"Yaman Yolwas Yolda Yatip, Shirgha Yol Bermes"- Uyghur Xelq Temsili

[DUD Sozchisi]

 Rabiyege nepret yoqmu, qérip qaldi dep
Yashlirimu yetmishlerge bérip qaldi dep .
Pitne qozghap, jidel térip hérip qaldi dep.
Shaykiliri tashlap kétip ghérip qaldi dep.
"Musteqilliq yoq"dewatsa ghezeplenmemduq biz?.

Padishahliq dewriningghu waqti ötkenti,
Izziti hem tutamimu qoldin ketkenti,
Shaltaqliri besh qit´ege toluq yetkenti,
Öz özini yaman peyli xarap etkenti,
"Xitay bilen tinchliq"dise  meyli demduq biz?.

Gahi yighlap, gahi külüp sözleshliri,
Mertni yatlap, namertlerni özleshliri,
Yéningdiki aqchilarni közleshliri,
Nere tartip bergen téxi töt – beshliri,
"Bijing bilen sohbet"dise  maqul demduq biz?.

Bilmes kishi, sözining rat – yalghinini:
Elni komlap qanche milyon alghinini,
Öy – mülükke yene desmi salghinini,
Bölüshkenmish seyit bilen qalghinini,
Oynap turup shiliwalsa, öl dimemduq biz?.

„Uyghur öyi qurimen“ dep sundi qollar,
„Jénim pida anam üchün!“ didi gollar,
„Meschit salar bolduq“ didi yighdi dollar,
„Muhajirlar üchün!“ didi, aqti pullar,
Shundaq baplap éliwalsa, qoy! dimemduq biz?.

Satqunlardin hisap sorap harghanlar yoq.
Xyanetchi , qoymuchining jawablari doq.
(Mal igsidin kuchluk oghri - mana bu "duq")
Musapirlar weyran, uning qorsughi toq.
Yoghan sözlep yürer, gerche ishtanda poq.
Alghinidin téniwalsa maqul demduq.

Böldi uyghurni dolet, sheherde qanche mezhep, yurtwazchi digen qashqa,
Millitingning derdi bölek- weten, uyghur, azatliqtur, uning bashqa.
Xitaydin better zulum saldi, xain atap, töhmet qilip eqili bar qirindashqa.
Aldi bilen hisapni ber, öliwal andin dimemduq,  "yaq" dise azatliqqa!

Her elde bar bir qanchidin -xitay yollighan achimaqliri,
Millitingning köngli qara qalaqliri, wahabliri, shalaqliri,
Hem maraqchi, hem qaraqchi,  hem yalaqchi, qulaqliri,
Miniwalsa "olturghan jayliri jennet"deydighan ulaqliri,
Bular xitay asmaqliri-qasmaqliri, "duq" putaqliri.

Bilelmiduq biz- bolalmiduq sidiqhaji.Mertmusache,
Tutup berduq uni biz isabegchi- "duq"kesh tohmetchige,
Süküt qilduq, mertler bilen arimizni bölup bolghiche,
Ötti yillar erkin isa , rabiyedek satqunlini bilip bolghiche,
(Musteqilliq ret qilin'ghan saxte "sohbeti"giche),


 Biz hor azat bolalmaymiz-musteqilchi teshkilat bar bolmighiche,
Xitaydin better isa begchi "duq"lar aldi bilen yoq bolmighiche.
Xiyanetchi, qoymuchi, satqun, qatillar toxtimas esla olmigiche,
Jinayetni donggushup, apirip boldi mana "dawani" neq nölgiche.  (1)
Pakit yeter,  haling xeter- tursa hisap almay yatamsen,  ta olgiche?!
______

Izahat:

(1) - “Men uyghurlargha wakaliten xitay bilen qoshulup kitish(xitay birliki)ni qobul qilimen”- dep1994-yili turkiye gizitide ilan qilghan "duq"ning qughuchisi we reisi erkin isa yusup(alptikin)dur.  “Biz uyghurlar musteqilliq telep qilmaymiz”- dep beshinji iyul qirghinchiliqidin bir nechche kunla burun, italiyede jornalislargha ilan qilghan " duq" ning kozur reisi rabiye qadir idi. Bu satqun shuarni dunyada towlap kelgenler - "duq"ning emili reisi erkin-esqer-ilghar aka- uka xitay xotundin bolghan satqunlar,  ularning warisliri enwer-esqer aka-uka afghanlar, uyghur beqiwalghan xitay nesillik qurban weli, ablikim baqi, yapon nesillik qutluqhaji, tajik omer qanat, xitay qan arilash nuri turkel, dolqun isa,  xitay tilliq dilshat, elshat hesen, alim seyt, enwer toxti, perhat memet(yorungqash) … qatarliqlardur. Chetellerde ozlirini "isabegchiler" dep ataydighan  "duq"chilarning musteqilliq digen sozdin ejeldin qorqqandek qorqudighanliqini, ularda "musteqilliq " deydighan hichqandaq bir dawaning yoq ikenlikni korimiz.
______

Men shair emes , biraq orda shairlirini ilip tashliwetken tirniqimgha almaymen. Isimsizshairning "rabiyedin renjimeyli" namliq shiiridin qattiq renjigenlikim uchun, uni teqlit qilipmuxemmes yollap qoydum. "Yaman yolwas yolda yatip, shirgha yol bermes".   " Dawami bar" dep qepez ichide yazghan shiirning dawamini kutsem uaa gha kirishim yene cheklendi. Bularning yoli "musteqilliq telep qilmaymiz"digen rabiyening yoli.  "Rabiyedin renjimeyli" digen shairning shiirining dawamini kutsem uaa gha kirishim yene cheklendi.

Shair yaxshiliq qilghanni nime uchun bilmeydighandu? Bu yerge nime uchun kelmeydighandu? Shair bolushni xalimamdighandu? Kelse yolini tosmaymen,  yene renjisem  yazghan shiirining put-qolini urup chiqiwitip tuzep qoyimen. Tenqittin qorqmighan shairni kim tosalaydu?
______

Shier yezishqa hewes qilidighanlar, manga oxshash Edibiyatta oqumighanliqi uchun Qamlashturup shier yazalmay, kulkige qelishtin qorqudu.  emma yezilghan shierlardiki meqset-muddialarning nime ikenlikini qamlashturup sizeleydu. yengidin shier yezip reddiye berish Edbiyat talanti telep qelidu. ulargha meslihetim: yezilghan shirning edibiyat sheklige oz pikrini kirguzush , hem asan, hem shirni qorqutudioghan yolwas bolghili bolidughan ish. bu jeng meydani. Ijadiyet meydani emes. dushmenning tashliwetken quralini remunt qilip, yaki quralini tartiwilip ozini Etish degen shu. "Orda shairliri" Ijadiyitimni oghurlidi dep kimge erz qilalaydu? biz Xiyanet, Oghurluq, qoymuchuluq, satqunlaulardin shikayet qilip ulardin hisap alimiz-xalas.

"Bir mIlletning eng yoshrun qehrimanliri-uning Shairliridur". biraq Uyghurlarning  eng yoshrun Satqunliri bizdiki "Orda shairlar"ikenliki hemmige ayan ish.


 رابىيەگە نەپرەت يوقمۇ، قېرىپ قالدى دەپ
ياشلىرىمۇ يەتمىشلەرگە بېرىپ قالدى دەپ .
پىتنە قوزغاپ، جىدەل تېرىپ ھېرىپ قالدى دەپ.
شايكىلىرى تاشلاپ كېتىپ غېرىپ قالدى دەپ.
"مۇستەقىللىق يوق"دەۋاتسا غەزەپلەنمەمدۇق بىز؟.

پادىشاھلىق دەۋرىنىڭغۇ ۋاقتى ئۆتكەنتى،
ئىززىتى ھەم تۇتامىمۇ قولدىن كەتكەنتى،
شالتاقلىرى بەش قىت´ئەگە تولۇق يەتكەنتى،
ئۆز ئۆزىنى يامان پەيلى خاراپ ئەتكەنتى،
"خىتاي بىلەن تىنچلىق"دىسە  مەيلى دەمدۇق بىز؟.

گاھى يىغلاپ، گاھى كۈلۈپ سۆزلەشلىرى،
مەرتنى ياتلاپ، نامەرتلەرنى ئۆزلەشلىرى،
يېنىڭدىكى ئاقچىلارنى كۆزلەشلىرى،
نەرە تارتىپ بەرگەن تېخى تۆت – بەشلىرى،
"بىجىڭ بىلەن سوھبەت"دىسە  ماقۇل دەمدۇق بىز؟.

بىلمەس كىشى، سۆزىنىڭ رات – يالغىنىنى:
ئەلنى كوملاپ قانچە مىليون ئالغىنىنى،
ئۆي – مۈلۈككە يەنە دەسمى سالغىنىنى،
بۆلۈشكەنمىش سەيىت بىلەن قالغىنىنى،
ئويناپ تۇرۇپ شىلىۋالسا، ئۆل دىمەمدۇق بىز؟.

„ئۇيغۇر ئۆيى قۇرىمەن“ دەپ سۇندى قوللار،
„جېنىم پىدا ئانام ئۈچۈن!“ دىدى گوللار،
„مەسچىت سالار بولدۇق“ دىدى يىغدى دوللار،
„مۇھاجىرلار ئۈچۈن!“ دىدى، ئاقتى پۇللار،
شۇنداق باپلاپ ئېلىۋالسا، قوي! دىمەمدۇق بىز؟.

ساتقۇنلاردىن ھىساپ سوراپ ھارغانلار يوق.
خيانەتچى ، قويمۇچىنىڭ جاۋابلارى دوق.
(مال ئىگسىدىن كۇچلۇك ئوغرى - مانا بۇ "دۇق")
مۇساپىرلار ۋەيران، ئۇنىڭ قورسۇغى توق.
يوغان سۆزلەپ يۈرەر، گەرچە ئىشتاندا پوق.
ئالغىنىدىن تېنىۋالسا ماقۇل دەمدۇق.

بۆلدى ئۇيغۇرنى دولەت، شەھەردە قانچە مەزھەپ، يۇرتۋازچى دىگەن قاشقا،
مىللىتىڭنىڭ دەردى بۆلەك- ۋەتەن، ئۇيغۇر، ئازاتلىقتۇر، ئۇنىڭ باشقا.
خىتايدىن بەتتەر زۇلۇم سالدى، خائىن ئاتاپ، تۆھمەت قىلىپ ئەقىلى بار قىرىنداشقا.
ئالدى بىلەن ھىساپنى بەر، ئۆلىۋال ئاندىن دىمەمدۇق،  "ياق" دىسە ئازاتلىققا!

ھەر ئەلدە بار بىر قانچىدىن -خىتاي يوللىغان ئاچىماقلىرى،
مىللىتىڭنىڭ كۆڭلى قارا قالاقلىرى، ۋاھابلىرى، شالاقلىرى،
ھەم ماراقچى، ھەم قاراقچى،  ھەم يالاقچى، قۇلاقلىرى،
مىنىۋالسا "ئولتۇرغان جايلىرى جەننەت"دەيدىغان ئۇلاقلىرى،
بۇلار خىتاي ئاسماقلىرى-قاسماقلىرى، "دۇق" پۇتاقلىرى.

بىلەلمىدۇق بىز- بولالمىدۇق سىدىقھاجى.مەرتمۇساچە،
تۇتۇپ بەردۇق ئۇنى بىز ئىسابەگچى- "دۇق"كەش توھمەتچىگە،
سۈكۈت قىلدۇق، مەرتلەر بىلەن ئارىمىزنى بۆلۇپ بولغىچە،
ئۆتتى يىللار ئەركىن ئىسا ، رابىيەدەك ساتقۇنلىنى بىلىپ بولغىچە،
(مۇستەقىللىق رەت قىلىنغان ساختە "سوھبەتى"گىچە)،


 بىز ھور ئازات بولالمايمىز-مۇستەقىلچى تەشكىلات بار بولمىغىچە،
خىتايدىن بەتتەر ئىسا بەگچى "دۇق"لار ئالدى بىلەن يوق بولمىغىچە.
خىيانەتچى، قويمۇچى، ساتقۇن، قاتىللار توختىماس ئەسلا ئولمىگىچە،
جىنايەتنى دوڭگۇشۇپ، ئاپىرىپ بولدى مانا "داۋانى" نەق نۆلگىچە.  (1)
پاكىت يەتەر،  ھالىڭ خەتەر- تۇرسا ھىساپ ئالماي ياتامسەن،  تا ئولگىچە؟!
______

ئىزاھات:

(1) - “مەن ئۇيغۇرلارغا ۋاكالىتەن خىتاي بىلەن قوشۇلۇپ كىتىش(خىتاي بىرلىكى)نى قوبۇل قىلىمەن”- دەپ1994-يىلى تۇركىيە گىزىتىدە ئىلان قىلغان "دۇق"نىڭ قۇغۇچىسى ۋە رەئىسى ئەركىن ئىسا يۇسۇپ(ئالپتىكىن)دۇر.  “بىز ئۇيغۇرلار مۇستەقىللىق تەلەپ قىلمايمىز”- دەپ بەشىنجى ئىيۇل قىرغىنچىلىقىدىن بىر نەچچە كۇنلا بۇرۇن، ئىتالىيەدە جورنالىسلارغا ئىلان قىلغان " دۇق" نىڭ كوزۇر رەئىسى رابىيە قادىر ئىدى. بۇ ساتقۇن شۇئارنى دۇنيادا توۋلاپ كەلگەنلەر - "دۇق"نىڭ ئەمىلى رەئىسى ئەركىن-ئەسقەر-ئىلغار ئاكا- ئۇكا خىتاي خوتۇندىن بولغان ساتقۇنلار،  ئۇلارنىڭ ۋارىسلىرى ئەنۋەر-ئەسقەر ئاكا-ئۇكا ئافغانلار، ئۇيغۇر بەقىۋالغان خىتاي نەسىللىك قۇربان ۋەلى، ئابلىكىم باقى، ياپون نەسىللىك قۇتلۇقھاجى، تاجىك ئومەر قانات، خىتاي قان ئارىلاش نۇرى تۇركەل، دولقۇن ئىسا،  خىتاي تىللىق دىلشات، ئەلشات ھەسەن، ئالىم سەيت، ئەنۋەر توختى، پەرھات مەمەت(يورۇڭقاش) … قاتارلىقلاردۇر. چەتەللەردە ئوزلىرىنى "ئىسابەگچىلەر" دەپ ئاتايدىغان  "دۇق"چىلارنىڭ مۇستەقىللىق دىگەن سوزدىن ئەجەلدىن قورققاندەك قورقۇدىغانلىقىنى، ئۇلاردا "مۇستەقىللىق " دەيدىغان ھىچقانداق بىر داۋانىڭ يوق ئىكەنلىكنى كورىمىز.
______

مەن شائىر ئەمەس ، بىراق ئوردا شائىرلىرىنى ئىلىپ تاشلىۋەتكەن تىرنىقىمغا ئالمايمەن. ئىسىمسىزشائىرنىڭ "رابىيەدىن رەنجىمەيلى" ناملىق شىئىرىدىن قاتتىق رەنجىگەنلىكىم ئۇچۇن، ئۇنى تەقلىت قىلىپمۇخەممەس يوللاپ قويدۇم. "يامان يولۋاس يولدا ياتىپ، شىرغا يول بەرمەس".   " داۋامى بار" دەپ قەپەز ئىچىدە يازغان شىئىرنىڭ داۋامىنى كۇتسەم ئۇئائا غا كىرىشىم يەنە چەكلەندى. بۇلارنىڭ يولى "مۇستەقىللىق تەلەپ قىلمايمىز"دىگەن رابىيەنىڭ يولى.  "رابىيەدىن رەنجىمەيلى" دىگەن شائىرنىڭ شىئىرىنىڭ داۋامىنى كۇتسەم ئۇئائا غا كىرىشىم يەنە چەكلەندى.

شائىر ياخشىلىق قىلغاننى نىمە ئۇچۇن بىلمەيدىغاندۇ؟ بۇ يەرگە نىمە ئۇچۇن كەلمەيدىغاندۇ؟ شائىر بولۇشنى خالىمامدىغاندۇ؟ كەلسە يولىنى توسمايمەن،  يەنە رەنجىسەم  يازغان شىئىرىنىڭ پۇت-قولىنى ئۇرۇپ چىقىۋىتىپ تۇزەپ قويىمەن. تەنقىتتىن قورقمىغان شائىرنى كىم توسالايدۇ؟

شىئەر يەزىشقا ھەۋەس قىلىدىغانلار، ماڭا ئوخشاش ئەدىبىياتتا ئوقۇمىغانلىقى ئۇچۇن قاملاشتۇرۇپ شىئەر يازالماي، كۇلكىگە قەلىشتىن قورقۇدۇ.  ئەمما يەزىلغان شىئەرلاردىكى مەقسەت-مۇددىئالارنىڭ نىمە ئىكەنلىكىنى قاملاشتۇرۇپ سىزەلەيدۇ. يەڭىدىن شىئەر يەزىپ رەددىيە بەرىش ئەدبىيات تالانتى تەلەپ قەلىدۇ. ئۇلارغا مەسلىھەتىم: يەزىلغان شىرنىڭ ئەدىبىيات شەكلىگە ئوز پىكرىنى كىرگۇزۇش ، ھەم ئاسان، ھەم شىرنى قورقۇتۇدىئوغان يولۋاس بولغىلى بولىدۇغان ئىش. بۇ جەڭ مەيدانى. ئىجادىيەت مەيدانى ئەمەس. دۇشمەننىڭ تاشلىۋەتكەن قۇرالىنى رەمۇنت قىلىپ، ياكى قۇرالىنى تارتىۋىلىپ ئوزىنى ئەتىش دەگەن شۇ. "ئوردا شائىرلىرى" ئىجادىيىتىمنى ئوغۇرلىدى دەپ كىمگە ئەرز قىلالايدۇ؟ بىز خىيانەت، ئوغۇرلۇق، قويمۇچۇلۇق، ساتقۇنلائۇلاردىن شىكايەت قىلىپ ئۇلاردىن ھىساپ ئالىمىز-خالاس.

"بىر مىللەتنىڭ ئەڭ يوشرۇن قەھرىمانلىرى-ئۇنىڭ شائىرلىرىدۇر". بىراق ئۇيغۇرلارنىڭ  ئەڭ يوشرۇن ساتقۇنلىرى بىزدىكى "ئوردا شائىرلار"ئىكەنلىكى ھەممىگە ئايان ئىش.

[e-mail]