Uyghruluq, Turkluk we Alma-Amut I

[Dipl. Arxitiktur S.hajiMetMusa]

Erkin Sidiqning "Honlarning Dahiysi Attila we Attilaizm‏" namliq maqalisining qaritilmiliqi sheksizki Honlargha sighinish we choqunushning bir Alim teripidin qilinghan kuchluk Tewsiye aldida bizmu soyunup, del Hnning ozi bolup intayin bashqiche bolup kitimiz. tebi ehwal. ikki Ming yil ilgiriki Honlar Tarixigha qaytqanliq, "choqunush" digenler chungqur Siyasi mezmunni oz ichige alidighan sozler. Alim buyuk Siyasetlerge  Arilashqanliqini yazmisi arqiliq ilan qilghan. Uni Siyasetke arilashmaydu diyish xata. "ErkinSidiqning qilidighan oz ishi bar, u Siyasetke arilishamdu, Arilashmamdu, hichkimning Anisining heqqi yoq" - diguchining bundaq diyishke "Anisining heqqi yoq" liqini Erkin Sidiq bildurup qoyghan.

Erkin Sidiq kop uluqlan'ghan, maxtilip Ataqqa chiqqan tebi-pen Alimi. U Uyghurlarning ichidin chiqqanliqi uchun, Atiqida, Dangqida alliqachan Uyghurlarning heqqi Bar bolup hisaplinidu. Atiqi chiqqanlarni heqqim bar diguchiler xitay we Uyghurdin ibaret ikki terep beribir otturigha chiqarmay qalmaydu. Ularning otturigha chiqmaydighan Heqqi yoq. Hichkimge artuq nezer salmaydighan Uyghurlar ularning yurush-turushigha tot kozi bilen sep salidu. Chunki ularning her- bir yurush-turushi minglighan Uyghurning jini bilen, jini bilen, mili bilen munasiwetlik! shunga ularda Uyghurlarning heqqi bar! ularning ataq-abroyini qilidighan, ular bilen ghururlinidighan Qani bir, jani bir, koki bir oz milliti Uyghurdur. UAA Tor bitide ilan qilghan " ErkinSidiqta Uyghurlarning heqqi bar" namliq maqelem ilip tashlandi. Bu tima Yoqutuwitildi. ErkinSidiqning bu yazmisini oqup herkimining Alim bolushtin burun Uyghur bolushi kireklikini, Uyghurlarning Alimlirimizda jiddi we tiximu kop Heqlirining barliqini, Alimlirimizning yuksek mesuliyetke dayim teyyar turushi lazimliqini yenimu sezdim.

Uyghurlarni palaketlerge tartiwatqan satqunlarning Siyasi sehnisige ot ichip, ularning epti -beshirisini ichip tashlash bilen Alimilirimizgha tigh-uchini Qaritish arisida tup perq bar. Ulargha bolghan zor umittin kilip chiqqan naraziliqlargha toghra muamile qilish kirek. Alimlirimiz bilimlik insanlar, miwilik derextek.Miwisni dep tash atidighanlarmu bolmay qalmaydu.  Alimlirimiz bilen birlikite satqunlargha qarshi uzul-kisil koresh qilghandila andin Alimlirimizdin kutkenlirimizge irisheleymiz.

Uyghurlar oz pajielirimizning qanchilik derijide ichinishliq  ikenlikini xitay mustemlikisining
Buyun turuqida shekillen'gen qulchuluqning qaysi derijide ikenlikini sezmemdighanDUQ?.  Arimizdiki xitayperes sala-sulhichi satqunlarning Uzul -kisil musteqilliq ingimizni bulghushi bilen wujudimizgha singdurgen xitaychiliqning  tesiri astida uni taza his qilalmas halgha kelgendek turimiz.

"Kelgendek turimiz" diki "turimiz"- bizning tixiche ore  turghanliqimizni bilduridu. Uyghurning tixi ore turghanliqi, hawasiz boshluqta muelleq turghandin ewzel, elbette.
Alem tetqiqatida Alim bolup Uyghur rialliqidin, Uyghur turghan yerdin ayrilip, xiyali wakum boshluqida hon ewlati bolush intilishi bash qayghanni hisapqa almighanda
Rahet we kongulluk tuyghu bolishi mumkin.

Uyghurning tixi ore turghanliqila bizning ishenchimiz. U chushkunluk, teslimchilik bizni xali qilidu. Tixi ore turghanliqimizgha barikalla. Biraq turghan yirimizde 60 yildin
Biri turiwatqanliqimiz iniq. Ore turghandin yurgenlik, iz qaldurghanliq ewzel.  

Biz turghan yawropa, amirikilarni qoyup turayli, gorbachowning bayanatidin kiyin musteqil dolet bayriqi, dolet marshi, dolet pasportigha ige Bolghan qirindash doletler we ularning puxralirimu qilmaydighan ishlarni bizge chikidin ashurup qildurup kiliwatqan xitayning sistimiliq, pilanliq Siyasi oyunlirining qurbanliri bolupla kelDUQ.. Ayal atliq qisimlirinimu oz ichige alghan, tank, bironiwik qisimlirigha ige armiyesi bar axirqi jumhuriyet Uluq Uyghur ata exmetjan qasimi korsetkendek " arimizdiki xitaydinmu better eysa yusup, mesut sabirilar"ning xitay uchun Uyghurlarni bu oyunlar bilen  Azdurushi arqiliq qoldin ketti. Ular buni roslargha, xitayning qizil komunist bolup qalghinigha  donggep keldi. Umu bolmighanda teqdir-qismetke artip qoyushti. Bular bizning jan yirimiz - Uyghurluqimizni ajizlashturdi. Uyghurchiliqni, Uyghur milletchilikini unutturush uchun bizge qildurmighan-etturmigenliri qalmidi.

U kona oyunchilarning iz-basarliri hazirmu sehnide kozur qilinmaqta. Oyun 1992-yili "milli qurultay" teshkili tusini ilip "milli merkez"din tartip Bugunki "DUQ"din ghiche uzandi. Uning dunyaning her-qaysi jaylirighiche taralghan "merkezge qarashliq bir-tutash" bashqurush astidiki izdin chiqmaydighan  Tarmaqliri bar. Tarmaq rehberlirining saylimi her dayim "merkez"din kelgen nopuzluqlarning korsitishi yaki  biwaste bisimi arqiliq "saylap chiqildi",  Ular'oyunning angliq-angsiz ijrachiliri bolup keldi.

Oyun opmu-oxshash, eysa yusup-mesutlar dewri -  48 lerde terghip qilin'ghan "chin Turkistan", 90-yilliridiki  Erkineysa dewrige kelgende yene tekrarlinip Aqmighandin kiyin " xitay birliki-jungxa fidratsiyesi" bolup namgha ozgertildi. Artislar almashti, bugun oyun opmu-oxshash. Sehne "xelqara sherqi Turkistan  Tijariti" shirkitidin ibaret sitiqchilar sehnisige aylandi. Oyunning tup mexsiti Uyghurlarni xitay ichige singdurup yoqutush. Oyun waste tallimay Axbarat wastilirini qolgha alghan oyunchilar, dimokratiyeni boghup, neyrenglerni ishqa silip, xitay zorawanliqi yurguzup kelmekte.

Diqqet Bilen bu oyunlargha  Bir Nezer!

Ular Uyghurlarni yillardin biri "Turkchuluk", "Turanchiliq", "Atillachiliq", "islamchiliq", "wahabichiliq", "osmanichiliq", "Buyuk Turk mpiriyechiliki" we "buyuk honchiliq"lar bilen bolushigha shughullandurup keldi. Bular tarixtin azdur-koptur anglap qalghanlarni demali hayajan'gha silip, rial Emilyetni unutturup, xiyal otmushige bent qilip qoyush uchun qollunuldi. Uyghurlar u musteqil doletlerdiki azarlar, qazaqlar, ozbekler, tatarlar... Dinmu bek Turkmidu? Turtinmu bek "TumTurk" midu? Men Uyghur, Men Turk diyish cheklengenmu?

Alimlar Atiqi chiqqa dangliqlirimiz bu oyunlarning wastisi bolmasliq, tup mesililerde toghra, durus pikirlik Siyasionlarning meslihetini qobul qilip uyghurlarning arzulirini teliwini dunyagha bildurushliri kirek.
 .
Ularning qollan'ghan wastisi eng radikal uslup. Uyghurlarning herqedemde , her yerde peqetla " men hon, men Turk, men wahabi musulman" bolushni omumlashturushni waste qilghan bu oyunlarning Siyasi ipadisi"millitimiz Turk, dinimiz islam, wetinimiz sherqi Turkistan" shuarigha aylandi. Bu shuar neshiriyat-metbuatlarda eysa yusup, mesut sabiri, haji yaquplarning qelimi we wezliri bilen otturigha chiqqanliqi bizge melum. Qayta ewj ilishi  90-yillarning bashliri Erkineysaning qol astida perhat yorungqash teripidin istambulda we kiyin miyunxinda neshir qilip tarqitilghan "birlik" qatarliq gizit-jornallarda keng turde teshwiq qilindi.  

Bu Siyasi oyunlardiki meqset  iniq.  Alma bilen amutni arilashturiwitish mahiyette her-ikkisini inkar qilish bolghinidek "Turk" arqiliq Uyghur barliqini  Inkar qilishtur. Turk we Uyghur arisida sun'i ziddiyet we dushmenlik yaritishtur. Uyghurlarni milli kimliki- "Uyghur" namidin mehrum qaldurup, musteqil Uyghur  Doliti- Uyghuristan uchun ilip birilidighan koreshni dunyada her-jehette yitim qaldurushtin ibaret. Qollunulghan wastiler Uyghurlarda dunya we zaman kotermeydighan radikal chushenjiler yaritishtin ibaret qebihlikke we uchigha chiqqan xitay hile-mikirliri bilen tolghan. Tigini alghanda bu esheddi Turk dushmenliki we Uyghur dushmenlikidin bashqa nerse emes.

Bu yazmining axiri bar.


DUD Teshkilati reisi
Sidiq hajiMetMusa
Dilplum Arxitiktur
[e-mail]

[DUD Teshkilti Sozchisi]

Her Uyghur olturghan-turghan yiride :"men Turk" , "men tumTurk" dise Uyghurni kim "men Uyghur"dep biridu? Uyghur kim bolghan bolidu? Emiliyette uzbek, azari, Tatar, Turkmen, Qirghiz, Qazaqlar ozlirini, doletlirini azmay-tazmay ozlirining xas isimliri bilen ataydu.
Uyghurni Turk, Turkni Uyghur Almini Amut bilen qesten arilashturushning arqisida her ikkisge bolghan dushmenlik yoshurulghan. Uzun dawam qilsa Her ikkisi bashqilargha yem bolop kitidu. Hich birini tapqili bolmaydu. Turk atalghusini qollunudighan makan we zaman bolidu. Yiri bolidu, waxti bolidu.

Turki tilida sozlishidighan milletler irqi jehettin yiqinchiliqqa ige bir-tuqqan qewmlerdur. Turki til digenlik Turklerning tili digenlik emes. Turkche til Turklerning tilidur. Uyghurche til Uyghurlarning. U bu tilni asa qilip perqliq shiwilerde sozlishidighan Turki milletlerning tilidur.Koz aldimizda Terjiman  telep qilidighan derijide perqliqqa ige milletlerning ayrim doletliri, ayrim menpetliri mawjut. Nechche ming yildin biri bu shundaq bolop kelgen, we Nechche ming yil yene shundaq bolishi mumkin. Uyghurlarning ne doliti, ne hur-azat musteqilliqi bolsun. Bu ehwalda bizning yiraqtiki tuqqanlirimizdin yiqindiki
Xoshnilirimiz ewzeldur. Uning ustige yiqindiki xoshnilirimiz yiraqtiki tuqqanlirimiz bilen tiximu oxshash tuqqanlirimizdur.  Uyghurlarning musteqilliqigha Yar-yolek bolidighan dunyadiki barliq milletler Uyghurlarning bir tuqqini.
 
Almini qestenlik bilen Amutqa arilashturghanlarning 20 yildin biri zehirige yoluqtuq. Erkin eysa 1993-yilidin tartip milli qurultay, milli merkez, sh.T yawropa Ittipaqi, sabiqDUQ ghiche perhat muhemmididin qelemkesh supitide paydilinip teshwiq qilghan "millitimiz Turk, dinimiz islam. Wetinimiz sherqi Turkistan" Shuari anglashqa demali qulaqqa yaqidighan radikal shuar bolup, bu yaman gherezlik teshwiqatning kelturgen ziyanliri bugun koz aldimizda! ziyanning toxtighan yiri Paydining bashlinishi digen gep bar iken. Emma ular toxtimidi. Chunki bu ishta ulargha ziyan bolmaywatidu.

Turkiyede uchigha chiqqan radikal saxte Turk milletchiliki bilen Turki tilda sozlushidighan qirindash milletlerning menpetini satidighanlar zor kuchke ige. Turkiyede ulargha qarshi koresh qilidighan heqiqi durus Turk milletchilirining kuchimu ajiz emes. Bu heqte neshir qilin'ghan kitaplar bek kop. Saxte Turk MilletchikiniUyghurlargha  puwlewatqan xitayning ozidur. Zamanimizning "arimizdiki xitaydinmu better satqun eysa yusup, mesut sabiriliri" ning TurkiyedikiSaxte Turk milletchiliri, radikal  we mezhepchi dinchilar, xitaychi patiyeler bilen qoyuq munasiwetlirini barliqini ular bilen Turk we Uyghur dushmenlikide ortaq Tilgha ige ikenlikini koriwatimiz. Ular aghzidin "biz Turk", "tam Turkbiz", "tumTurkbiz" dep turup "xitay birlikini"ni qobul qilimiz"deydu. Xitaylar bilen "Musteqilliqni tilgha almasliq sherti astida kilishim" tuzup qol qoyup biridu. "Uyghurlargha musteqilliq kire emes" deydu. Mana bizdiki saxtekar Turk Miletchilirining Uyghur xelqige nime uchun dushmenlik qilidighanliqining sewebi.

Maqalining axiri "Millitimiz Turk, Dinimiz Islam. Wetinimiz sherqi Turkistan" shuarining arqa korinishi nime? uni kimler Bazargha saldi? " -mawzu bilen dawamlishidu.

DUD Teshkilati
Sozchisi
[e-mail]

Frankfurt M