Yehudilar we Uyghurlarning Toxu Boghuzlishi

[DUD Sozchisi]

يەھۇدىلار ۋە ئۇيغۇرلاردىكى "توخۇ بوغۇزلاش"ىنىڭ ئوخشاشلىقىنى يازغان بىر ئەپەندىم چىقتى. )*( ئويلاپ قالدىم: نىمە ئۇچۇن مۇستەقىللىقىنى قولغا كەلتۇرگەن قازاق، قىرغىز، ئۇزبەك...لەرگە ، كوسوۋالىقلارغا، پەلەستىنلىكلەرگە، كۇرتلەرگە ئوزىمىزنى سىلىشتۇرمايمىز، ھالىمىزغا باقماي يەھۇدىلەرگە، ئامىرىكىلىقلار...غا ئوزىمىزنى سىلىشتۇرۇپ، ئۇلار بىلەن ئۇزەڭگە سوقۇشتۇرىمىز؟ دەپ قالدىم ۋە بۇلارنى يازدىم:
______

يىڭىلىق ۋە ئىسلاھاتقا ئاتلىنايلى- دوپپىنى ئىلىۋىتىپ، باشتىن باشلايلى.

ئۇيغۇرلاردا يۈرۈشمەي قالغان ئىشلار، ئاغرىق ۋە باشقا قىيىنچىلىقلارنى "توخۇ بوغۇزلاپ" ھەل قىلغانلىق ھەققىدە ئاڭلاپ باقمىغان ئىكەنمەن، ئائىلىڭىزدىكى بۇ خىل خۇراپاتلىق كوپ ئۇيغۇرلاردا بولۇشى مۇمكىن . بۇ دۇنيا ھەر قايسى مىللەتلەرنىڭ ئوز-ئارا ئىلىپ بارغان، رەھىمسىز ئۇرۇش ۋە رىقابەتلىرىگە تولغان. يەھۇدىلارنىڭ بۇگۇنكى مۇۋەپپىيەتلىرىمۇ "توخۇ بوغۇزلاپ" قولغا كەلگەن ئەمەس. يەھۇدىلار خۇراپاتلىققا پىتىپ، مەغلۇب بولغان مىللەتلەرنى باش كوتۇرۇپ ئوزىنى يىڭىۋالسۇن دىمەيدۇ. بۇ يەھۇدىلەرنىڭ ئوزىدە ئومۇملاشقان ئادەت ئەمەس. باشقىلارنى "توخۇ بوغۇزلاپ" مۇۋەپپىقىيەت قازىنىپتۇ-دىگەن تۇيغۇغا كەلتۇرۇشتىن باشقا نەرسە ئەمەس. "توخۇ بوغۇزلاش بايرىمى" دىگەن مانا موشۇ !

ياقۇپبەگ دولىتى، ئىككى جۇمھۇرىيەت ... تاجاۋۇزچى خىتايلارنى بوغۇزلاپ قۇرۇلغان. مەغلۇپ بولۇشتىكى سەۋەپلەرنى "بىز بىلمەيدىغان تارىخ" ۋە ئابدۇخالىق ئۇيغۇرنىڭ "ئويغان"ناملىق شىئىرىنى ئوقۇپ ئەمدىلەتىن بىلىۋاتىمىز. دۇشمەن بىزگە مىڭبىر خىل خۇراپى يوللارنى كورسەتمەكتە. ئۇيغۇرلارنىڭ "توخۇ بوغۇزلاپ"مەغلۇب بولغان ئاقىۋىتى، يەھۇدىلارنىڭ غەلبە قىلغان ئاقىۋىتى بىلەن قانداقمۇ ئوخشىسۇن؟ ئۇيغۇرلار دورامچۇق كىلىمىز. مەن بۇگۇن بۇ ھەقتە سوزلىمەكچى:

ئالدى بىلەن، مەن سىلەرنى ياۋروپا پارلامىنتىغا باشلاپ باراي. ئۇ يەردە يەھۇدىلارنىڭ گىپى ئوتىدۇ. بۇ يەر ياۋروپا، ئامىرىكا دىمەستىن، ھىچكىم قىلمىغان ئىشنى قىلىپ ئولتۇرىمىز. يەھۇدىلەر دوپپىنىڭ كىچىكىنى كىيىدۇ. بەسلەشكەندەك, يەھۇدىلارنىڭ ئاچچىغى كىلەرمۇ ؟ -دىمەي، ھالىمىزغا باقماستىن ، دوپپىنىڭ تازا يوغۇنىنى كىيىپ ياۋروپا پارلامىنتىغا بارىمىز. بۇگۇنگىچە قايسى "يۈرۈشمەي قالغان ئىشلار ۋە باشقا قىيىنچىلىقلار"نى ھەل قىلالالىدۇق؟
______

ئىشنىڭ باشقا بىر تەرىپى شۇكى: دىققەت قىلسىڭىز، دوپپا كىيگەن ئۇيغۇرلارنىڭ كوپۇنچىسىگە ياراشمىغانلىقىنى كورىسىز. بەزىلەر دوپپا كىيىشنى بىلمەيدۇ ياكى بەزىلەرگە دوپپا ياراشمايدۇ. گەنسۇلۇق خىتايدەك چىچىنى يان تەرەپكە ياتقۇزۇپ، دوپپىنىڭ ئاستىدىن چىقىرىپ قويىدىغانلار، دوپپىنىڭ ئۇستىگە ياغلىق، ياغلىقنىڭ ئۇستىگە يەنە بىر ياغلىق ئوراپ، ئۇيغۇرلارنىڭ "ۋەكىلى"بولۇپ سەھنىگە چىقىدىغانلارچۇ-تىخى؟ مەسىلەن رابىيە قادىر، ھەر ئىككى ئابدۇللاھ ... قاتارلىقلارنى كورگەن بولغىتىڭىز؟ ئۇلارنىڭ قىلغان-ئەتكەنلىرىنى، قىياپەتلىرىنى ھەر-بىر ئۇيغۇرنىڭ نازارەت قىلىش ھوقۇقى بار ئەمەسمۇ؟.
______

ئۇيغۇرلارنىڭ كونا رەسىملىرىگە قارىساق، دوپپىنىڭ شەكلى كىيىنكى دەۋىرلەردە ئوزگۇرۇپ كەتكەنلىكىنى ئوچۇق كورىمىز. دوپپا تىككۇچىلەر ئاسانلىقنى قوغلۇشۇپ، دوپپىنىڭ ئۇستىگە تورت بۇرجەك چىقىرىپ قويغانلىقتىن، كوركەمسىز كورۇنۇپلا قالماستىن، باشقا يىپىشىپ تۇرمىغان دوپپا ئاسانلا يەرگە چۇشۇپ كىتىدۇ. توشۇكچىلەر قويۇلمىغانلىقتىن، باش ئوبدانلا قىزىپ، تەرلەيدۇ.ئىشىمىز ئاقمىغاندا، ئاچچىغىمىز كىلىپ، دوپپىنى قولىمىزغا ئالىمىز-دە، سوغۇق ئوتۇپ كىسەل بولىمىز. باش - ئىنساننىڭ ئەڭ موھىم ئورگىنى. دوپپىنىڭ قانداق بولۇشى ھەققىدە بۇگۇنگىچە تىخى بىر ئىلمى لايىھە ئوتتۇرىغا قويۇلمىدى. دوپپا ھەققىدە مەخسۇس ئىلمى تەتقىقات ۋە ئىسلاھات ئىلىپ بىرىلىشى كىرەك دەپ ئويلايمەن.

ھاياتى بويىچە بىشىنى كوتەرمەي يۇرۇيدىغان، بىر قىتىممۇ ئاسمانغا قاراپ باقمىغان ئۇيغۇرلار بار. ھەر-قانداق دوپپا كىيگەن بىلەن كاللا ئىشلىمىسە - يەنىلا بىكار! ئىشلىسە ئىدى، سۇرىيەدە ئۇيغۇرلارنىڭ كاللىسى كىسىلەمتى؟. نۇرغۇن بولمىغۇر ئادەتلىرىمىز، ماقال-تەمسىللىرىمىز بار. دوپپا كىيمىگەنلىرىمىزگە تىخى قالپاق كەيدۇرىمىز ... ئەمەسما؟! بىزگە تەلتۇكۇس يىڭىلىق، بۇيۇك ئىسلاھات زورۇر. يىڭىلىق ۋە ئىسلاھاتنى دوپپىنى ئىلىۋىتىپ، باشتىن باشلايلى...

Izahat: )*( UAA Torbetidiki Isimsiz Awtorning yazmisigha Baq
_________

Yehudilar we uyghurlardiki "toxu boghuzlash"ining oxshashliqini yazghan bir ependim chiqti. Oylap qaldim: nime uchun musteqilliqini qolgha kelturgen qazaq, qirghiz, uzbek...Lerge , kosowaliqlargha, pelestinliklerge, kurtlerge ozimizni silishturmaymiz, halimizgha baqmay yehudilerge, amirikiliqlar...Gha ozimizni silishturup, ular bilen uzengge soqushturimiz? Dep qaldim we bularni yazdim:
______

Yingiliq we islahatqa atlinayli- doppini iliwitip, bashtin bashlayli.

Uyghurlarda yürüshmey qalghan ishlar, aghriq we bashqa qiyinchiliqlarni "toxu boghuzlap" hel qilghanliq heqqide anglap baqmighan ikenmen, ailingizdiki bu xil xurapatliq kop uyghurlarda bolushi mumkin . Bu dunya her qaysi milletlerning oz-ara ilip barghan, rehimsiz urush we riqabetlirige tolghan. Yehudilarning bugunki muweppiyetlirimu "toxu boghuzlap" qolgha kelgen emes. Yehudilar xurapatliqqa pitip, meghlub bolghan milletlerni bash koturup ozini yingiwalsun dimeydu. Bu yehudilerning ozide omumlashqan adet emes. Bashqilarni "toxu boghuzlap" muweppiqiyet qaziniptu-digen tuyghugha kelturushtin bashqa nerse emes. "Toxu boghuzlash bayrimi" digen mana moshu !

Yaqupbeg doliti, ikki jumhuriyet ... Tajawuzchi xitaylarni boghuzlap qurulghan. Meghlup bolushtiki seweplerni "biz bilmeydighan tarix" we abduxaliq uyghurning "oyghan"namliq shiirini oqup emdiletin biliwatimiz. Dushmen bizge mingbir xil xurapi yollarni korsetmekte. Uyghurlarning "toxu boghuzlap"meghlub bolghan aqiwiti, yehudilarning ghelbe qilghan aqiwiti bilen qandaqmu oxshisun? Uyghurlar doramchuq kilimiz. Men bugun bu heqte sozlimekchi:

Aldi bilen, men silerni yawropa parlamintigha bashlap baray. U yerde yehudilarning gipi otidu. Bu yer yawropa, amirika dimestin, hichkim qilmighan ishni qilip olturimiz. Yehudiler doppining kichikini kiyidu. Besleshkendek, yehudilarning achchighi kilermu ? -Dimey, halimizgha baqmastin , doppining taza yoghunini kiyip yawropa parlamintigha barimiz. Bugun'giche qaysi "yürüshmey qalghan ishlar we bashqa qiyinchiliqlar"ni hel qilalaliduq?
______

Ishning bashqa bir teripi shuki: diqqet qilsingiz, doppa kiygen uyghurlarning kopunchisige yarashmighanliqini korisiz. Beziler doppa kiyishni bilmeydu yaki bezilerge doppa yarashmaydu. Gensuluq xitaydek chichini yan terepke yatquzup, doppining astidin chiqirip qoyidighanlar, doppining ustige yaghliq, yaghliqning ustige yene bir yaghliq orap, uyghurlarning "wekili"bolup sehnige chiqidighanlarchu-tixi? Mesilen rabiye qadir, her ikki abdullah ... Qatarliqlarni korgen bolghitingiz? Ularning qilghan-etkenlirini, qiyapetlirini her-bir uyghurning nazaret qilish hoquqi bar emesmu?.
______

Uyghurlarning kona resimlirige qarisaq, Doppining shekli kiyinki dewirlerde ozgurup ketkenlikini ochuq korimiz. Doppa tikkuchiler asanliqni qoghlushup, doppining ustige tort burjek chiqirip qoyghanliqtin, korkemsiz korunupla qalmastin, bashqa yipiship turmighan doppa asanla yerge chushup kitidu. Toshukchiler qoyulmighanliqtin, bash obdanla qizip, terleydu.Ishimiz aqmighanda, achchighimiz kilip, doppini qolimizgha alimiz-de, soghuq otup kisel bolimiz. Bash - insanning eng mohim orgini. Doppining qandaq bolushi heqqide bugun'giche tixi bir ilmi layihe otturigha qoyulmidi. Doppa heqqide mexsus ilmi tetqiqat we islahat ilip birilishi kirek dep oylaymen.

Hayati boyiche bishini kotermey yuruydighan, bir qitimmu asman'gha qarap baqmighan uyghurlar bar. Her-qandaq doppa kiygen bilen kalla ishlimise - yenila bikar! ishlise idi, suriyede uyghurlarning kallisi kisilemti?. Nurghun bolmighur adetlirimiz, maqal-temsillirimiz bar. Doppa kiymigenlirimizge tixi qalpaq keydurimiz ... Emesma?! Bizge teltukus yingiliq, buyuk islahat zorur. Yingiliq we islahatni doppini iliwitip, bashtin bashlayli...


Musteqil Tetqiqatchi
Mertmusa Oghli

[e-mail]