Uyghurlar neme Uchun Ozini Olturiwalidu?

[DUD Sozchisi]

 Uyghurlar neme Uchun Ozini Olturiwalidu?

توقسانىنجى يىللارنىڭ بىشىدا روسىيە ئوتتۇرا ئاسىيادىكى جۇمھۇرىيەتلەرنىڭ مۇستەقىللىقىنى ئىلان قىلدى. ئۇيغۇرلاردا مۇستەقىللىق ئارزۇلىرى ئۇرغۇپ تاشتى. 1990-يىلى خىتاي ئالاقزادىلىق بىلەن سەيپىدىن ئەزىز، ئابلا تىمەن، ئىسا يۇسۇپ ... لەر ئارقىلىق ۋەتەن ئىچى ۋە ئوتتۇرا ئاسىيادا "چىن تۇركىستان" تەشۋىقاتى ئىلىپ باردى."روس تۇركىستانى"بولۇپ باقمىغانلىقى ئۇچۇن رەت قىلىنغان چىن تۇركىستان" تەشۋىقاتى كىرەككە كەلمىدى. خىتايغا زىيارەتكە تەكلىپ قىلىنغان ئەركىن ئىسا قايتىپ كەلگەندىن كىيىن قول-چوماقلىرى ئارقىلىق ئوتتۇرا ئاسىيادا قايناپ-تاشقان ئۇيغۇرلارنى تەشكىللەپ،  چىقماس يول-  "دىنى ئىنقىلاپ"نىڭ پاتقىقىغا پاتۇردى.بىشى قايغان ئۇيغۇرلارنى بىشكەك ئايرىپورتىدا :"جەننەتكە بارىسىلەر، ئۇ يەردە پۇل كەتمەيدۇ"دەپ ئافغانىستانغا ئۇزاتقانلار  يىنىدىكى پۇللىرىنى يىغىۋالدى. ئىككى پارچىدىن رەسىم، ئادرىس ۋە ۋەسىيەت ئىلىپ ۋىدىئوغا تارتىپ بولۇپ جەننەتنىڭ يولىغا سىلىپ قويدى. كاپىر- مۇسۇلمان ئايرىلىپ  ۋاھابىلىق ئەۋج ئىلىپ بىر-بىرىنى ئولتۇرۇشكە باشلىغان مەسۇم ئۇيغۇرلار ئەمدىلىكتە ئامىرىكا راكىتالىرى بىلەن پارتىلاپ ئولتۇرۇلۇشكە باشلىدى.بىنلادىن ئولگەندىن كىيىن ئۇنىڭ ئورنىغا ئۇيغۇر نامزات كورسۇتۇلدى.  

ئۇيغۇرلارنىڭ دىنى ئىقىلاۋىغا قۇماندانلىق قىلغان ئەركىن ئىسا، قۇربان ۋەلى،  مەمىتىمىن ھەزرەت، ئومەر قانات، ئابلىمىت تۇرسۇن، رىزا بىكىن، پەرھات يورۇڭقاش، دولقۇن ئىسا، دولقۇن قەمبەر، ئا.باقى، م.ھەزرەت، مەمەت توختى، ماۋلان، رابىيە قادىر ، ئىلغار ئىسانىڭ ئەتراپىدىكى سەيت تۇمتۇرك، ئەركىن ئەكرەم ، ئەركىن ئەمەت، ئالىمجان ئىنايەت قاتارلىق خىتاي پۇلىغا باغلانغانلار، دىنچى موللاملار ئىسابەگچى ساتقۇنلارنىڭ ئۇۋىسى "دۇق" غا توپلانغان.ئۇلار تا ھازىرغىچە خىتايدىن قىچىپ چەتەللەرگە چىققان ئۇيغۇرلارنى ئازدۇرۇپ ئولۇمگە ئۇزاتماقتا. چارەك ئەسىردىن بىرى(1992-يىلىدىن بۇگۇنگىچە ئۇيغۇرلار ئارقىدىن توپ-توپ بولۇپ ئولۇمگە تۇتۇپ بىرىلدى.

"نە ئۇچۇن بىز بۇ بالاغا مۇپتىلا؟"
______

توقساندا "بىرمۇ خىتاينىڭ بۇرنى قانىماستىن،  ئۇيغۇرلار ئوزىنى-ئوزى چاناپ، جەسەتلىرىنى ئەخلەت ساندۇقىغا تاشلىغان ئىدى. ئافغانىستانغا يولغا سىلىنغان مەسۇم ئۇيغۇرلار توپ-توپ بولۇپئامىرىكا راكىتالىرى بىلەن پارتىلاپ ئولگەن ئىدى. خىتايغا، گۇۋەنتاناموغا ئوتكۇزۇپ بىرىلگەن ئىدى. يىگىرمە بەش يىل بۇرۇن ئۇيغۇرلارنى بىشكەك ئايرىپورتىدىن "جەننەت"كە يولغا سالغانلار بۇگۇن ئۇيغۇرلارنى يەنە ئىستامبۇلدىن ئىراققا، سۇرىيەگە يولغا سالماقتا. ئۇيغۇرلار ئامىرىكا، تۇركىيە، روسىيەنىڭ راكىتالىرىدا پاتىلاپ ئولمەكتە. كاللىسى كىسىلمەكتە.
______

ۋاھابىلىق

ۋاھابىلىق ۋەتىنىم، مىللىتىم، مال-مۇلكۇم دەپ كورەش قىلىشنى خاتا دەيدۇ. ئىسلامغا، قۇراننى قانۇن قىلىش ئۇچۇنلا كورەش قىلىش كىرەك دەيدۇ. مىللى ئازاتلىق-ئەركىنلىك (دىموكراتىيە)نى كاپىرلىق دەپ قارايدۇ. ۋاھابىلىق ئىسلام دىنىدا قوبۇل كورۇلمەيدۇ. 98-يىل 12-ئايدا تۇركىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرى تانتان، ئىسرائىلىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرى، ۋاھابىچىلارنى يوقوتۇش ئۇچۇن خىتاي بىلەن بىرلىكتە ئورتاق كىلىشىم تۇزدى. خىتاينىڭ بۇ يەردە پەيدا بولۇشى ئۇيغۇرلاردا ئەۋج ئالدۇرۇلغان ۋاھابىلىق  بىلەن مۇناسىۋەتلىك.  ئىسلامدا ۋاھابىلىقنىڭ يەرى يوق. ئەمما ئۇيغۇرلاردا ھىچ كورۇلمىگەن ۋاھابىلىق 90-يىللاردا خىتاي ۋە ئارىمىزدىكى ئەركىن ئىسا، ئومەر قانات، ئابلىكىم باقى، قۇربان ۋەلىلەر تەرىپىدىن تەشۋىق قىلىنىپ توساددىن ئەۋج ئالدى. ئۇ „شەرىيەت، تالىبانچىلىق ۋە دۇنيا كاپىرلىرىغا قارشى غازات“ ئىقىملىرى ۋە تۇرلۇك مەزھەپلەر بىلەن ئارىلاشقان"دىنى ئىنقىلاپ"قا ئايلىنىپ، خىتاي ۋە ئارىمىزدىكى خىتايدىنمۇ بەتتەر ساتقۇن ئىسابەگچىلەرتەرىپىدىن ئۇيغۇرلارنىڭ مۇستەقىللىق كورىشىنىڭ ئورنىغا دەسستىلىدى. ئۇيغۇرلارنى دۇنيادا يىتىم قالدۇرۇش، بۇتۇن دۇنياغا سوزى ئوتىدىغان، خوشنىمىز روسىيە قاتارلىق كۇچلۇكلەرنىڭ غەزىۋىگە، زەربىسىگە ئۇيغۇرلارنى دۇچار قىلىش ئۇچۇن خىتايلار ئۇزۇندىن بىرى دىنى ئىتىقاتنى سۇيى-ئىستىمال قىلىپ، ئىسلام دىنىنى بۇرمىلاپ، دىنىچى موللاملارنى قوللۇنۇپ كەلدى. ھەتتا بىر ئۇيغۇر "مۇجاھىت" بىن لادىن ئولگەندىن كىيىن، ئۇنىڭ ئورنىغا ۋارىس نامزات بولۇپ ئىلان قىلىندىتەكرارلايمەن: بىر ئۇيغۇر"مۇجاھىت" بىن لادىن ئولگەندىن كىيىن، ئۇنىڭ ئورنىغا ۋارىس نامزات بولۇپ ئىلان قىلىندى. بۇ خەۋەر خىتاي ۋە ھىندىستان گىزىتلىرىدە ئىلان قىلىندى. 1990-يىلدىن بۇرۇن ۋەتىنىمىزدە مۇجاھىت دەگەن سوز يوق ئىدى.
______

ھايۋاناتلارنىڭ ئوزىنى ئولتۇرىۋىلىشى ھەققىدە ئىلىپ بىرىلغان تەتقىقاتلارنى ئوقۇدۇم.  مايمۇن، ساچقان قاتارلىقلار ئۇستىدە ئىلىپ بىرىلغان سىناقلار ئارقىلىق ئىنسانلاردىكى ساقايماس كىسەللەرگە داۋا تىپىلغان. ھايۋانلاتلارنىڭ ئوزىنى ئولتۇرىۋىلىشىدىكى سەۋەپ زادى نىمە؟ بۇنىڭ بىلەن ئۇيغۇرلارنىڭ ئوزىنى-ئوزى  ئولتۇرىۋىلىشى ئارىسىدا قانداق ئوخشاشلىقلار بار؟ بىزدىكى بۇ بالايى-ئاپەتنى تۇگۇتۇشكە پايدىسى تىگىپ قالارىنى چۇشۇنۇپ، بۇھەقتە قىسقا بىر تەتقىقات ئىلىپ باردىم. "مۇستەقىل تەتقىقاتچى"لارنىڭ ياردىمى لازىم-ئەلبەتتە.
_____

كىيىكلەر ئوۋچىنىڭ چاڭگىلىغا چۇشمەسلىك ئۇچۇن قىيادىن ئوزىنى تاشلاپ ئولىۋالىدۇ. "دۇق" دىكى "ئوۋچىلار"نىڭ دەستىدىن كىيىكلەر سۇكۇت دىڭىزىغا ئوزلىرىنى تاشلاپ يوقالدى.
   
بۇرۇن ئوزىنى ئولتۇرىۋالىدىغانلار كوپۇنچە ھايۋاناتلار ئىدى. بالىنا دىگەن گىگانت بىلىقلار توپ بولۇپ ئوزلىرىنى قىرغاققا ئۇرۇپ ئولتۇرىۋالىدۇ.  ياۋا ساچقانلار توپ بولۇپ ئىگىزلىكتىن ئوزلىرىنى ھاڭغا ئەتىپ ئولىۋالىدۇ.، 70يىلدىن ئۇيغۇرلارنىڭ توپ بولۇپ ئوزىنى ئولتۇرىۋىلىشى كوپۇيۇشكە باشلىدى. توقسانىجى يىللارنىڭ بىشىدا ئەركىن ئىسا، م. ھەزرەت، قۇربان ۋەلى، ئابلىكىم باقى، ئەخمەت ئىگەمبەردى، دولقۇن قەمبەر، ئومەر قانات، ئەنۋەر-ئەسقەر، پەرھات يورۇڭقاش، ماۋلان...قاتارلىق قۇماندانلارنىڭ رەھبەرلىكىدە مەسۇم ئۇيغۇرلار قۇراللىق"دىنى ئىنقىلاپ"  قىلغان ئىدى،  بىرمۇ خىتاينىڭ بۇرنى قانىماي ئۇيغۇرلار ئوزلىرى بىر-بىرلىرىنى كىسىپ-پارچىلاپ ئالماتادا ئەخلەت ساندۇقىغا تاشلىغان، خىتايغا ، گۇئانتاناموغا ئوتكۇزۇپ بىرىلگەن ئىدى. توپ-توپ مەسۇم ئۇيغۇرلار ئافغانىستاندا ئامىرىكا راكىتالىرىغا ئوزىنى تۇتۇپ بىرىپ پارتىلاپ ئولگەن ئىدى..بۇئەئۇن  ئىراق، سۇرىيەلەردە داۋام قىلماقتا.

 ھايۋانلاردا بولىدىغان بۇ ئادەتلەر ئۇيغۇرلارنىڭ مايمۇنلارنى دوراپ، ھايۋانلارنى تەقلىت قىلغانلىقى دەپ قارالماقتا. بەلكى توغرىدۇر.چۇنكى "دۇق" چىلار ھايۋان قىلمايدىغان ئىشلارنى قىلىدۇ-ئەمەسمۇ؟ھايۋانلار بىلىپ تۇرۇپ ئوزىنى ئولتۇرىۋالمايدۇ. ئۇلار ئىگىسىگە شۇنداق كونۇپ كەتكەنكى باشقىلارنىڭ قولىدىن ھىچنەرسە يەمەيدۇ. ئىسابەگچىلەر خىتاي نىمە بەرسە يەۋىرىدۇ. ساتقۇنلارنىڭ خىتايدىن كەلىدىغان مەنپەتكە ، پۇلغا، مەنسەپكە ئامراقلىقىمۇ ھايۋانلاردىن ئۇگەنگەنلىرىدۇر.بولمىسا ئۇ قىلمىشلارنى ئادەم قىلامدۇ؟

ھايۋانلارنىڭ  كوللىكتىۋ ھالدا بىر يەرگە كەلىپ ئوزلىرىنى ئولتۇرۇۋەلىشى، ئوزلىرىدىن باشقا ھايۋانلار تەرىپىدىن تەكرالانغانلىقىنى كورىۋاتىمىز. بۇ خۇددى بىلىقلار توپىنىڭ توختام سۇغا كىلىپ ئوزلىرىنى ئولتۇرىۋىلىشىدىن باشقا نەرسە ئەمەس. ئۇيغۇرلارمۇ 70يىلدىن بۇرۇنقى يەردە توختاغلىق. يىقىلغان يىرىدە يىقىلىۋىرىگلىك. ئۇيغۇرلارنىڭ تەك-تەك، توپ-توپ بولۇپ ئوزىنى ئولتۇرىۋىلىشى تەكرالانماقتا. خۇلاسە يوق، ساۋاق يوق! يىگىرمە بەش يىلدىن بىرى „ئارىمىزدىكى خىتايدىنمۇ بەتتەر ساتقۇن ئىسا يۇسۇپ، مەسۇت سابىرىلار…“(1) ۋە ئۇلارنىڭ زامانىمىزدىكى ۋارىسلىرى ئەركىن ئىسا ، قۇربان ۋەلى … قاتارلىقلار ئۇيغۇرلارغا ھايۋانلارنىڭ بۇ ئادەتلىرىنى تەۋسىيە قىلىپ ، زورلاپ توختىمىدى. ئىشەكمۇ بىر پاتقان پاتقاققا يىقىن كەلمەيدۇ.

 يۇز يىلدىن بىرى ئۇيغۇرلار يىقىلغان يىرىدىن قوپۇپ ،يەنە ئۇ يەردە يىقىلماقتا.  مەغلۇپ بولغان يولدا مەغلۇپ بولماقتا. بىر يەرگە تىقىلىپ قالماقتا،  ئۇيغۇرلارنىڭ ساھىبى ئىسا ئالپتىكىن سۇلالىسى!
______

ھايۋاناتلار تەبىئەتتىكى ئەركىنلىكلىرىدىن مەھرۇم بولۇپ، ئوۋچىغا ئەسىرگە چۇشۇپ، ساھىبىغا ئوتكەندىن كىيىن قولغا ئۇگۇتۇلگەنلىكى مۇرەككەپ بىر جەريان.ئىگىسىگە ساداقەتمەن، ئىتائەت بىلەن ۋاپا قىلىشىدىكى سەۋەبنى تەتقىق قىلغان ئالىملار مۇنداق خۇلاسە چىقارغان: "ساھىبىنىڭ قول ئاستىدائۇلاردىكى ئەركىنلىك تۇيغۇسى يوقۇلۇپ، ئۇنىڭ ئورنىغا ئىتائەتچان پارازىت ئۇقۇمى ئۇلارنىڭ مىڭىسىگە يەرلەشكەن".

ساچقان ئۇستىدە ئىلىپ بىرىلغان تەجىرىبە بۇ كەشپىياتنى تولۇق ئىسپاتلىغان:بىر ساچقاننىڭ مىڭىسىگە  ئاپىراتسىيە ئارقىلىق "كونتىرپولۇس" دىگەن پارازىت ھۇجەيرە ئورنۇتۇلغاندا ساچقاندا موشۇك قورقۇسى قالمىغان.… قاچمىغان ساچقان ھەر-ۋاقىت موشۇكنىڭ ئولجىسغا ئايلانغان.

بەزى ئومۇچۇكلەر بالىلىرىنى ئوزىنى يىيىشىكە قويۇپ بىرىدۇ. بۇ ھەرگىز ئۇلارنىڭ ئوزىنى ئولتۇرىۋىلىشى ئەمەس، بەلكى بالىلىرىنىڭ ھاياتتا قىلىشى ئۇچۇن ئوزىنى پىدا قىلىشى. بانۇ ئاۋار رابىيە قادىرنىڭ :" ئامىرىكا جاسۇسلۇق تەشكىلاتىنىڭ تورىغا ئىسىلغان ئومۇچۇك" ئىكەنلىكىنى، خىتاي ۋە ئەركىن ئىسانىڭ قولىدىكى كوزۇر ئىكەنلىكىنىپاكىتلار بىلەن كورسەتكەن ئىدى. (2) ئىسابەگچىلەر ئۇنى خىتاي تۇرمىسىدىن چىقىرىپ : "ئانىمىز"دەپ ئىلان قىلدى. "بۇگۇن ئۇنىڭ "بالىلىرى" ھاياتتا قىلىش ئۇچۇن ئۇنى پارچەم-پارات قىلىپ  يەپ تۇگەتمەكتە.
مەمىتىمىن ئەلا يازىدۇ: "دۇق ئومۇمىيۇزلۇك ھالاكەتكە قاراپ ماڭماقتا.  پالاكەت يىقىندا، رابىيە قادىر ئەمدى سەھنىگە چىقالمايدىغان بولدى".
______

„ئارىمىزدىكى خىتايدىنمۇ بەتتەر ساتقۇن ئىسا يۇسۇپ، مەسۇت سابىرىلار…“(1) - بۇ سوز ئۇلۇق ئۇيغۇر ئاتا ئەخمەتجان قاسىمىغا ئايىت. 1948-يىلى "ئىتتىپاق جورنىلى"دا ئىلان قىلىنغان.

داۋامى بار.