Uyghurlarning Yawropada Tunji Mustqilliq Namayishi

[DUD Sozchisi]

1994-yili Uyghurlarning Yawropada Tunji Mustqilliq Namayishi

1994- yili bir nechche hepte ichide bir top Uyghur siyasi panaliq tilesh uchun Miyunxin'gha toplanduq. Kilip korgen, bilgenlirimiz bizni Heyran qaldurghan idi.

Siyasi panaliq teliwi uzun'ghiche qobul bolmay, turup qalghan onnechche Uyghur Uyghur bolup ularning biri ablikim idiris ependi idi. Balilar sabiq amerika Radiosida ishleydighan xitay xotundin bolghan erkin isa, tajik omer qanat, afghan nesillik Enwer-esqer Aka-ukalar we  Jelil qarim, Mijit aktash… qatarliqlar ustidin qattiq shikayet qilishqan idi. Bular Misir, Pakistan…larde Din oqughan bolghanliqtin: „ biz kelgende  bular Amerika radiosida ishleydiken. xitay resturanidin chiqmay tongguz yeydiken. Nime qilghan ishinglar bu?- dep sorisaq, Chin Returani Tamaqliri Tatliq bolidighu? bu yer dimokratiye, dep kulup turishidu…“ dep  shikayet qilishqan idi. Xitay ashxanisida Tongguz yep. Haraq echishtek korungen bu Isabegchiler 25yildin beri Uyghurlarning heqqini yep, Qanlirini echip keldi.

Uyghurlarni bir-birige chiqip, arisini echip Qilmighanliri qalmighan bu yat jinslar hayatida birer Uyghur teshkilati qurup biqishni oylap baqmighan bolup, eksinche girmaniyege ulardin kiyin Kelgen Uyghur balilar toqsaninji yilining aldi -keyni Miyunxinda qurghan teshkilatni changgiligha kirguzup, tartiwalghandin kiyin xitay birliki uchun Ishleydighan wastigha aylanduriwalghan. Bu ehwal dunyada omumlashqan bolup, herqaysi doletlerde qurulghan tunji "Uyghur waqitliq hokumiti", Uyghur teshkilatliri, Uyghur Radiosi, Uyghur tiliwiziye sitansiyesi qatarliq teshkilat we axbarat wastiliri toqsan ikinji yili istanbulda sehnige chiqqan isabegchiler Teripidin rezil wastilar qollunulup tartiwilin'ghan yaki qurulmaqchi bolghan xewer bilen teng ozliri otturigha chiqip qurghan teshkilatlarni xitay birliki yoligha selip, Xitay qoligha otkuzup bergenlikini bilmeydighan Uyghur yoq. Bu hemmige ayan ishlar. Buni bilmeydighan Uyghur bar diylse u- qandaqmu Uyghur bolsun?!
   ______

Toqsan tortinji yildin burun Miyunxinda on nechche  Boytaq Uyghur turup,  Miyunxinning ozide bir Uyghur Qiz Radiodiki xitay nesillik erkin Isa, tajik omer qanat, afghan nesillik enwer-esqer aka-uka qatarliq isabegchiler tongguz yep, haraq ichip otken xitay risturanidiki bir xitaygha Erge tekken.  Yene bir Uyghur Qizni omer qanat Miyunxindin ming kilomitir yiraqtiki bashqa bir sheherge yolgha silip, xane - weyranchiliqqa uchratqan. Yiqin Bir yawropa dolitidin  ozini Uyghurlar bar Miyunxin'gha ilip kitishini yalwurup tilifun qilghan bir Uyghur Qizgha isabegchiler ige chiqmighan. Siyasi panaliq Teliwi qobul bolmighan Uyghur balilar Miyunxindin ottuz kilomitir uzaqqa baralmaydighan bolghanliqidin u Qiz yawropada ghayip bolup ketken.

______

Toqsan uchunji yili Miyunxindiki balilar bilen korushup, sohbetleshken almatiliq oqutquchi (Terjiman) Munire Xanim manga: "balilar bilen korushup ehwalini Anglidim.  Bir nechche yildin biri Pasporti chiqmaptu. Rohi-haliti chushkun, kongli yirim teqqi-turqigha qarap ichim sirilip ketti"dep bergen idi. Girmaniyege kelmey turup, uch yil Dunyaning her-yeride saersan bolup yashidim. Alma Atada anglighanlirim, Germaniyege berip neme qilishimgha turtke bolghan idi.

1994-yili Miyunxingha Keldim. Uyghurlarning qollap-quwetlishige ige boldum. Erkin isa, enwer-esqer aka-uka, omer qanat, Jelilqarim ... Qatarliq isa begchi satqunlarning manga qarshi Ziyankeshlikler elip bardi. Namayishni tosush uchun "Saqchi ruxset bermeydu"dep uyghurlarni qorqutup, Namayish qilishtin waz kechturmekchi boldi. Namayish harpisi kuni ikkilenip qalghanlar boldi. Uyghurlarni Saqchi idarisigha bashlap berip "ruxset"telep qildim. Saqchi: Namayish qilish her-kimning hoquqi. bizni ruxset qilmaydu degen u adem Germaniye Qanunigha haqaret qiptu. Namayishinglar kongulluk bolsun , dep uzutup qoydi. buningdin xewer tapqan satqunlar : Xitay Diokratchiliri we Tibetlerning bayriqi astida namayish qilayli" deyishke bashlidi. pisent qilmastin keche boyi " Uyghurla Musteqilliq telep qilidu", " Liping Uyghur neslini qirghuchi Qatil", " Lopnur Atum Sinaq merkizi Taqalsun" degen Namayish sharlirini Teyyarliduq. Satqunlarning qilghan Peskeshlikliri dawam qiliwatqan ehwalda  Uyghurlarning Xitaydin Musteqilliq telep qilish Namayishi Otkuzuldi.  Yawropada Uyghurlar Tunji qetim Mustqilliq Namayish Otkuzdi.

Namayishchi Uyghurlar Xitay Pirizdinti Liping Ziyaret qiliwatqan Miyunxin sheher Hokumet Binasi aldigha kelip Musteqilliq Namayishi otkuzduq. Sheher Hakimi Udu Xiristiyan Ependi Lipingni Hokumet binasida Kutuwelishni ret qilip, biz Namayishchilar sepige qatnashti. Xitay Pirizdinti Liping Binaning Aldi ishikidin emes, Arqa Ishikidin chiqip ketti.  
______

Etisi Namayish Meydanida Xitay Dimokratchilirini we Tebetliklerni Kormiduq. erkin Isa Xumsilarche Bir Gizit Muxbirigha yalghan xewer bergenlikini shu kunki gizittin korDUQ.biz Namayishchi uyghurlarning u shuarlarni koturup turghan suret astigha Tebetlikler we Xitay Dimokratchiliri namayish qildi dep yezilghan idi.    

-Dawami 2.Qisimda
______

توقسان تورتىنجى يىلى بىر ئىككى ھەپتە ئىچىدە بىر توپ ئۇيغۇر سىياسى پانالىق تىلەش ئۇچۇن مىيۇنخىنغا توپلاندۇق. كىلىپ كورگەن، بىلگەنلىرىمىز بىزنى ھەيران قالدۇرغان ئىدى.

سىياسى پانالىق تەلىۋى ئۇزۇنغىچە قوبۇل بولماي، تۇرۇپ قالغان ئوننەچچە ئۇيغۇر ئۇيغۇر بولۇپ ئۇلارنىڭ بىرى ئابلىكىم ئىدىرىس ئەپەندى ئىدى. بالىلار سابىق ئامەرىكا رادىئوسىدا ئىشلەيدىغان خىتاي خوتۇندىن بولغان ئەركىن ئىسا، تاجىك ئومەر قانات، ئافغان نەسىللىك ئەنۋەر-ئەسقەر ئاكا-ئۇكالار ۋە  جەلىل قارىم، مىجىت ئاكتاش… قاتارلىقلار ئۇستىدىن قاتتىق شىكايەت قىلىشقان ئىدى. بۇلار مىسىر، پاكىستان…لاردە دىن ئوقۇغان بولغانلىقتىن: „ بىز كەلگەندە  بۇلار ئامەرىكا رادىئوسىدا ئىشلەيدىكەن. خىتاي رەستۇرانىدىن چىقماي توڭگۇز يەيدىكەن. نىمە قىلغان ئىشىڭلار بۇ؟- دەپ سورىساق، چىن رەتۇرانى تاماقلىرى تاتلىق بولىدىغۇ؟ بۇ يەر دىموكراتىيە، دەپ كۇلۇپ تۇرىشىدۇ…“ دەپ  شىكايەت قىلىشقان ئىدى. خىتاي ئاشخانىسىدا توڭگۇز يەپ. ھاراق ئەچىشتەك كورۇڭەن بۇ ئىسابەگچىلەر 25يىلدىن بەرى ئۇيغۇرلارنىڭ ھەققىنى يەپ، قانلىرىنى ئەچىپ كەلدى.

ئۇيغۇرلارنى بىر-بىرىگە چىقىپ، ئارىسىنى ئەچىپ قىلمىغانلىرى قالمىغان بۇ يات جىنسلار ھاياتىدا بىرەر ئۇيغۇر تەشكىلاتى قۇرۇپ بىقىشنى ئويلاپ باقمىغان بولۇپ، ئەكسىنچە گىرمانىيەگە ئۇلاردىن كىيىن كەلگەن ئۇيغۇر بالىلار توقسانىنجى يىلىنىڭ ئالدى -كەينى مىيۇنخىندا قۇرغان تەشكىلاتنى چاڭگىلىغا كىرگۇزۇپ، تارتىۋالغاندىن كىيىن خىتاي بىرلىكى ئۇچۇن ئىشلەيدىغان ۋاستىغا ئايلاندۇرىۋالغان. بۇ ئەھۋال دۇنيادا ئومۇملاشقان بولۇپ، ھەرقايسى دولەتلەردە قۇرۇلغان تۇنجى "ئۇيغۇر ۋاقىتلىق ھوكۇمىتى"، ئۇيغۇر تەشكىلاتلىرى، ئۇيغۇر رادىئوسى، ئۇيغۇر تىلىۋىزىيە سىتانسىيەسى قاتارلىق تەشكىلات ۋە ئاخبارات ۋاستىلىرى توقسان ئىكىنجى يىلى ئىستانبۇلدا سەھنىگە چىققان ئىسابەگچىلەر تەرىپىدىن رەزىل ۋاستىلار قوللۇنۇلۇپ تارتىۋىلىنغان ياكى قۇرۇلماقچى بولغان خەۋەر بىلەن تەڭ ئوزلىرى ئوتتۇرىغا چىقىپ قۇرغان تەشكىلاتلارنى خىتاي بىرلىكى يولىغا سەلىپ، خىتاي قولىغا ئوتكۇزۇپ بەرگەن. بۇنى بىلمەيدىغان ئۇيغۇر يوق. بۇ ھەممىگە ئايان ئىشلار. بۇنى بىلمەيدىغان ئۇيغۇر بار دىيلسە ئۇ- قانداقمۇ ئۇيغۇر بولسۇن؟!
   ______

توقسان تورتىنجى يىلدىن بۇرۇن مىيۇنخىندا ئون نەچچە  بويتاق ئۇيغۇر تۇرۇپ،  مىيۇنخىننىڭ ئوزىدە بىر ئۇيغۇر قىز رادىئودىكى خىتاي نەسىللىك ئەركىن ئىسا، تاجىك ئومەر قانات، ئافغان نەسىللىك ئەنۋەر-ئەسقەر ئاكا-ئۇكا قاتارلىق ئىسابەگچىلەر توڭگۇز يەپ، ھاراق ئىچىپ ئوتكەن خىتاي رىستۇرانىدىكى بىر خىتايغا ئەرگە تەككەن.  يەنە بىر ئۇيغۇر قىزنى ئومەر قانات مىيۇنخىندىن مىڭ كىلومىتىر يىراقتىكى باشقا بىر شەھەرگە يولغا سىلىپ، خانە - ۋەيرانچىلىققا ئۇچراتقان. يىقىن بىر ياۋروپا دولىتىدىن  ئوزىنى ئۇيغۇرلار بار مىيۇنخىنغا ئىلىپ كىتىشىنى يالۋۇرۇپ تىلىفۇن قىلغان بىر ئۇيغۇر قىزغا ئىسابەگچىلەر ئىگە چىقمىغان. سىياسى پانالىق تەلىۋى قوبۇل بولمىغان ئۇيغۇر بالىلار مىيۇنخىندىن ئوتتۇز كىلومىتىر ئۇزاققا بارالمايدىغان بولغانلىقىدىن ئۇ قىز ياۋروپادا غايىپ بولۇپ كەتكەن.

______

توقسان ئۇچۇنجى يىلى مىيۇنخىندىكى بالىلار بىلەن كورۇشۇپ، سوھبەتلەشكەن ئالما ئاتالىق ئوقۇتقۇچى (تەرجىمان) مۇنىرە خانىم ماڭا: "بالىلار بىلەن كورۇشۇپ ئەھۋالىنى ئاڭلىدىم.  بىر نەچچە يىلدىن بىرى پاسپورتى چىقماپتۇ. روھى-ھالىتى چۇشكۇن، كوڭلى يىرىم تەققى-تۇرقىغا قاراپ ئىچىم سىرىلىپ كەتتى"دەپ بەرگەن ئىدى. گىرمانىيەگە كەلمەي تۇرۇپ، ئۇچ يىل دۇنيانىڭ ھەر-يەرىدە سەرسان بولۇپ ياشىدىم. ئالما ئاتادا ئاڭلىغانلىرىم، گەرمانىيەگە بەرىپ نەمە قىلىشىمغا تۇرتكە بولغان ئىدى.

1994-يىلى مىيۇنخىنغا كەلدىم. ئۇيغۇرلارنىڭ قوللاپ-قۇۋەتلىشىگە ئىگە بولدۇم. ئەركىن ئىسا، ئەنۋەر-ئەسقەر ئاكا-ئۇكا، ئومەر قانات، جەلىلقارىم ... قاتارلىق ئىسا بەگچى ساتقۇنلارنىڭ ماڭا قارشى زىيانكەشلىكلەر ئەلىپ باردى. نامايىشنى توسۇش ئۇچۇن "ساقچى رۇخسەت بەرمەيدۇ"دەپ ئۇيغۇرلارنى قورقۇتۇپ، نامايىش قىلىشتىن ۋاز كەچتۇرمەكچى بولدى. نامايىش ھارپىسى كۇنى ئىككىلەنىپ قالغانلار بولدى. ئۇيغۇرلارنى ساقچى ئىدارىسىغا باشلاپ بەرىپ "رۇخسەت"تەلەپ قىلدىم. ساقچى: نامايىش قىلىش ھەر-كىمنىڭ ھوقۇقى. بىزنى رۇخسەت قىلمايدۇ دەگەن ئۇ ئادەم گەرمانىيە قانۇنىغا ھاقارەت قىپتۇ. نامايىشىڭلار كوڭۇللۇك بولسۇن ، دەپ ئۇزۇتۇپ قويدى. بۇنىڭدىن خەۋەر تاپقان ساتقۇنلار : خىتاي دىئوكراتچىلىرى ۋە تىبەتلەرنىڭ بايرىقى ئاستىدا نامايىش قىلايلى" دەيىشكە باشلىدى. پىسەنت قىلماستىن كەچە بويى " ئۇيغۇرلا مۇستەقىللىق تەلەپ قىلىدۇ"، " لىپىڭ ئۇيغۇر نەسلىنى قىرغۇچى قاتىل"، " لوپنۇر ئاتۇم سىناق مەركىزى تاقالسۇن" دەگەن نامايىش شارلىرىنى تەييارلىدۇق. ساتقۇنلارنىڭ قىلغان پەسكەشلىكلىرى داۋام قىلىۋاتقان ئەھۋالدا  ئۇيغۇرلارنىڭ خىتايدىن مۇستەقىللىق تەلەپ قىلىش نامايىشى ئوتكۇزۇلدى.  ياۋروپادا ئۇيغۇرلار تۇنجى قەتىم مۇستقىللىق نامايىش ئوتكۇزدى.

نامايىشچى ئۇيغۇرلار خىتاي پىرىزدىنتى لىپىڭ زىيارەت قىلىۋاتقان مىيۇنخىن شەھەر ھوكۇمەت بىناسى ئالدىغا كەلىپ مۇستەقىللىق نامايىشى ئوتكۇزدۇق. شەھەر ھاكىمى ئۇدۇ خىرىستىيان ئەپەندى لىپىڭنى ھوكۇمەت بىناسىدا كۇتۇۋەلىشنى رەت قىلىپ، بىز نامايىشچىلار سەپىگە قاتناشتى. خىتاي پىرىزدىنتى لىپىڭ بىنانىڭ ئالدى ئىشىكىدىن ئەمەس، ئارقا ئىشىكىدىن چىقىپ كەتتى.  
______

ئەتىسى نامايىش مەيدانىدا خىتاي دىموكراتچىلىرىنى ۋە تەبەتلىكلەرنى كورمىدۇق. ئەركىن ئىسا خۇمسىلارچە بىر گىزىت مۇخبىرىغا يالغان خەۋەر بەرگەنلىكىنى شۇ كۇنكى گىزىتتىن كوردۇق. بىز نامايىشچى ئۇيغۇرلارنىڭ ئۇ شۇئارلارنى كوتۇرۇپ تۇرغان سۇرەت ئاستىغا تەبەتلىكلەر ۋە خىتاي دىموكراتچىلىرى نامايىش قىلدى دەپ يەزىلغان ئىدى.    

-داۋامى 2.قىسىمدا

DUD Teshkilati Sozchisi
[e-mail]
Frankfurt  Germaniye