Turkiye Wizisi, Nobil Mukapati we Rabiy Qadir

[Odeshka]

Bash Soz
bu maqale www.uyghurpen.com din ilip btashlanghan. nime uchun ikenlikini Maqalini oqghandin kiyin Bilersiz. bashqa torlargha yollap qoyushingizni Tileymen.-Awtordin.

*********

Rabiye Yaponiyede: " Turkiye bashbaqani erdoghanni "bizning bashpanayimiz"dep ilan qilip etisi yene turk axbaratigha :"turkiyening mini turkiye chigrasidin kirguzmigenlikige narazimen. Kop yighlidim... "Qatarliqlarni digen.Reisi satqun rabiye yuqarqi sozlerni Amerikidin okiyan atlap Yaponiyede sozlimekte.

Xitay Yaqupbeg Dolitining halakitidin tipiwalghan en'gushtirini ta hazirghiche
Qollanmaqta. Uyghurlarni Ros, Qazaq, Qirghiz Uzbek, Hindi, we Mungghul qatarliq biwaste bir-tuqqan xoshniliridin uzaqta turushqa, yuz orushke kushkurtup kelgenler arimizdiki xitaydinmu better satqun eysa yusup we erkin eysalardur.  DUQ, RFA, UAALarning satqun mesullirining butun qilmishliri del bu Xitay  en'gushterining Kontirolliqida dawam qiliwatidu.

Demali anglashqa qulaqqa yaqidighan, uyghur kimliki we uyghur wetinini ozlikidin inkar qilidighan DUQ, RFA, UAA Larning towendiki siyasi shuari buyuk aldamchiliq bolup uyghurlarni 20 yildin -biri Qarangghu janggalgha bashlap kirdi.

"Millitimiz Turk, Dinimiz islam, Wetinimiz sherqi turkistan". Satqun eysa yusup we erkin eysalarning qelemkishi Perhat muhemidi (yorungqash) 1993-yili sabiq DUQ namidin ilan qilghan bu jarangliq ölum shuari  Hazirghiche Uyghurlarning bishida qara bulut bolup egip yurmekte.

Turkiyening uyghur musteqilliqi mesiliside tutqan pozitsiyesi xitay bilen bolghan iqtisadi hemkarliq we Kurt mesilisige baghliq bolup, buning jughrapiyewi Rialliqimu bar.

Xitay: "eger Turkiye uyghurlarning musteqilliq urunushigha yardem qilidighan bolsa bizmukurtlargha yardem qilimiz"dep ilan qilghan'gha yillarche boldi. Turkiye amerikadin kiyin uyghurlarni "xitaygha otidighan kowruk (bu soz turkiye pirizdinti Erdoghan'gha ait)" qilip oynashqa bashlidi. Erdoghan xitaygha yiqindiki ziyaritide xitay pirizdintigha: "Uyghur qirindashlirimni sizge taposhurdum"digen.
5-Iyul qirghinchiliqi bashlinipla rabiye bashliq xitay changgilidiki bir uchum satqunlarning turkiye ichide oz-ara qilishqan alaqe, sohbet we uchurlirini uyghur wetini ichidikiler bilen qilishqan "uchur alaqimiz"dep ilan qilghan saxtikarliqliri turkiyening milli istixparat teshkilati teripidin Gizitlarda ashkare ilan qilinip pash qilindi.

Erkin alptikin we rabiyelerning xitay qolidiki kozurliri ikenliki heqqide pakitlar Ilan qilindi. Turkiye parlamentini uyghurlargha alaqidar mesililer we rabiyege wiza bermesliktiki seweplerni ilan qilishqa qistap otturigha qoyghan bir partiye rehbiri Muxsin yazichi oghlining sualliri u uchrighan sewebi iniq emes samiliyut qazasidiki Olumi bilen jawapsiz qaldi.

Xitay we turkiye arisida yuquri derijilik emeldarlar mokidek qatrashqa bashlidi. 5-Iyul qirghinchiliqida turkiye jumhuriyiti reisi gul ependi xitayda iqtisadi toxtam we qeriz pulgha imza qoyuwatatti. Turkiye axparat wastiliri neq bir sotka boyiche xitay qirghinchiliqi heqqide xewer bermey sukutta turiwaldi.....

"Biz uyghurlar musteqilliq telep qilmaymiz"digen satqun xotun'gha turkiyening wiza birishi heqqide turkiyede keskin ixtilaplar mawjut. Turkiyede "doletni parchilash" bilen shughulluniwatqan PKK ning kurt wekilliri parlamentqa kirip bolghanliqini unutmasliq kirek. Kurtlerning 30 yildin biri turkiye we dunyada nahayiti zor iqtisad we siyasi asasi mawjut bolmaqta. Uyghurlarning birdin-bir iqtisadi asasi bolghan istambuldiki "wexpi"ni erkin eysalar "dadimizning mulki" dep yep ketkenliki heqqide xewerler iniq.

Turkiyediki bir siyasi partiyening lideri kamalak ependi amerika turkiyening PKK ni basturushigha tosqunluq qilidu-dep ashkare ilan qildi....

Xitayning uyghurlani qanliq basturushigha dunyada hichkim tosqunluq qilghini yoq. Chunki rabiye, erkin eysa ,dolqun eysa we perhat yorungqashlarDUQ ning miyunxindiki ishaxanisighachaqirip kelgen 5 xitay bilen birliship uyghurlarni 5-iyul qirghinchiliqidin kiyin tunji qitim dunya axbaratchiliri aldida "qatil","terorist"dep Ispatlap ghelbe qazandi. Bu pakit tepsilati uyghurlardin yoshuruldi. Bu heqte Alma-ata, Moskiwa we Tashkenlerde oxshimighan inkaslar bolup keldi.
Rabiyening yaponiyediki sozliri uninggha wiza bermigen Turkiyeni "qarighuni tar yerde qistash"tin Ibaret. Xitaygha qesem bergen bir xitay gumashtisi xotun'gha turkiye wiza berse uning ipadileydighan menasi bekmu chushunushluk bolup qalidu. Menpet uchun qollunulghan wastilar anche ashkare bolmaydu-xalas.

Gizitlerde "turkiye bilen xitay uyghur we kurt mesiliside takas (tigiship oynash)qilishmaqta" digenler ilan qilinip kiliwatqan bu ehwalda rabiyege biridighan nerse wiza bolmastin uni kozur qilghuchilardin ichi pushqan bir terepning qismet chaqchiqi bolushi mumkin. Bu terep xitay dep qaralmaqta. Chunki rabiye turmida qesem bergen meydanda uyghur saqchi xadimidin birimu yoq idi. Bu Qurbanliq uchun qollunulghan orunlashturushi bolup uning 2-qitimliq mashina weqesige yoluqushini molcherligenlermu bolmaqta.

Biraq kopligen uyghurlar rabiyening ozi "qoynida saqlap yurgen" pichiqidin endishe qilishmaqta.Uning yinidiki omer qanat, ablikim baqi, alim seyit, perhat altidenbir qatarliq Uyghur metbuatini manipol qiliwalghan pichaq -kaltekliri dep qarimaqta.

Rabiye uchun turkiye wizisi xuddi "nobil mukapati"dek bermey oynutudighan nerse. Berse u nimige yaraydu? Uyghurlar uchun ularning nime kiriki bar? Nobil mukapati we Turkiye Wizisi dep yurgen uyghurlardin moskiwa yaki alma-ata wizisining uyghurlar uchun Nime menasi barliqini qanchisi bilidu?

"Uzaqtiki bir-tuqqandin yiqindiki xoshnang ela" - Uyghur xelq temsili.

DUD sozchisi
S.H MetMusa (Diplum Arxitiktur)
Frankfurt

*********

60 Yilliq yiqinqi zaman tarixmizdin xulase chiqirayli" digen bu chaqiriqni merhum Turghun Almasning Oghli Qutluq Almas otturigha qoyghan idi. Emilileshmidi. Tarixchilar Tarixning ichige kiriwaldi. Exmetjan qasimigha tohmet chaplap, haqaret qilish arqiliq "arimizdiki xitaydinmu better satqun eysa yusup, mesut sabirilar..."Ni qoghdash ilip birildi.

Bu maqale onnechche yildin biri UAA torining bash bitige qoyulghan "Abdurushit kerimi"ning bayan we teswirdinla Ibaret "axunup, mijit selinglarning inqilawi" heqqiki "esleymen"namliq yazmilirigha bolghan bolup -otkenlerni perqliq Eslashtin ibaret mulahizilernimu oz ichige alidu. Meqset u meghlubiyet bilen axirlashqan inqilapning, bedolet hakimiyitining, jumhuriyetlirimizning Qurulush, partilash sewepliri, mahiyiti, sawaqliri heqqide izdinishtin ibaret. Bu izdinish sala-sulhige ketken axirqi jumhuriyet dewri 1949-Yillirining aldi-keynini yorutup bergusi. Yiqinqi zaman 70 yilliq tariximizdin xulase chiqirilmidi. Buninggha ighir bisim qiliwatqanlar, xitay we xitaychi satqunlar bolup ular teripidin tariximiz burmilan'ghan , oydurulghan.

„Süküttiki Uyghurlar“ digen maqalisi bilen UAA gha teklip qilin'ghan bir xitay lushunning sozliridin uyghurlargha neqiller bilen, rohi terbiye bergen. 5-Eyul qirghinchiliqidin kiyin uyghurlargha ich aghritidighan renglik "mihriban xitay"lar kopiyip ketti. Buxitaylar duq mesulliri bilen sohbetlishidighan,, DUQ, UAA, RFA gha mihman bolop kilidighan bolushti. Ularning yazmilirining ayighi uzulmeywatidu. Torbet az qaldi xitaychigha aylinip ketkili. Emma uyghurlarning yazmiliri turmaydu. U maqale bu yerdin chiqidu:`http://www.uyghuramerichan.org/forum/...ad.php?t=13167 .
Yuqurqi ghelitilik wejidin towendikilerni yazdim.

1- Qisim sala-sulhichilerning balayi-apetliri

"Mediniyet inqilawi" mezgilide xitaylar "mawzidung qizil bayriqini, dunyadiki her bir paytextke qadaymiz" dep dunyagha yurush qilishning teyyarliqida idi, shexsige choqunush uchigha chiqip 650 miliyun xitay mashinigha aylandi. Etigende mawning tamdiki resimige tazim qilip, :" roxset qiling" dep bolop ishqa kitidighan chaghlar idi. Uyghurlarghimu zorlan'ghan bu qulchuluq deslepte uyghurlarnimu wainmawni qoghdighuchi yaki uninggha qarshi turghuchidin ibaret "isyanchi" we " (padisha)ni qoghdighuchi"- dep atalghan ikki terepke ayrighan, barliq uyghur hoquqdarlarning emilimu ilip tashlinip, yol supurushke mejbur qilin'ghan, "qizil isyanchi" oqughuchilar ularning boynigha qara yip bilen taxta isip, koreshke tartidighan yillar idi.

Qanliq jengler bilen xitay shghalchilirini ur-toqay, sur toqay qiliwetken shunche kuchluk armiyeni "arimizdiki xitaydinmu better satqun eysa yusup, mesut sabirilar" uyghurlarni xitay bilen sulhi qilishqa kushkurtishi bilen manas deryasi boyida toxtutup qoydi. Axirqi jumhuriyetning boy egmes bilimlikliri, optisir giniralliridin "51 chiler" bisqturuldi, xitaygha qarshi qehri-ghezep bilen itishqan, qilichlashqan qorqmas yurek kurming baturlarni "bitim"din kiyinki xitay ishghaliyitige sukut qildurghan sala- sulhichilerni axirqi jumhuriyetning reisi exmetjan qasimi: "arimizdiki xitaydinmu better satqun eysa yusup, mesut sabirilar" dep eng keskin til bilen eyipligen. Bu achchiq sawaqni 60 yildin biri xitay uyghurlardin yoshurup keldi . Arimizdiki xitaydinmu better satqunlar tiximuBek yoshurup keldi.

Bu seweptin weten sirtida xitaydinmu better satqun eysa yusup we uning xitay xotunidin bolghan erkin, erslan , ilghar digen betterliri uyghurlarning "liderliri"bolup keldi. Uyghurlarni ejdatlirining xitaydinmu better qatillirigha tutup biriwatqan bir top satqun qelemkeshler, yalaqchilar zamanimizdiki xitaydinmu better satqunlarning del ozidur.

"Chala tekken oq" bilen halak bolushtin qutulghan "gomindang" xitayliri "kominist" xitayliri bilen birliship yene hakimiyetning bishigha chiqishti. Ular sukut qilip "qorchaq emeldar"gha aylan'ghan jeng meydanidiki urush qehrimanlirimizning bishigha chiqishqa bashlidi. Aldi bilen uyghurlarning qolidiki milli armiye, quralliri bilen birlikte tartiwilin'ghandin kiyin 1966-yili "mediniyet inqilawi" bashlandi. Barliq uyghur "hoquqdar"larning 15 yilliq "emel-hoquqliri"mu biraqla ilip tashlinip yol supurushke mejbur qilindi. Koreshke tartildi. Ulargha "ha kelgen" yiri ayrilip qalghan moshu "hoqoq we emel" boldi.

"Chala Tekken Oq"ning hikayisi

Bu hikaye emes ! sala-sulhi bilen halak bolushtin qutulghan "gomindang" xitayliri "kominist" xitayliri bilen Birliship yene hakimiyetning bishigha chiqishti. Yuzminglighan uyghurlarning bishidin otken tipik bir weqe bu.  Sozlimekchi bolghan bu weqe Altay we Qeshqer etraplirida bolghan. Bu weqe ghulja, Altaylardiki Azatliq urush yillirida milli Armiyedin qichip Sowit chigra qisimlirigha teslim bolghan xitay gomindangchilirini roslar uyghurlargha qanche qitimlap tapshurup bergende xitaylarni qayturup kilishke mes'ul qilip iwetilgen bir uyghur komandirining bishidin Otken serguzeshtisi. Bu achchiq sawaqni sizmu anglap qiling:

Bir qitimliq xitay esirlirini roslardin otkuziwilip qaytishta ormanliq boyida aram ilishni purset bilgen xitay esirler baghlaqni yiship bir qanche eskerning bishigha tuyuqsizdin tash bilen urup olturup , aptomat we tapanchigha ige boludu. Ormanliqqa qichishqa urun'ghan xitaylar bilen ikki terep arisida qattiq itishish bolup 110 din artuq xitay milli armiye eskerliri teripidin qirip tashlan'ghan iken...

Aridin onnechche yil otup "mediniyet inqilawi" mezgilide uyghur komandirimu "emel-hoquqi"din ayrilidu, Kormigenni korudu. Kiyinche u qatinishish uchun barghan bir qitimliq "shinjang"ning hokumet yighinida onnechche yil burunqi u seperde oz qoligha esirge chushup itip tashlan'ghan xitay optisiri bilen Tosaddin uchrushup qalidu. Xitay optisirining qollirida baghlaq tana yoq idi. Bu hal komandirni hang-tang qaldurup, sur basidu. Teqdir-qismetning chaqchiqi buning bilen tugimeydu.

"Mediniyet inqilawi"axrliship uyghur komandirbir idarining chayxanisigha ot qalashqa orunlashturuludu. Isyanda itip olturulge n xitay optisiri idarigha bash"jujang" bolup kilidu. Bir kun chayxanichikomandirni seperdiki kona xoshamettin eser qalmighan "jujang" ishxanisigha chaqirtip, halda komandirgha hakawurluq we mensitmeslik bilen sozlep biridu:

Isyandin kiyin itishish bashlinip , qutulushqa kozi yetmigen xitay optisiri tapancha bilen arqa boyunidin yuqurigha qaritip ozbishigha oq atidu. Bash arqisining tirisi soyulup uning yuzige chaplishidu. Bu tolimu qorqunchluq korunushte olgen bolup yitiwalghan xitay optisir jeng meydanini tazilighan eskerlerni asanla aldap ketken . Eskerler uzaqlashqandin kiyin u "tire tumaq"ni qaytidin kiyip, yarisini baghlap olumdin qutulghan. Uning qisqa hikayisidin kiyin xorluqtin ortulgen komandir xitayning qulaq etrapidiki "tumaq"tin qalghan tartuqlirini korup chungqur oygha patqan. Emdilikte komandir " jujang" ning qolida esir idi.

Kech kuz chayxana aldida otun yiriwatqan komandir her qitimda hakawurlarche, dushmenlik bilen mesxire qilip otup kitidighan "jujang " ning yene ozige qarap kiliwatqanliqini koridu. Yiqin kilip "jujang " ning aghzi ichilishini kutmeyla des turup qolidiki otun yiriwatqan kekisi bilen xitaygha qarap itilidu. Xitay bir mezgil qichip baqqan bolsimu bu qitim qutulalmaydu... Bisi yaltirap turghan komandirning qolidiki keke qan'gha boyalghan idi.

Milli armiyedin yighiwilinip herbi iskilatta dat basqan "maksimka"lar ichkiridiki bir karxanichi xitaygha sitip birilgenlik xewiri birildi.

Qural yasap dushmen'ge sinap baqalmastin bilinip qilip, partilap kitip olgen we yarilan'ghan uyghurlarning sani 3200. Keke, pichaq we palta bilen bilen urush qilghanlarning sani tiximu kop. Komandirlargha ulargha ha kelgen yiri ular ayrilghan qolliridikiBironiwik, aptomat, "maksimka" pilomotliri bolmastin qoldin ketken "qorchaq emel" bolghan idi. Komandirning qolidiki qan yuqi keke yaltirap turmaqta.

Men bu weqeni u komandirning yiqinliridin we bir qancheylendin perqliq anglighan idim. Oxshimaydighan birla yiri - u qitimliq esirlerni haydap mingish sepiride "aram ilishni purset bilgen" terep perqliq idi. Sozlep berguchilerning perq qilmaydighan birla yiri "chala tekken oq" tin sawaq idi. Bu heqte yizilghan shiirning bir kublitida:

"Qehrimizdin ot chichildi qanche ret,
Koymidi yan'ghinda sirtmaq ne uchun?".
Ne uchun biz bu balagha muptala?
Emdi bilsek oqni tekkuzduq chala" - dep yizilghan.

DUD Teshkilati Sozchisi
S.H. Metmusa (Diplom arxitiktur)