"Yipek Yoli"- Qan Yoli

[DUD Sozchisi]

28-07-07, 19:17 #1

 Yipek yoli- qan yoli!

Xitaylarning Dunyagha kingeymichiliki, tajawuzi we dunyani birlikke kelturush qara niyiti bugunlerde dunyagha bilinmekte.  Qaysi bir yawropa Tarixchisi qedimi karwan yolini " yipek yoli" dep atighan bolup, heqiqi menasi uyghurlar tarixida Qan yolidinla ibaret ikenliki Orxun menggu Tashliri“da Yeziqiliq. Bu heqiqetni 1998- yili ilan qilghan "Junggo we zorawanliqning shekillinishi" Namliq Maqalemde izhar qilghan idim.

" Yipek yoli" u bugun zeherlik chikimlikke oxshash dunyani bixotlashturidighan atalghugha aylandi. Insanlarning pulgha tazim qilip, Qimmetke tiz chokushidek rezillikler bixliniwatqan bugunki Dunyada- xiristiyanlar, buddislar, yehudilar we musulmanlar Oz-arisidiki menpet
Ixtilaplirini yingelmeywatidu. Amirika Tashqi Ishlar Ministiri Kisin'girdin kiyinla tonushqa bashlighan xitaygha heyranliq tuyghusi Gherp dunyasida Texiche Hakim. Dunyaning "yipek yoli"gha bolghan hewesliri bilen mechitlerdiki Turk imam(xoja)lirining hewesliride perq yoq.

 "Xitay(chin)da ilim bar diyilse, u yerge birip, u ilimge ige bolush kirek" - digen Uure-yasinni - xuddi xitayda ilim-birim  bar, u yerge birip ularni ilip kilinglar sheklide wez iytidighan imamlar Mechitlerde kop tipilidu. Turkler xitaygha birip erzan we supetsiz mallarni ilim-birim qilimen dep Turkiyege ilip kilishmekte. "Xitay Mali bisilghan bir Paraxutning Turkiye Portigha Lengger tashlishi bilen teng ottuz Turk shirkiti weyran bolmaqta“ (Turk gizitliri xewiri). Mana bu Bu  " yipek yoli" Dunyani weyran qilish yoli- Qan yolidur.     ______

    "Mana emdi pesiller peqetla qish.
    Yopurmaqlar mehrum shaxliridin, pesillerning nime ikenligini tixighiche angqiralmighan. Eslide bahar-yazni unutqan bichare mewsumlar.
    Kongulsiz resim sempozyisini xatirlitidu men tughulghan qan yolining doqmushidiki oy. Minglarche yil karwanlar toxtimay otken u qan yolidiki oylirim. Kichik qushlar uchushni ugenmekchi bolghinida, doxmushtiki yishil chinarning shaxliridin uchushqa temshiletti, her kuni qanat awazi jaranglaytti shaxliridin chinarning. Mana emdi ne chinar  qaldi, ne qush, ne hem doqmush...

    Ketminigimu igidarchiliq qilalmaydighan halgha mehkum bolghan japakeshlerning pishaynisidin aqqan tamchilar meleklerning diqqitidin uzaq, dualirigha tengri quliqini itiwalghan.

    Asman'gha taqashqan binalar, quluplan'ghan derwazilarning ichidiki neqishlen'gen yalghanlar riwayiti peqetla...

    Xuddi baharmu, yazmu we kuzmu tugumes judunluq qishning pesillerge esk etken suriti. Mewsumlar unutqan pesillerni.

    Tashqirida ketmen-kurekning qulaqni yarghudek awazi, epsuski huzhurilarda ashliqtin ingrighan yalangach perishte...

    Men uzaqlardin chuqan saldim. Awazim param-parche.
    Tunugun bir qotinim bar idi, bugun ikkige boldum.
    Formula kona bir formula, hesap netijisi elwette yene oxshash...
    Bugun hoylisida azraq bahar purighan bulutlarning tatliq sozliri, bal yalitilghan wediliri, qelbimning chongqurliqigha sanjilghan neshter, mingemning ortisigha qiqilghan datbasqan tomur qozuq.

    Ete surgun qilidu jesidimni tonglap qalghan xiyallirini surgun qilghan muz taghlirining iteklirige...
   
Uzaqtiki Anamning itigide hukum surgen judun, Atamning Yurigini ushshutken.

Singlim qarangghu xalta kochilarning eziz mihmini.

Inim nepisi achliq puraydighan destirxanda yeshkili bolmaydighan xiyallarning padishahi...

    Men uzaqtiki manga ait bolmighan jennetning hawasida nepes iliwatimen. Dilimde sheytan oqutqichiliq qilmaqta...

    Yalghanchi Padishahlar puli tixi birilmigen ejderha shekillik shargha asmaqchi mini. Netije, men tughulghan tupriqimda nale-peryat, mende kona bir formula, sisighan yanchughumda toshup yuruptimen".
________

Namelum bir Yazghuchiningmu Dunyada moda haligha kelgen atalmish " Yipek yoli"ni Qan yoli dep atighanliqi-bir hempikirni Manga tonushturdi. Uning Tuyghuluq, Chungqur menaliq Eserini „Yipek yoli- qan yoli!“ bilen birge Qayta yolludum.

DUD Reisi Diplom Arxitektur
Sidiqhaji. Mertmusa
[e-mail]
 
[e-mail]    

 28-07-07، 19:17 #1

 يىپەك يولى- قان يولى!

خىتايلارنىڭ دۇنياغا كىڭەيمىچىلىكى، تاجاۋۇزى ۋە دۇنيانى بىرلىككە كەلتۇرۇش قارا نىيىتى بۇگۇنلەردە دۇنياغا بىلىنمەكتە.  قايسى بىر ياۋروپا تارىخچىسى قەدىمى كارۋان يولىنى " يىپەك يولى" دەپ ئاتىغان بولۇپ، ھەقىقى مەناسى ئۇيغۇرلار تارىخىدا قان يولىدىنلا ئىبارەت ئىكەنلىكى ئورخۇن مەڭگۇ تاشلىرى“دا يەزىقىلىق. بۇ ھەقىقەتنى 1998- يىلى ئىلان قىلغان "جۇڭگو ۋە زوراۋانلىقنىڭ شەكىللىنىشى" ناملىق ماقالەمدە ئىزھار قىلغان ئىدىم.

" يىپەك يولى" ئۇ بۇگۇن زەھەرلىك چىكىملىككە ئوخشاش دۇنيانى بىخوتلاشتۇرىدىغان ئاتالغۇغا ئايلاندى. ئىنسانلارنىڭ پۇلغا تازىم قىلىپ، قىممەتكە تىز چوكۇشىدەك رەزىللىكلەر بىخلىنىۋاتقان بۇگۇنكى دۇنيادا- خىرىستىيانلار، بۇددىسلار، يەھۇدىلار ۋە مۇسۇلمانلار ئوز-ئارىسىدىكى مەنپەت
ئىختىلاپلىرىنى يىڭەلمەيۋاتىدۇ. ئامىرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرى كىسىنگىردىن كىيىنلا تونۇشقا باشلىغان خىتايغا ھەيرانلىق تۇيغۇسى غەرپ دۇنياسىدا تەخىچە ھاكىم. دۇنيانىڭ "يىپەك يولى"غا بولغان ھەۋەسلىرى بىلەن مەچىتلەردىكى تۇرك ئىمام(خوجا)لىرىنىڭ ھەۋەسلىرىدە پەرق يوق.

 "خىتاي(چىن)دا ئىلىم بار دىيىلسە، ئۇ يەرگە بىرىپ، ئۇ ئىلىمگە ئىگە بولۇش كىرەك" - دىگەن ئۇئۇرە-ياسىننى - خۇددى خىتايدا ئىلىم-بىرىم  بار، ئۇ يەرگە بىرىپ ئۇلارنى ئىلىپ كىلىڭلار شەكلىدە ۋەز ئىيتىدىغان ئىماملار مەچىتلەردە كوپ تىپىلىدۇ. تۇركلەر خىتايغا بىرىپ ئەرزان ۋە سۇپەتسىز ماللارنى ئىلىم-بىرىم قىلىمەن دەپ تۇركىيەگە ئىلىپ كىلىشمەكتە. "خىتاي مالى بىسىلغان بىر پاراخۇتنىڭ تۇركىيە پورتىغا لەڭگەر تاشلىشى بىلەن تەڭ ئوتتۇز تۇرك شىركىتى ۋەيران بولماقتا“ (تۇرك گىزىتلىرى خەۋىرى). مانا بۇ بۇ  " يىپەك يولى" دۇنيانى ۋەيران قىلىش يولى- قان يولىدۇر.     ______

    "مانا ئەمدى پەسىللەر پەقەتلا قىش.
    يوپۇرماقلار مەھرۇم شاخلىرىدىن، پەسىللەرنىڭ نىمە ئىكەنلىگىنى تىخىغىچە ئاڭقىرالمىغان. ئەسلىدە باھار-يازنى ئۇنۇتقان بىچارە مەۋسۇملار.
    كوڭۇلسىز رەسىم سەمپوزيىسىنى خاتىرلىتىدۇ مەن تۇغۇلغان قان يولىنىڭ دوقمۇشىدىكى ئوي. مىڭلارچە يىل كارۋانلار توختىماي ئوتكەن ئۇ قان يولىدىكى ئويلىرىم. كىچىك قۇشلار ئۇچۇشنى ئۇگەنمەكچى بولغىنىدا، دوخمۇشتىكى يىشىل چىنارنىڭ شاخلىرىدىن ئۇچۇشقا تەمشىلەتتى، ھەر كۇنى قانات ئاۋازى جاراڭلايتتى شاخلىرىدىن چىنارنىڭ. مانا ئەمدى نە چىنار  قالدى، نە قۇش، نە ھەم دوقمۇش...

    كەتمىنىگىمۇ ئىگىدارچىلىق قىلالمايدىغان ھالغا مەھكۇم بولغان جاپاكەشلەرنىڭ پىشاينىسىدىن ئاققان تامچىلار مەلەكلەرنىڭ دىققىتىدىن ئۇزاق، دۇئالىرىغا تەڭرى قۇلىقىنى ئىتىۋالغان.

    ئاسمانغا تاقاشقان بىنالار، قۇلۇپلانغان دەرۋازىلارنىڭ ئىچىدىكى نەقىشلەنگەن يالغانلار رىۋايىتى پەقەتلا...

    خۇددى باھارمۇ، يازمۇ ۋە كۇزمۇ تۇگۇمەس جۇدۇنلۇق قىشنىڭ پەسىللەرگە ئەسك ئەتكەن سۇرىتى. مەۋسۇملار ئۇنۇتقان پەسىللەرنى.

    تاشقىرىدا كەتمەن-كۇرەكنىڭ قۇلاقنى يارغۇدەك ئاۋازى، ئەپسۇسكى ھۇزھۇرىلاردا ئاشلىقتىن ئىڭرىغان يالاڭاچ پەرىشتە...

    مەن ئۇزاقلاردىن چۇقان سالدىم. ئاۋازىم پارام-پارچە.
    تۇنۇگۇن بىر قوتىنىم بار ئىدى، بۇگۇن ئىككىگە بولدۇم.
    فورمۇلا كونا بىر فورمۇلا، ھەساپ نەتىجىسى ئەلۋەتتە يەنە ئوخشاش...
    بۇگۇن ھويلىسىدا ئازراق باھار پۇرىغان بۇلۇتلارنىڭ تاتلىق سوزلىرى، بال يالىتىلغان ۋەدىلىرى، قەلبىمنىڭ چوڭقۇرلىقىغا سانجىلغان نەشتەر، مىڭەمنىڭ ئورتىسىغا قىقىلغان داتباسقان تومۇر قوزۇق.

    ئەتە سۇرگۇن قىلىدۇ جەسىدىمنى توڭلاپ قالغان خىياللىرىنى سۇرگۇن قىلغان مۇز تاغلىرىنىڭ ئىتەكلىرىگە...
   
ئۇزاقتىكى ئانامنىڭ ئىتىگىدە ھۇكۇم سۇرگەن جۇدۇن، ئاتامنىڭ يۇرىگىنى ئۇششۇتكەن.

سىڭلىم قاراڭغۇ خالتا كوچىلارنىڭ ئەزىز مىھمىنى.

ئىنىم نەپىسى ئاچلىق پۇرايدىغان دەستىرخاندا يەشكىلى بولمايدىغان خىياللارنىڭ پادىشاھى...

    مەن ئۇزاقتىكى ماڭا ئائىت بولمىغان جەننەتنىڭ ھاۋاسىدا نەپەس ئىلىۋاتىمەن. دىلىمدە شەيتان ئوقۇتقىچىلىق قىلماقتا...

    يالغانچى پادىشاھلار پۇلى تىخى بىرىلمىگەن ئەجدەرھا شەكىللىك شارغا ئاسماقچى مىنى. نەتىجە، مەن تۇغۇلغان تۇپرىقىمدا نالە-پەريات، مەندە كونا بىر فورمۇلا، سىسىغان يانچۇغۇمدا توشۇپ يۇرۇپتىمەن".
________

نامەلۇم بىر يازغۇچىنىڭمۇ دۇنيادا مودا ھالىغا كەلگەن ئاتالمىش " يىپەك يولى"نى قان يولى دەپ ئاتىغانلىقى-بىر ھەمپىكىرنى ماڭا تونۇشتۇردى. ئۇنىڭ تۇيغۇلۇق، چۇڭقۇر مەنالىق ئەسەرىنى „يىپەك يولى- قان يولى!“ بىلەن بىرگە قايتا يوللۇدۇم.