14 - May xitay dairiliri uyghur rayonida intérnét uchur - Alaqisining omumyüzlük eslige keltürülgenlikini élan qildi. Ular buni "partiye we hökümetning xelqqe qilghan ghemxorluqi" dep körsetti. Amérika paytexti washingtonda kishilik hoquq söhbiti dawam qiliwatqan mushundaq bir peytte intérnétning échiwétilishi diqqetni tartmaqta.
5 - Iyul weqesi yüz bergendin kéyin, xitay dairiliri barliq uchur - Alaqe wasitilirini qattiq qamal qilip, uyghur rayonining tashqi dunya bilen bolghan alaqisini üzüwetken idi. Xelqara jemiyetning bésimi netijiside uyghur rayonining xelqaraliq téléfon alaqisi eslige keltürülgen we hökümet igidarchiliqidiki bir qisim tor betliri qedemmu - Qedem échilghan. Halbuki, intérnét téxi pütünley eslige kelmigen idi. 14 - May, yeni " ürümchi weqesi" yüz bérip, aridin 10 ay ötkendin kéyin, uyghur rayonluq hökümet dairiliri intérnét alaqisining qoyuwétilgenlikini élan qildi.
Biz bu xewerning rastliqi we intérnétning qanchilik derijide eslige kelgenlikini delillesh üchün ürümchige téléfon qilduq. Ürümchidiki melum saghlamliq buyumliri shirkitide ishleydighan bir kishi ziyaritimizni qobul qildi.
Istansimiz igiligen melumatlargha qarighanda, uyghur rayonida xelqaraliq chong tor betlerdin "yotub" (youtube) we "féysbuk" (facebook) qatarliq tor betler we bir qisim sezgür tor betler yenila échilmaydiken.
Ziyaritimizni qobul qilghan bu kishining bizge éytip bergenlirige qarighanda, uyghur diyarida intérnét rawanlashqan bolsimu, emma yenila bir qisim tor betlirining échilmaydighanliqi melum bolmaqta.
"Ürümchi weqesi" yüz bergendin kéyin, xitay dairilirining intérnét qatarliq barliq uchur -Alaqe wasitilirini qamal qilishi xelqara jemiyetning qattiq tenqidige uchrighan idi. Xelqara kishilik hoquq teshkilatliri öz doklatlirida xitay hökümitining bu qilmishigha "uyghur xelqini kemsitkenlik" dep baha bergen we "xitay dairiliri intérnétni qamal qilish arqiliq emeliyette "5 - Iyul weqesi"ge dair emeliy pakitlarning sirtqa chiqip kétishining aldini éliwatidu" dep körsetken idi.
14 - May " shinjang géziti" de élan qilinghan "saghlam, échiwétilgen tor muhitini köngül qoyup qoghdayli" mawzuluq maqalide, xitay hökümitining intérnét we xelqara uchur alaqe wasitilirini kontrol qilishi" 5 - Iyul weqesini téz bir terep qilish, jinayi heriketlerning bash kötürüshining aldini élishta élinghan toghra bir tedbir" dep baha bérildi. Xewerde yene, "intérnétning échiwétilishi partiyining xelqning rayigha köngül bölüp, xelqqe ghemxorluq qilip, xelqni hörmet qilghanliqidin dérek béridu" dep körsitildi.
Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan türkiye izmir uniwérsitétining proféssori alimjan inayet ependi yuqiriqi sözlerge baha berdi. U xitayning intérnétni échiwétishining xelqara jemiyetning qattiq bésimi, bolupmu hazir amérikida élip bériliwatqan amérika - Xitay kishilik hoquq söhbiti bilen zich munasiwetlik ikenlikini éytti.
"Shinjang géziti" de élan qilinghan mezkur maqalide, "intérnétning eslige keltürülüshi uyghur rayonigha yardem bergili kelgen 19 ölke, biwasite qarashliq sheherning shinjanggha yardem bérip, uni tereqqiy qilduridighan zor tarixi pursiti aldida shinjangda halqima tereqqiyat we ebediy eminlikning ishqa ashidighanliqidin dérek béridu" dep bayan qilinghan. Proféssor alimjan inayet ependi bolsa bu qarashlargha baha bérip, yalghuz iqtisadningla mesilini hel qilalmaydighanliqini bildürdi.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Locked
