Turma we Turma!

[DUD Sozchisi]

Turma we Turma !


Uyghurlarda Olturaqlashqan Sheher Hayati alliqachan bashlanghan. „Kroran Güzeli“ Momyalashqan Jesetning yenida birge komulgen Bughday Danliri Uyghurlarning 4 Pesil perwish telep qilidighan Bughday Tirighanliqining, Oy-ochaqliq bolup Sheher (Swilizatsiye) Mediniyiti perpa qilghanliqining ispati. Karbon 14 Tejirbisi arqiliq Jesetning 6400 Yildin Ilgiri we uningdin Ta-Bugungiche köchup yurmey Yatqan Yeride Turghanliqining, bu yerlerde Bughday terip Yashighanliqining Ispati. (1)

Turma we Turma!

Rosche menbelerde Turma : „Turm — башня, тюркского türme или от тат. törmä — темница ( Turm(Qele) – Rawaq(Minare), Turkche türme yaki  Tatarche törmä – Zindan) „ dep Izahlanghan.  

Turma Roschida – тюрьма (Tyorma) dep teleppuz qilinidu. Ros Menbelerdiki „Turkche türme yaki  Tatarche törmä – Zindan“dep qobol qilinghinidin qarighanda „Turma“ kelimisining Tatarche soz ikenliki bilinidu. Turkche menbelerde Turma sozi yoq. u-Hapsehene dep atalghan.

Turkche – Uyghurche Selishturma:

„Dur-Tur“, Durma-Turma“, „Durmak-Turmaq“… larda D herpi bilen T ; Q heripi bilen K almashqan. Qedimde Qamaqxana(Turma) ichide Qarawulning kuzet qilishi uchun Igiz Qele Minaresi (Gumbez) bolghan.  hazirmu shundaq. Qele Minare, Gumbez, Rawaq …lar Rosche „башня „ dep atilidu. „башня „  -Kallisi, Choqisi, Beshi digen bolidu.  „башня „ diki „баш„ Uyghurchimu „Bash“ dep oxshash teleppuz qelinidu. Qele, Zindan, Qamaqxana, Turmining choqchuyup turghan Igiz Beshi, choqisi Roschedimu „тюрьма (Tyorma) Turma“dep qobul qelinghan.  

_________

„Turma“ Buyruq Pili bolghanda– Jayingda Tur-Midirlima digenliktur. Jay- Turghan Ademning Izini Besip dessep Turghan Zimini, Tupriqi, Ketmey turup qalghan Yerni, Ana Wetinini korsitidu.

Uyghurlarning Sheher Qurulush (Siwilizatsiye)Mediniyiti Tetqiqati uchun  „Turma“ Sozi
Mohim Qimmetke ige. Turma , Qal (Qale, Qele), Ketme, Tur (Turm, Rawaq) …lar bilen tengdash Menaliq Sozler.
__________

*  Qele, Gumbez, Minare, Rawaq, Kimir oyler qedimde Yaghach-Limsiz, Torussiz-peqet Egme arqiliq yasalghan. Yeken, Ilchi(Xoten)lerde nechche yuz yil yiqilmay turghan.
Gumbezlerning Artilish uznuluqi (Diamitiri) 20 Mitirdin ashidu.

* Xitay Tarxchisi Bango(bechawning akisi) Gherpke qilghan sayahet xtrisida Uyghurlar berpa qilghan Doletlerge heyran bolup: „ Sheher-Qele Memliketliri“dep atighan. Bu –Xitayda Sheher-Qele yoq digenliktur.
*  Ataqliq Xitay Arxitektur Tetqiqatchisi Chen Lu 1984-yili Binakarliq seniti digen jornalda :
 „Kang shi, Chen long we uningdin burunqi Jong go Butxane, Qeleler Mungghul, Tibet we Uyghurlarning Binakarliq Eserlirining teqlidi Idi „digen. (2)


Izahat:

(1)– Kroran .  

< "Kiroren güzili"  1978-yili könchi deryasining ayagh éqinidiki qewristanliqtin qézip chiqqan ,

Arxiolog xitay Wangbin xa bu qewristanliq heqqide :" bu qedimqi qewristanliq bizge shinjang rayunida nahayiti qedimiy , rayun alahidiliki we yerlik milliy alahidilikke ige sheher (Swilizatsiye) mediniyetning bolghanliqini kör sitip berdi" dep yizishqa mejbur bolghan.
"Kiroren güzili" bayqalghan qewristanliqtin tépilghan boyumlarni ilgiri -kiyin bolup Nenjing unwérsititi jughrapiye Fakoltiti ,
junggu ijtimaiy penler akadimiyesi arxiologiye tetqiqat orni téxnika bölimi ,
béyjing önwérsititi tarix fakoltiti arxilogiye kespi karbun tejrixanisi,
döletlik mediniyet yadikarliqliri idarisi mediniyet yadikarliqlirini qoghdash téxnika tetqiqat orni karbun tejribixanisi qatarliq orunlar yil dewrini tejribe qilip bikitken .

Nenjing önwérsititi jughrapiye fakoltiti junggu penler akadimiyesi shinjang ösümlük , tupraq, qumluq , tetqiqat orni mushu qewristanliqtin alghan yaghach ewrishkisini tejribe qilip waqitni bunungdin 117 +/-  6412 yil burun dep bikitken ,
Tetqiqatlar arqiliq "Kiroren güzili" wapat bolghanda texminen 40-45 yashtiki uyghur Ayalning Qan Tipi 0 , Boy igizligi 1.6 Mitir ikenliki éniqlan'ghan.

Menbe: Xas Hajip Tori

Bu yollanma Orhun Terpidin 2006-1-6 15:21:07 de Tehrirlendi > (qisqartildi.)

„Kroran Guzeli“ning Tarixini Ros we Yapun Alimlirimu 6400 yil dep bikitken.

Neqil: http://www.youtube.com/watch?v=bypjfb1Bj6g 
_______

(2)- ( * ) Belgisi qoyulghan Melumatlar 1991-yili men Chetelge chiqmastin burun „Shin jang Ijtimayi Penler Tetqiqati „ Jornilida ilan qilinghan Maqalemdin Qisqartip  ilindi.

DUD Teshkilati Sozchisi
Sidiqhaji.Metmusa
(Diplom Arxitektur)

[e-mail]