighan kishilerning ehwaligha qarap baqayli. Teyyarliq komitéti mundaq bayan qilidu: « _   wekillerning salahiyiti töwendikiche bolidu:
    1. Xelq wekilliri (her bir dölettiki sherqiy türkistanliqlar olturaqlashqan sheherlerdin démokratik asasta saylinip chiqilghan xelq wekilliri hörmetke sazawer jama’et erbapliri , soda - sana’et sahesidiki wekil xaraktérlik erbaplar , yashlar we ayallar wekilliridin terkib tapidu)  2 . Ziyalilar, 3. Dini erbapla,
) . Shu döletlerde turushluq herqaysi teshkilatlarning rehberliri ( meyli duq terkiwide bolsun - bolmisun  4
»               . Shu döletlerde turushluq duq ning wekilliri we rehberliri.  5
Mushu telep qiliniwatqan 5 türlük wekiller  ali kéngeshning tüp meqsidi we yighin küntertiwi bolghan « weziyet analizi, uyghur siyasi herikitining kelgüsidiki tallishi, sitratégiye belgülesh, iqtisadi mesilini muhakime qilish, omumiy birlik sep qurush....» qatarliq kespi mesililerge jawap bérelemdu? Wekiller arisidiki jama'et erbapliri, ziyalilar, dini zatlar, soda - sana'et sahesidiki wekil xarektirliq erbaplar kimler?
   Démek telep heqiyqeten éghir. Emma hazirqi uyghur jemiyiti bu telepke layiq kishilerni teqdim qilalamdu - yoq? Mesile mushu yerde. Uyghur jemiyitidiki mewjut « jama'et erbapliri , ziyalilar » asasen ikki éqimgha toplunup,  _  d u q terkiwidiki erbaplar we  sürgündiki hökümet terkiwidiki erbaplar bolup shekillinip boldi. Uning sirtida qalghanliri bolsa bu dewagha héchqandaq hessisi bolmaydighan kishilerdur.  Emdi dini zatlar déyilgende  ilim qabiliyet jehette kamaletke yetken bolsimu lékin yash qorami jehette téxi yéngidin qanat -  quyruq chiqiriwatqan , erbapliq pellisige yetmigendek körülmekte. Shuningdek soda sana'et sahesidikilerge nezer salsaq,  almutida dilmurat koziyop, türkiyede taranchilar gorohidin bashqa tilgha alghudek wekil xarektérini teshkil qilghudek birliri közge chéliqmaydu. Pütün yawrupa tewelikini axturup baqsaq, soda sana'et saheside aran bir qanche kawapchilarni köreleymiz! Jemiyet erbabi déyilgende  aliptékin ependi we enwerjan ependilerdin bashqa « qalpaqqa layiq » kishimiz yoq. Yighip éytqanda teyyarliq komitéti bayan qilghan,  ali kéngesh yighinida muhakime qilinmaqchi we qararlashturulmaqchi bolghan témilargha layiq kishilerni d u q ning sirtidin tépish, yeni xelq wekili nami bilen terepsiz kishilerni tépish qeghezge yézip qoyghanchilik ongay ish emes. Eger « soda - sana'et » dégen gepni mezmun jehettin kichiklitip _ yekke tijaretchiler_ dep chüshünüshke tirishsaq, u chaghda bizning chetellerdiki yekke tijaretchilirimizning tapawet kassisi asasen xitay döliti bilen bir tutash yürüshleshkenlikini körimiz. Eger bundaq sahedinmu wekil qatnashturmaqchi bolsaq, bu ali kéngesh yighini chigra sirtidiki ali kéngeshke oxshimay qélishi éniq! Shundaq qilip  chaqmaq chaqqandek tézlikte chaqirilmaqchi bolghan pewquladde ali kéngesh yighini axirqi hésapta   « dunya uyghur qurultéyi » ning  qerelsiz chaqirilghan we  gheyri normal yighini bolup xulasilinidu.  Mushu teyyarliq komitéti ezalirining isim tizimlikining özila  bu yighin d u q ning yighini ikenlikini körsütüp turidu.
 Eger bu yighin d u q ning yighini bolidighan bolsa, yaki teyyarliq komitéti  wetinim tor betide elan  qilghan uxturushtikidek « rabiye qadir xanimning teshebbusi bilen d u q ning sahipxanliq qilishi bilen chaqirilidighan  yighin» bolsa, undaqta rabiye qadir xanimgha qarshi jama'et pikri qozghashqa tawka hazirlap bergen,     »ning  www.wetinim.org d u q gha qarshi  « pa kit » oydurup yézilghan kitaplarni ochuq élan qilghan «      dériktori ekrem hézim bu  teyyarliq komitétida néme ish qilidu? Uning bu yerde orun élishi teyyarliq komitéti bayan qilghandek  « inqilawi hushyarliqni östürgenlik » mu,  « omumi birlik sep qurghanliq » bolamdu?  Yaki dahiyane til bilen éytqanda « keng qorsaqliq» mu? Yaki nadanlarning tili bilen éytqanda « yamandin qorqqanliq » mu? _ Qandaqla bolmisun bu bir shumluqning bishariti we siyasi iradining ajizliqi xalas!  Chünki ekrem hézimning mezkur tor bétide ghulam  zulpixar yazghan « sherqi türkistan azatliq yolida izdinish » namliq ikki tom kitap keng oqurmenlerge teqdim qilinghan. Mezkur kitapning ikkinchi tom 154. Bétide :  atalmish«  dunya uyghur qurultéyi » ning ismi qandaq kelgen? Mawzusi astida  tepsili pikir, köz qarashlar bayan qilinip   algha sürülgen we « pakit » bilen otturgha qoyulghan höküm _  dunya uyghur qurultéyi xitay wastilik qurup chiqqan teshkilattur _ dégendin ibaret bolup, bu teshkilatni xelqning himayisidin mehrum qilishqa urunghan intayin kuchlük süyqestni öz ichige alidu. Bundaq bir shum niyetlik tetür teshwiqatqning  awam xelq ammisigha bimalal yétishige zémin hazirlap bériwatqan we tawka qurup jezxorluq qiliwatqan ekrem hézim  bügün d u q ning yighinini teshwiqat qilish xizmitige békitilgen bolsa, bu némidin dérek béridu?  _ Bu elwette bir türküm siyasi yanchuqchilarning yene bir qétim ichki majra qozghashqa tirishiwatqanliqidin dérek béridu.  
Munapiq tungganlarni inqilapning ichki qismigha bashlap kirgen xojaniyaz haji qéni! Qeshqer xelqining qénigha zamin bolghan ma doteyge sheher qelesini tashlap bergen sawut damolla qéni! Xitay kéngeymichilirining idarisi astidiki shangxey beshliki tértoriyesidin herbi baza ariyet élip, xitaygha qarshi urush qilmaqchi bolghan maymaq qumandan m. Hezret qéni!  Alte ay ilgiri tawka qurup, dewada  munqerz qilmaqchi we qan qusturmaqchi bolghan  ekrem hézimgha teshwiqatning achquchini tutqazghan rabiye qadir xanim qéni! Bulardiki tüp perq nede? _ Perq peqetla zaman bilen makanda. Undaq emesmuya......

Emdi öz pikrimizge kéleyli.
Weten xelqimizning derdu halini, omumi ehwalimizni, cheteldiki barliq imkanimizni qayta tilgha élip waqitni zaya qilishning hajiti yoq. Chünki shuni hemmimiz yaxshi bilgechke bash qaturup turuptimiz. Emdi weten sirtidiki dewagerler qoshunigha kelsek, asasen ghézi ghaz, ördiki ördek bolup ayrilip bolghan bir weziyet mewjut. Bir az keynimizge yénip gep bashlisaq, 1930 - yilliridin bashlapla xitay mustemlikichiliri yéngi zaman usuligha qarita  ichimizge süni ziddiyetning uriqini sélip qoyghan iken. (Belkim bundaq usulni xitaylar tolimu uzun esirlerdin bashlap qollunup kelgen.) 1934 - yildiki musteqil jumhuriytimizge nisbeten  téxi weziytimiz piship yétilmigen chéghi _ dep qarisaqmu, emma 1945 - yildiki jumhuriytimizning her ikkila terepte hökümet uyghurning qolida turup birlikke keltürülmey, bir dölet bolup jakarlinalmay, uyghur xitaydin ayrilalmaydu _ qilip teqdirning belgülinishide ashu xitay sélip qoyghan süni ziddiyetning uruqlirining bix sürüp miwe bergenliki idi. Ochuq éytqanda yette wilayette  gomindang hakimyitini yürgüzüp turiwatqan, mustemlike ölkining«  qanunluq» hökümranliri bolghan  eysalar gorohi shimaldiki sowit sotsi'al idi'ologiyesi tesiri astidiki musteqil sherqi türkistan jumhuriytini inkar qilishi we tüpten qarshi septe turushi seweplik bir döletning, bir milletning teqdiri mustemlike bilen yézilishigha sewep bolghan idi. Shu chaghda eysalar gorohi özliri hökümranliq qilip turghan wilayetlerni gomindang xitaylirining mustemlikisi qilip tutup turghandin köre shimaldiki qérindashlirigha béqindurghan bolsa, bügün biz « mana bu tétoriye 1949 - ylidin ilgiri musteqil sherqi türkitsan döliti bolghan» dep kökrékimizni kérip, béshimizni tik tutalighan bolattuq.héch bolmighanda ashu süni ziddiyetning uruqliri bügüngiche arimizgha tiken ündürmigen bolatti. Eysalar gorohinng gomindang xojayinliri meghlup bolup teywenge qachqandila bu tupraqqa hökümranliq qilish ümütliri üzülüp, hetta xitay kommunizimigha qarshi bir pay oq chiqarmastin bu ölkini xitay kommunistlirigha chirayliqche tashlap bérip, chetelge qéchishliri, weten sirtidimu uzun yillap ashu qachqundiki xojayinliridin ümüt üzmey, muhajir uyghurlarni tutup turup, xane weyran bolup kétishige sewepchi bolushliri aqiwitide  héliqi süni ziddiyetning weten sirtidimu bixlinip bügünki weziyet shekillendi. Hazirqi me'ujut weziyette uyghurlar « eysa gorohining yoshurun qalduq dashqalliri terepdarliri we uninggha qarshi musteqilchi goroh »   bolup ikki qutupqa ayrilip turmaqta. Bolupmu  2004 - yili « dunya uyghur qurultéyi» tesis qilinghandin bashlap we bu organgha aliptékin ependi bash bolghandin bashlap héliqi yoshurun süni ziddiyet bash kötürüp meydangha chiqti. Yeni gomindang dashqallirigha qarshi ghum saxlap kéliwatqan,   d u q ning  awlqi menbesi bolghan sherqi türkistan milli qurultéyidiki bir türküm erbaplar sughurlup chiqip « sürgündiki sherqi türkistan hökümiti » dégen bir atalmish hökümetni qurup chiqti we « weten dewasi gomindangchilarning qoligha chüshüp ketti, biz héch ish qilalmisaqmu sherqi türkistan bizning, biz musteqil dölet qurimiz dégen siyasi iradini yoqatmaymiz » dep qana'etlendi. Netijide  ziddiyet téximu ewjige chiqqan boldi. Weten sirtidiki omumi xelqimiz siyasi we teshkili  katégoriyede  asasen mushu ikki qutupni chöridep turmaqta.
 (  Hesen mexsum gorohi bilen m. Hezret gorohi arqiliq peyda qilinghan ziddiyet héchqandaq put térep turalmidi we siyasi éqimgha tesir kösitelmey sehnidin chüshüp ketti. Bu ziddiyetning on yil ichidila  közdin ghayip bolishidiki asasi sewep shuki bu ziddiyetning yiltizi qisqa, ghuli por, da'im su ichip turidighan kölchek yoq! Yeni ziddiyetning bir uchidiki hesen mexsum qoshna düshmenlerning ghayip oqida shehit bolup tügigen bolsa, yene bir uchidiki m. Hezret özige yat bolghan « miltiq » ni tashliwétip, pishmighan qelimi bilen kompitorni chuxchilap ich pushughini chiqirish bilen bent. Shunga bu dawringi chong, menbesi yoq süni ziddiyet shundaq asan qurup ketti.)  
Emdi mushundaq bir weziyet astida  heqiyqeten bir mukemmel birlik sep qurush mumkin bolsa, uning ismi « sherqi türkistan ali kéngishi » dep atalmaqchi bolsa, bu kéngeshke her qaysi éqimdikiler qatniship wezipe alidighan bolsa, elwette bu kéngeshning ikki qaniti we bir béshi, bir merkizi gewdisi bolishi shert. Bir qaniti atalmish eysa gorohining yoshurun tesirige chüshüp qalghan , emma rabiye qadir xanimning nopuzi arqiliq gherp we sherqte tonulup sherqi türkistan dewasining wekillik orgini dep itirap qiliniwatqan d u q, yene bir  qaniti musteqilchi sheripi bilen  xelqning qelbidin orun alghan lékin gherp we sherqte héchqandaq nopuzgha érishelmigen sherqi türkistan sürgündiki hökümiti ichidiki diyanetlik zatlar,  bu qurulmining gewdisi we béshi rabiye qadir xanim bolishi shert. Uningdin bashqa alahide birlik sep qurup, wahakaza qilip, way qozini mozay qilip dep ketkidek bir zörüriyet yoq. Rabiye qadir xanim d u q ning yükini tartip algha kétiwerse, xelqimizning derdini yighlawerse, uning yoligha tosqunluq qilghuchilarning ediwini yenela xelq béreleydu! Lékin eysadin qalghan kona harwuni sörimey, yéngi, ichi we téshi sap, pakize bir mashina heydeymen, bu muhim ihtiyaj dése, u chaghda, hazirqidek teyyarliq komitéti bilen yolgha chiqsa  ashu ebjeq harwunimu pachaqlap qoyidu. Shunga aldiraqsanliqtin saxlinip, pexeslik bilen ish qilishi lazim. Bu heqte bizning béridighan tekliwimiz tamamen bashqiche. Biz teyyarliq komitéti toghrisida  mundaq teklip bermekchimiz.

Teyyarliq komitéti teshkillesh toghrisidiki teklip:
 Birinchi : teyyarliq komitéti ezaliri eng köp bolghanda 7 kishidin terkip tépishi lazim. Qatnishidighan shexsler « sherqi türkistan ali kengishi » ni qurup chiqishta  tarazi'ini basalighudek , xelqimiz hazirmu, kelgüsidimu itirap qilidighan salahiyetni qazanghanlar bolushi kérek.
Ikkinchi: teyyarliq komitéti qurulmaqchi yaki chaqirilmaqchi bolghan ali kéngeshning yighin küntertiwini, nizamnamilirini, omumi qurulush jihazilirini békitip , ali kéngeshning hoquq we mejburiyet da'irsini mu'eyyenleshtürüp asasi  isximisini püttürüp chiqish we  ali kéngesh yighinigha kelgen wekillerning  mezkur isximini tepsili közdin kechürüp qoshumche teklip pikir, ayrim köz qarashlirini otturgha qoyush arqiliq toluqlash, özgertish we qisqartish kirgüzüsh, awazgha qoyush bilen qararlashturush ishlirini béjirshige tapshurush qatarliq wezipilerni ada qilidu.
Üchinchi: teyyarliq komitétigha qatnishidighan kishiler
D u q din xelq ichide inawetlik, weten dewasigha izchil tohpe qoshup kéliwatqan mu'awin re'is qehriman ghojamberdi, sherqi türkistan sürgündiki hökümitidin pishiqedem zat, hökümetning re'isi exmet igemberdi, rabiye qadir xanimning inqilawi sepdéshi, siyasi obzorchi publist sidiq haji rozi ependi,  sabiq sherqi türkistan ( uyghurstan ) milli qurultéyigha asas salghan, d u q ning qurulushigha türtke bolghan enwerjan, yash ziyalilardin stratége'iye mitexessisi doktur erkin ekrem, pelsefe penliri dokturi memtimin ela, dini sahedin  doktur alimjan ata'ullah _  qatarliq janablar  teyyarliq komitétini qurup chiqishi we bu komitétni ta ali kéngesh chaqirilip axirlashqiche tertipke sélishi kérek. Shundaq bolghanda  chaqirilmaqchi bolghan yighin heqiqi menasidin « sherqi türkistan ali kéngishi » bolalaydu.  Hazirqi teyyarliq komitéti peqetla d u q ning ichki yighinini chaqirishqa bolidighan bir heyet bolup bularning orunlashturishigha d u q ning sirtidiki barliq saheler qayil bolmaydu. Eger bizning déginimiz, bizning qilidighinimiz toghra dep, mushundaq yekke terepdarliq qilinsa « hemme sahedin ali kéngeshke wekil qatnashturup, sherqi türkistan mesilsini yéngi tertipke salimiz » dégen meqsetke hergimu yetkili bolmaydu.
Tötinchi : teyyarliq komitéti ezaliri hazirqidek 15 dölettin 20 adem  2 heptide bir qétim tutqaqliq téléfon yighini échip « xitay anglap qalmisun» dep pichirliship qilidighan ish emes. Belki qatnishishqa tégshilik ezalar 2 hepte waqit we  iqtisad ajirtip bir döletke yighilip qattiq muzakire qilish arqiliq ali kéngeshning ulini  mukemmel qurup chiqishi lazim.
Yighip éytqanda herqandaq bir teshkilatni qurup chiqishtin awal ashu teshkilatni qurmaqchi bolghan bir gorup kishiler aldi bilen teyyarliq komitétini teshkilleydu. Bu komitét qurulmaqchi bolghan teshkilatni asasen püttürgen bolidu. Omumi yighingha qatnishidighan wekiller teklip, pikir béridu we özgertip, toluqlap awaz bilen qararlashturidu. Shuning üchün nöwettiki ali kéngesh yighini adettiki bir teshkilat yighini yaki yéngidin bir teshkilat qurush yighini bolmastin, alahide « sherqi türkistan ali kéngishi» namini éliwatqan bir ali organ bolmaqchi iken, elwette teyyarliq basquchini tüzükrek kishiler üstige élishi shert!
2010 -10-21