Yerlik MIlletchi Xitayning Aqiwiti

[DUD Sozchisi]

bu chaqiriqni Merhum Turghun Almasning Oghli Quluq Almas Otturigha Qoyghan Idi. emilileshmidi. Exmetjan Qasimini Haqaret qilish arqiliq  "arimizdiki xitaydinmu better satqun Eysa yusup"ni qoghdash ilp birildi.

Bu Maqale  Onnechche yildin biri UAA Torining Bash Bitige qoyululghan "Abdurushit Kerimi"ning  bayan we teswirdinla ibaret "Axunup, Mijit Selinglarning inqilawi" heqqiki "Esleymen"namliq yazmilirigha bolghan  mulahizilerdin ibaret.

bu bolup -otkenlerni Perqliq Eslashtin ibaret. meqset u meghlubiyet bilen axirlashqan inqilapning Partilash sewepliri, mahiyiti, sawaqliri heqqide izdinishtin ibaret. bu izdinish sala-sulhige ketken 1949-yillarning aldi-keynini yorutup bergusi.  yiqinqi zaman 70 yilliq Tariximizdin xulase chiqirilmidi. buningha ighir bisim qiliwatqanlar, xitay we xitaychi satqunlar bolup ular teripidin Triximiz burmilanghan , oydurulghan.

„Süküttiki uyghurlar“ digen maqalisi bilen UAA gha Teklipp kilingen bir xitay Lushunning sozliridin neqiller alghan. 5-Eyul qirghinchiliqidin kiyin uyghurlargha ich aghritidighan bu xil renglik xitaylar DUQ mesulliri bilen sohbetlishidighan,, UAA gha,RFA gha Mihman bolop kilidighan bolushti. Ularning yazmilirining ayighi uzulmeywatidu. Torbet az qaldi xitaychigha aylinip ketkili. Emma uyghurlarning yazmiliri turmaydu. U maqale bu yerdin chiqidu:`http://www.uyghuramerichan.org/forum/...ad.Php?T=13167 .   5-Eyuldin kiyin "mihriban xitay"lar kopiyip ketti. Yuqurqi ghelitilik manga bir ishni esletti.  bu wejidin towendikilerni yazdim.

   1- Qisim Sala-Sulhichilerning Balayi-Apetliri
 

"Mediniyet inqilawi" mezgilide xitaylar "mawzidung qizil bayriqini, dunyadiki her bir paytextke qadaymiz" dep dunyagha yurush qilishning teyyarliqida idi, shexsige choqunush uchigha chiqip 650 miliyun xitay mashinigha aylandi. Etigende mawning tamdiki resimige tazim qilip, :" roxset qiling" dep bolop ishqa kitidighan chaghlar idi. Uyghurlarghimu zorlan'ghan bu qulchuluq deslepte uyghurlarnimu wainmawni qoghdighuchi yaki uninggha qarshi turghuchidin ibaret "Isyanchi" we " u (padisha)ni qoghdighuchi"- dep atalghan ikki terepke ayrilghan, barliq hoquqdarlarning emili ilip tashlinip Yol supurushke mejbur qilin'ghan, "qizil isyanchi" oqughuchilar ularning boynigha qara yip bilen taxta isip, koreshke tartidighan yillar idi.

Qanliq jengler bilen xitay shghalchilirini  ur-toqay, sur toqay qiliwetken shunche kuchluk armiyeni "arimizdiki xitaydinmu better satqun Eysa yusup, mesut sabirilar"ning uyghurlarni xitay bilen sulhi qilishqa kushkurtishi bilen manas deryasi boyida toxtutup qoydi. Axirqi jumhuriyetning boy egmes bilimlik optisir giniralliridin "51 chiler" bisqturuldi,  xitaygha qarshi qehri-ghezep bilen itishqan, Qilichlashqan qorqmas yurek kurming baturlarni  "bitim"din kiyinki  xitay ishghaliyitige sukut qildurghan sala- sulhichilerni  Axirqi jumhuriyetning reisi exmetjan qasimi: "arimizdiki xitaydinmu better satqun eysa yusup, mesut sabirilar" Dep eng keskin til bilen eyipligen. Bu achchiq sawaqni 60 yildin biri xitay uyghurlardin yoshurup keldi.

Weten sirtida xitaydinmu better satqun eysa yusup we uning xitay xotunidin bolghan erkin, erslan , ilghar digen betterliri uyghurlarning "Liderliri"bolup keldi. Uyghurlarni ejdatlirining qatillirigha tutup biriwatqan bir top satqun qelemkeshler zamanimizdiki xitaydinmu better Satqunlarning del ozidur.

"Chala tekken oq" bilen halak bolushtin qutulghan "gomindang" xitayliri "kominist" xitayliri bilen birliship yene hakimiyetning Bishigha chiqishti. Sukut qilip "qorchaq emeldar"gha aylan'ghan qkeng mneydanidiki urush qehrimanlirimizning bishigha chiqishqa bashlidi.  Aldi bilen uyghurlarning qolidiki milli armiye, quralliri bilen birlikte tartiwilin'ghandin kiyin 1966-yili "mediniyet inqilawi" bashlandi.Barliq uyghur "hoquqdar"larning 15 yilliq "emel-hoquqliri"mu biraqla ilip tashlinip yol supurushke mejbur qilindi. Koreshke tartildi.  Ulargha "ha kelgen" yiri ayrilip qalghan moshu "hoqoq" boldi.

Ghulja, altaylardiki urush yillirida milli armiyedin qichip sowit chigra qisimlirigha teslim bolghan xitay gomindangchilirini Roslar uyghurlargha qanche qitimlap tapshurup bergen. Xitaylarni qayturup kilishke mes'ul qilip iwetilgen bir uyghur komandirining men anglighan   Serguzeshtisi bu achchiq sawaqning tipik misali.  Uni sizmu anglap qiling:

Bir qitimliq xitay esirlirini roslardin otkuziwilip qaytishta ormanliq boyida aram ilishni purset bilgen  Xitay esirler baghlaqni yiship bir qanche eskerning bishigha tuyuqsizdin tash bilen urup olturup , aptomat we tapanchigha ige boludu. Ormanliqqa qichishqa urun'ghan esirler bilen ikki terep arisida qattiq itishish bolup 110 din artuq xitay  milli armiye eskerliri Teripidin  qirip tashlan'ghan iken...

Aridin onnechche yil otup uyghur komandiri "emel"din ayrilidu, kormigenni korudu.  

U qatinishish uchun barghan bir qitimliq "shinjang"ning hokumet yighinida onnechche yil burunqi bir qanche kunluk u seperde Kozige tonush bolup ketken u xitay optisiri bilen tosaddin uchrushup qalidu. Xitay optisirining qolliri Baghlaqliq u seperdiki xoshamet qilip kulgen chirayi yene bir qitimla ichilip , seperdiki xoshamettin hich eser qalmaydu.Bu hal komandirni  hang-tang qaldurup, sur basidu. Teqdir-qismetning chaqchiqi buning bilen tugimeydu.

Uyghur komandirning bashliq bolghan idarisigha  orman yinidiki isyanda  itip olturulge n xitay optisiri"jujang" bolup  Kilidu.  "Idarisi"ning chayxanisigha ot qalashqa orunlashturulghan komandirni "jujang" oz ishxanisigha chaqirtip qandaq bolup "Jujang"liqqa qaytip kelgenlikini meghrurluqta oz aghzi bilen sozlep biridu. U qitimliq seperdiki kona xoshamettin eser qalmighan halda Komandirgha hakawurluq we mensitmeslik bilen sozlep biridu:

Isyan qilip qutulushqa kozi yetmigen xitay optisiri tapancha bilen arqa boyunidin yuqurigha qaritip ozbishigha oq atidu. Bash arqisining Tirisi  soyulup uning yuzige chaplishidu. Bu tolimu qorqunchluq korunush bolghan. Shundaq qilip olgen bolup yitiwalghan optisir jeng meydanini tazilighan Eskerlerni asanla aldap ketken . Eskerler uzaqlashqandin  kiyin u "tire tumaq"ni qaytidin kiyip, yarisini Baghlap olumdin qutulghan. Bu xorluqtin ortulgen komandir xitayning qulaq etrapidiki "tumaq"tin qalghan tartuqlirini korup chungqur oygha Patqan. Emdilikte komandir " jujang" din qutulalmaywatatti.

Kech kuz chayxana aldida otun yiriwatqan komandir her qitimda hakawurlarche, dushmenlik bilen mesxire qilip otup kitidighan "Jujang " ning ozige qarap kiliwatqanliqini koridu. Yiqin kilip "jujang " ning aghzi ichilishini kutmigen komandir xorluqtin Des turup qolidiki otun yiriwatqan kekisi bilen xitaygha qarap itilidu. Xitay bir mezgil qichip baqqan bolsimu bu qitim qutulalmaydu....Bisi yaltirap turghan  komandirning qolidiki keke qan'gha boyalghan idi.

Milli armiyedin yighiwilinip  herbi iskilatta dat basqan "maksimka"lar ichkiridiki bir karxanichi xitaygha sitip birilgenlik xewiri birildi. Qural yasap dushmen'ge sinap baqalmastin, bilinip qilip, partilap kitip olgen we yarilan'ghan  uyghurlarning sani 3200. Keke, pichaq we palta bilen Bilen urush qilghanlarning sani tiximu kop. Ulargha "ha kelgen" yiri ayrilip qalghan moshu "qorchaq emel" bolghan idi. Komandirning qolidiki  Qan yuqi keke tixiche yaltirap turmaqta.

Men bu weqeni u komandirning yiqinliridin we bir qancheylendin perqliq anglighan idim.  Oxshimaydighan birla yiri - u qitimliq esirlerni  Haydap mingish sepiride "aram ilishni  purset bilgen" terep  perqliq idi.  Sozlep berguchilerning perq qilmaydighan birla yiri "chala tekken Oq" tin sawaq idi.Bumawzuda yizilghan shiirning bir kublitida:

"Qehrimizdin ot chichildi qanche ret,
Koymidi yan'ghinda sirtmaq ne uchun?".
Ne uchun biz bu balagha muptala?
Emdi bilsek oqni tekkuzduq chala" dep yizilghan.

S.H. MetMusa (Diplom Arxitiktur)

axiri 2- qisimda:   " Yerlik Miletchi Xitayning Aqiwiti" de dawamlishidu.