Zadi Kim Bu -Sidiqhaji.MetMusa digen Arxitiktur ?

[Malik]

Aziz Uyghur Qerindashlar, Her-Zaman Isimizde Bolsun, Hergizmu Unutmayli:

Uluq Ata Uyghur Exmetjan Qasimi yeqinda  Qazaqistanda Daghdughuluq Paaliyet bilen Xatirlendi. Yawropada DUQ, RFA we UAA da bu ish bolmidi. uning teturi boldi.  

Merhum 1948-yilila Axirqi Jumhuriyetni halak qilghanlarni: “Arimizdiki xitaydinmu better satqun Isa yusup, Mesut sabirilar…“ dep (1) Ilan qiliwitip wesiyet bilen Alemdin otti.

U Better satqunlarning zamanimizdiki warisliri erkin Isa, Erslan we Ilghaer isa, Dolqun Isa, Qurban weli, Ablikim Qalghach baqi, Perhat Altidenbir(yorungqash, muhemidi), Omer qanat, Esqer-Enwer, Dolqun qembiri, Rabiye qadir, IMM mekke Mekkari … qatarliq DUQ, UAA, RFA larning mesulliri Kimler?

Bu sualgha ularning ozliri Özliri 1992-yilidin bashlap Isa Yusup, Mesut sabiri, Erkin Isalarning warisliri ikenlikini qilchimu yoshurmay itirap qilip kelishti. Mana bu ularning Mahiyiti !

Ular 1948-yili Jumhuriyet Reisi ilan qilghan satqunlardin tiximu betterliri.  Ular Saxte Milletchi, saxte musteqilchi we saxte Musulmanliq epti-beshrisini ashkarilap boldi. Ular bugun xitayning iqtisadi tereqqiyatidin quwet ilip xitay mustemlike tuzumining omrini uzartish uchun her-yerde musteqilliqni ret qilishmaqta. Axirqi Jumhuriyetni inkar qilip uning Reisi Exmetjan Qasimini „Xain, Munapiq“dep ilan qilishqa mejbur bolushmaqta. Mana bu Ularning Mahiyiti, Kimliki !
 
60 yildin-biri heqiqi Tarixi ehwallardin xewersiz qaldurulghan Uyghurlar xitaydinmu better dushmenlirini Dos dep bilip ularning azdurushi bilen chiqmas- tuyuq yolda Jan, Mal we Zihinlirini Zaya qildi.

Wetende cheklengen Tarix, chetellerde yoshurulghan JInayetleridin paydilanghan Satqunlarning rezil epti-beshirisi bugun Omumiyuzluk Ashkare bolushqa bashlidi. Uyghurlar emdila Uyqusini ichip , özlirini namayishqa teshikillewatqanlarning, axirqi Jumhuriyetni halak qilghanlar ikenlikini bilishke bashlidi. Ularning ozini qandaq aldap kelgenlikini bilishke bashlidi. Uyghurlar 60 yildin kiyin emdila „Biz bilmeydighan Tarix“ (2) ni oqushqa bashlidi !

Uyghur Xelqining Soyumluk Milletchiliri, Toghra, Jesur, Qorqmas, Qisaschi Uyghur Azatliq Jengchilirining Japaliq koreshliri netijiside yingi bir dewir bashlandi !

„Sheytan Uwisi DUQ“ gha olashqan azghunlar  Tarqilishqa bashlidi !

Satqunlar teshkilligen gollandiyediki bir Namayishqa bu yil aldinqi yilgha qarighanda 50 % (yirim) Adem kam chiqti. Uyghurlar Axirqi Jumhuriyetni halak qilghanlar teshkilligen Nayishtin ozini chetke elishqa bashlidi. Erkin Isa we Rabiye qatarliq DUQ, RFA, we UAA mesullirining reizil satqunluqliri Turkiyening eng Dangliq Jornalistliri Teripidin Arqa-arqidin Ashkare ilan qilinshqa bashlidi. (5)  

*********
yuqurda ismi atalghanlar „Asasliq , mohim, merkizi Teshkilat“dep atalghan „Hurmetlik DUQ“ ning qoynidin chiqqanlar. DUQ ning baghridin yene Baburmu chiqqan. Eger Ras bolsa Kamil we Gulendemlermu chiqiwatidu. DUQ ni qurghuchi Xitaydinmu better satqun erkin isadur.

Arimizda bular bilen 22 yildin bir tighmu-tigh iliship kelgen bir shexsi bar. Bugun uning ilan qilghan maqalelirigha www.uyghurpen.com we www.uyghurensemble.co.uk din ibaret ikki Torbet Sahip bolup ige chiqmaqta. Bashqa torbetlermu uning maqalelirini ilan qilmaqta. Her-yerde bu kishining Sozi bolmaqta. uninggha ait bir Misalni herkimge sewerdar qilish paydiliq.

 Uning Dosliridin uninggha Ilham we Medetler yaghsa, Dushmenliridin haqaret we Tohmetler yaghmaqta. Bu kishi Uyghur Binakarliq Injiniri -Arxitiktur Sidiqhaji Metmusadur. Uni emdi oqurmenlerdin yoshurghili bolmidi.

Qisimlargha bolup ilan qiliwatqan bu Qisqiche Terjime hal hergiz uning azghine Ijabi tirishchanliqini yalghandin Maxtash emes uning Perqliq we kop Qirliq kechmishliri arqiliq bezi qarangghuluqlargha bir uzam yoruq chushurushtur. Iplaslarche uninggha qilinghan Haqaret we Tohmetlerge qarshi Jawaptur. Uning Kishilik hoquqigha, Hayatigha chiqilghanlargha qarshi Intiqamdur. Satqunlargha zerbe birip ozini yolluq qoghdishigha Maqulluqtur. Uning Bu Qisqiche Terjima Hali  Uyghur Ghoruri , Wejdanidin Bir Misal !

Nam-shohret, Ataq-Abroy qoghlimastin, dawarang salmastin 22 yildin-biri uning qilip kiliwatqan ish-izliridin birini Misal qilish Satqunlarning Yuzige urulghan Testek ! Qilghanlirining birini yuz qilip, qilmighanlirini on qilip kiliwatqan saxtikargha oxshash sheher salmighan Arxitiktur nime ishlarni qiliwatidu?

u Uyghurlarning 6 ming yillar ilgiri Özini „Men Uyghur Xaqani“dep ilan qilgha Oghuzxanning wetini- Uyghuristanda Öy yasap, sheher Selip , Makan tutup Dolet qurghan Uyghurlarni Yawropaliqlargha buyukWarang selip anglitiwatidu. Ilan qilinmighan Xewer:

<  Arxitiktur Sidiqhaji. Metmusa texi yeqinda Frankfurt "Ata Turk Kultur Merkizi“  we „Dunya Uyghur Dosliri Teshkilati-DUD“ ning Ortaq Oyushturushida Uyghur Binakarliq Senitige Ait  Sheher- ikki saetlik bir Ilmi Tetqiqat Dokilati (konfrans) bergen. Uyghurlarning Sheher- qurulush (Siwilizatsiye) Mediniyitini tonushturghan bu Konfransqa kop sanda Alman, Yehudi we Turk Mimarliri, Tarixchilar, Siyasiyunlar bilen yene Turkiyening Frankfurt Bash konsuli Ufuk Ependiler qatnashqan. Arxitiktur bu Tetqiqat Dokilati arqiliq Xitay bilen tuptin oxshimaydighan, Erep Mimari seniti bilenmu perqlinidighan ozigila xas eneniwiy alahidilikige ige Binakarliq senitini Emili pakitlar bilen ispatlap, Uyghurlarning 6 ming yillar ilgirila Uyghuristan wetinide sheher hayatini bashlighanliqini uzun yilliq tetqiqatliridiki ret qilip bolmaydighan pakitliri arqiliq korsetken. Axirida qatnashquchilarning suallirigha jawap bergen Arxitiktur alahide Qiziqishqa erishken>.

 Sidiqhaji. Metmusa digen Arxtiktur - manabu !
___________

Ataqliq Uyghur Arxitikturi Sidiqhaji.Memusaning Qisqiche Terjime Hali

1992-yili Uyghurlarning Yusupbeg Muxlisi bashchiqidiki xelqara waqitliq Hokumet qurush Heyetide wetendin chiqqan Uyghurlarning birdin-bir wekili Arxitiktur Sidiqhaji Metmusa „waqitliq Hokumet qurush Programisi“ Isa Yusup, Erkin Isa, Riza Bekin …ler teripidin Tar-mar qilinghandin kiyin Heyet  wekilliri Ottura Asiyagha qaytip ketti. Arxitiktur Dunyaning her-yeride sersan bolup Tashkende UN din panaliq telep qildi we Germaniyege Kilip yerleshti.

1992-yili „Milli Merkez“ niqawida sehnige chiqqan satqunlar bugungiche chushmidi. Ular bilen tighmu-tigh elishqan Arxitiktur ularning kozige Qadalghan Mix bolup qelishining sewebi del bu yerde!

„Erkin Munazire“ qilishtin Qorqqan bu Qatillar iplaslar 22 yildin-biri Uyghurlarning bir-birige haqaret majragha selip keldi. Arxtikturgha kuchliri yetmey bashqilarni uni kushkurtup UAA torbitide ilan chiqirishti. Hetta uning  Ata-Anisi we uruq-tuqqanlirigha hem haywandinmu better til –haqaret we Tohmet qilip kelmekte. Arxtiktur Teripidin Pakitlar bilen eyiplengen Bu rezil satqunlarda shuni koriwatimizki –  Orxun Abidiside Tashqa oyup yizilghan Xitayning Rezil xuy-mijezi xitaydin eiliwatqan iplas pulliri arqiliq ularning qenigha sengip ketken ! ularni tel-tokus tazilimay uyghurlar bu halakettin qutulushi mumkin emes. bu Sozni Unutqan Uyghur sanalmaydu.

- “Arimizdiki xitaydinmu better satqun Isa yusup, Mesut sabirilar…“ - Exmetjan Qasimi (1).  
   
*********

uning ismi yaman niyetlik rezil insanlar digendek Metmusa emes. Uninggha Bowisi Sidiqhajining Ismi qoyulghan. Her-ikki bowisi yuzlerche Uyghur bilen 1937-yili Yingisar "Himitning siyi" digen jayda xitay Shing shi sey teripidin Qetli qilin’ghan. Yingsarning Qorchaq Hakimi neq meydan’gha olturulgenlerni korushke seyle qilip chiqqanlii Tarixta qeyt qilinmaqta..

1980-yilliri Qeshqer sheher Hakimi Abduqadir ependi Riyasetchilikide, Binakarliq Layihelesh idarisidin Arxtiktur Sidiqhaji Metmusa mes’ulliqida Qeshqerning bir  Qanche Asasliq yolliri etrapidiki Imaretler Uyghur milli en’enisi boyiche pilanlinip yasaldi.  

Arxtiktur Urumchi ottura kowruktiki Uyghur Qiz-Oghullirining azatliq simwuli bolghan Ay we Kun (Altun we Komush) renglik Qosh Rawaqning  Layihe we insha’atiningmu Injiniridur. U Altay shehridiki Hör Qiz Heykilini , Uyghur Ottura Mektiwi, Altay Meschiti, Urumchi Olanbay Su Baghchisi, „Shatgul Uyghur Qewristanliqi“ qatarliq 60 din Artuq Uyghur Binakarliq Sen’etini ghelbilik Tamamlap bugungiche Qed koturup Turghan Eserliri bilen Ötken Esir Uyghur Binakarliq Tarixigha Öchmes Tamghisini urdi.

Uning Ijadi eserliri wetinimizning Uyghurlargha Mensup sheher  Mediniyitini yol ustide, Ochuq Meydanlarda Herkimge Namayan qilip Uyghurlarning Öz Wetinige bolghan Söygusini, Telpunishini Urghutti. Urumchi,  Qeshqer , Atush, Yerkent, Peyziwat, Altay.... Lardiki qoyuq Milli puraqqa ige Binakarliq eserlirining heywisi bilen wetinimizge chiqqan ishghalchi kochmen xitaylarni  yat bir Doletke, chet’elge chiqqandek Tuyghugha mejburlap, ularni yatsiratti, Rahetini buzdi.

40 yildin-biri mustemlikichi xitaylarning shunche kuchap yasatqan  Qeshqer baghchisidiki, Urumchi 3-Doxturxanisidiki  xitay shipangliri, Urumchi "Qizil tagh"diki Xitay Rawaqliri ... gha qarshi Jeng ilan qilip ularning kursini chushuriwetti, erzimes qiliwetti. Wetinimizge zadila bulangchiliqqa chiqqan xitaylar chetelge chiqtim diyish uchun Rawaq aldida suretke chushushke Bashlidi….

bu seweplerdin Arxtiktur Qurban welining xitay bilen hemshirik suyiqestige uchrap  „Aptunum Rayunluq xelq hokumiti“ning binakarliq ishxanisida ishlewatqan yeridin saqchi kiyimi bilen An chen Tingdin kelgen Wang bing isimlik biri teripidin qolgha ilinip 6 xitay teripidin sotlandi.

Az otmey Urumchi Kadirlar Bashqarmisidiki uning xizmet Arxiwi "Yoqulup Ketti“ge chiqti. Emiliyette uning Layihelesh kespi toctutulup ishtin Qoghlandi qilindi… Arxitiktur 1991-yili wetenni terk etti.

U 1992-yili wetendin chiqqan Uyghurlarning birdin-bir wekili bolup "Uyghur waqitliq hokumiti qurush komititi"bilen istambulgha keldi. Waqitliq hokumet qurush tar-mar qilin’ghandin kiyin chetke qiqilip dunyaning her-yiride sersanliq hayat kochurdi. Germaniyege kilip hepte otmestin Miyunxin shehride Erkin Isa, Omer qanat, Esqer-enwer lerning erzil tosqunluqlirigha bash egmestin Yawropa Tarixida Tunji qetim Uyghurlarning Musteqilliq telep qilish Namayishini Oyushturdi. Sheher Hakimi Xiristiyan Udo Ependi Uyghurlarning namayishigha qatnashti. Namyishni tosup qalalmay xitaydin deshnam yigen Erkin Isa qatarliq satqunlar Arxitikturni „Amerika Awazi Radiosi“ Teklip qilip „Ittipaqlishi“qa dewet qildi. Haqaretke uchrigha  Arxitiktur neq meydanda ularning dekkisini berdi….. Biraq ular peyziwatliq toxti haji digen kishini qollunup Arxitikturgha suyiqest ishletti. (Toxti haji qeshqerge yolgha selindi). Barghansiri chetke qeqilishqa uchrighan Arxitiktur Yaxshi kongulluk uyghurlarning meslihet bilen Miyunxinni Terk etip birmu Uyghur yoq Frankfurt Shehrige Kelip Ayriport we Meschitlerde qonup yurdi. (3)

2001-yili Dunya Uyghur Dostliri teshkilati"ni qurup chiqti. Az bir qisim ezaliri bilen teshkilat hayati dawam qilmaqta. Teshkilat torbiti  www.uyguria.com   we uchurxet adrisliri UAA, www.maarip, wetinim.org we bashqa torlarda cheklendi. Uning maqaleliri bashtin-axir www.uyghurensemble.co.uk  torbitide ilan qilish pursitige ige boldi.

U hichkimni haqaret yaki tohmet qilip baqqini yoq. Peqet satqunluq bilen biwaste alaqidar shexsilarning isimlirini pakit bilen tilgha aldi. Uninggha pakitsiz, asassiz tohmet Qilghanlar uchun bu tixi azliq qilidu. Ularning Resimliri bilen sazayi qilghanda satqunluqning aldini ilish belki mumkin. Uning bashqa keskin we qopal chariliri ularning jinayetlirige qarap otturigha chiqmaydu dep hichkim eytalmaydu.  azdurulghan Uyghurlar nankorluq bilen uninggha az Bolmighan haqaret we tohmetlerni qildi. Ularni boptu disun, uninggha qilinghan azar tizla otup kiter. Biraq … ozlirini azdurghanlarning , kushkurtqanlarning jazasini bermey turup uning azawi ularda asanliqche chiqmaydu… qalidu.

Tixmu qiziqarliq shuki:  Arxtikturning shah esiri Ay we Kun (Altun we Komush)renglik qosh Rawaq, Altay shehridiki Hör Qiz heykili, Olanbay su baghchisi we Shatgul Qewristanliqi qatarliq Munewwer eserlirining birimu  22 yildin-biri DUQ satqunlirining Torbetliride ilan qilinmidi. Chetellerdiki Uyghurlarning kopining Ottura Kowruktiki Rawaq aldida, Su Baghida Xatirige dep chushken resimliri bar. RFA, UAA, DUQ  bashtin-axir her-sahide  Xitay bilen Oz-ara mas qedemler bilen ortaqliship keldi.

1994-yili Miyunxinda partilighan Tunji qitim Uyghurlarning musteqilliq telep qilish Namayishini biwaste teshkilligen we Uyghurlarning  Siyasi panaliq tilesh qollanmisini tunji qitim Uyghurchigha terjime qilip ilan qilghan del bu Arxitiktur Sidiqhaji.Metmusadur.

Uyghurlar peqet shu qitimliq Namayishtin kiyinla siyasi panaliq Telepliri qobul bolushqa bashlap Pasport ilishqa bashlidi. Uyghurlar bu buyuk burulushning 20 yilliqini xatirlesh aldida turmaqta.

Ras-yalghan, Toghra-xata, Guzellik we Rezillikler peqet erkin Munazire arqiliq ayrilidu?!  uning qisqiche terjime halini www.uyghurensemble.co.uk da ilan qilin’ghan. “Musteqilliq telep qilmaymiz”dep yiqinda DUKE Unvirsitida, siyasi sorunlarda tekrar sozligen Erkin isa, Rabiye, Alim seyt, Dolqun isa ... lar bilken Arxitiktur Sidiqhaji. Metmusani Qandaqmu teng qoyushqa bolsun?! Yuqurda isimliri atalghan Haqaretchi, Tohmetchi Satqunlarning her-qandaq Pitne-Ighwaliri (4) Tohmetliri bu qisqiche Terjime hal aldida nimige erzidu?! U peqet iplasliq we yalghandinla ibaret.

Uning Terjime Hali - Jengge Bar(war) digen Chaqiriqtur !
Uning Terjime Hali - Jengge Barayli-Mensitmey Tohmetni“

DUD Teshkilati Teshwiqati

[e-mail]
________

Izahat we Neqiller:

(1) 1948-Yil (ittipaq zhurnili 3- sanidinida ilan qilinghan Jumhuriyet Reisi Ata Uyghur Exmetjan Qasimi nutqigha baq. Menbe:  http://www.meshrep.com/wforum/viewtopic.php?t=14686   

(2) menbe:  http://london-uyghur-ansambil-munbiri.18026.n3.nabble.com/Biz-Bilmeydighan-Tarix-Kochrup-qoyldi-td4024712.html 
 
(3)  Arxitikturning Franfurtta Öysiz qalghan kunliri :  http://forum.uyghuramerican.org/forum/showthread.php?31290-Meschittiki-Munazire   de eks etken.

(4) . http://forum.uyghuramerican.org/forum/showthread.php?31518-Uyghur-yashliri-wekillirining-3-qetimliq-yighini-Wingiriyede-chaqirilidu/page2  diki Adimiy haywanlarning Haqaret-Tohmetliri Arxitiktur Isim, Pakitliri bilen korsetken arimizdiki xitaydinmu better satqunlarlarning axirqi Qutrashliridur.  

(5) .  Pakit we Menbe: http://uyghur-pen-center-forum.946963.n3.nabble.com/Rabiye-Qadir-Kim-Banu-Avar-Uyghurche-td4024968.html 


(Dawami II Qisimda)

[Almas]

UAA da biri "Terjime hali"gha :
-  "Musa apandim sila NIMA UCHUN HIQTAI gha qarxi turalmayla???????Omrilirda HIQTAGHA QARSHI MAQAL yezep baqqlimu???"- dep yazghan. oqurmendin jawap:

    - yuqurda eyiplengen Haywandinmu better Haqaretchi, Tohmetchilerge ghezep- nepritimiz tiship ketti. Uyghurlarni bu eblexlerdin qoghdap " Terjime hali"ni yazghuchi eng toghra ishni bashlighan.

    sen bolsang biz nepretlengen satqunlarning biri sen. yaq diseng kim sen? Arxitiktur ashkare, senler xupyane!

    "Terjime hal"gha qarshi bu qetim zuwaning tutulup "ependim, sile"deyishke mejbur bopsen. senler yoqalmay turup
    "Arimizdiki xitaydinmu better isa yusup...." ning tiximu better satqun oghli Erkin isa we ularning koz aldimizdiki warisliri yoqalmay turup xitaygha qarshi biwaste nime yazayli?!

    senlerning tupeylingdin xitaygha qarshi urush qilghan yuznechcheming kishilik armiyesi bar Axirqi Jumhuriyet Aghdurulghan tursa, senlerning ozliring xitayni qoyup "Qorchaq Uyghurlar"gha qarshi yeziwatsang, xitaygha qarshi awtunumiye bilen pul tilep yeziwatqanlar yeterlik tursa senlerge qarshi yazmay kimge qarshi yazimiz?! hazirche kuchimizni ichimizde yoqutiwatqan sendek satqunlargha qarshi yazghanda arimiz tazilinip uyghurlar kuchlunidu.

    bu "Terjime hal " yalghuz Arxitiktur S.H. Metmusaning emes - Barliq Sap uyghurlarning Terjimehalidur. towendiki :

    apandim, - Toghrisi: Ependim.
    sila, - Toghrisi: Sile.
    NIMA UCHUN, - Toghrisi: Nime Uchun?
    HIQTAI - - Toghrisi: Xitay.
    Omrilirda, - Toghrisi:Omurliride.
    HIQTAGHA, - Toghrisi: Xitaygha.
    QARSHI, - Toghrisi: Qarshi.
    MAQAL, - Toghrisi: Maqale.
    yezep, - Toghrisi:Yezip.
    baqqlimu??? - Toghrisi: Baqlimu ? ...  lerni yazghan sen kim ozung ? sening qattiq holuqup, qolung titrewatqanliqi, konglinning arami yoqalghanliqi berheq-chiqip turidu. bir jumlidiki hichbir sozung toghra yizilmighan. Janliring birnersilerni tuyuwatidu. biz uni seziwatimiz. emdi nowet bizde!

    Barikalla Arxitiktur ! Yoqalsun Til-haqaretchiler. Elem korishi qilghanda Oq etilmisa Dushmen yoqalmaydu.

Qelem korish meydanida Til-Haqaret yoqalmisa -dushmenmu yoqalmaydu. Til -haqaret bilen Xitay yoqulush uyaqta tursun, tiximu kuchlinidu. Uyghurlarni , Arxitikturni bu meydanida haqaret qilghanlar, Tohmet qilghanlar sheksiz xitaychi peskeshlerdur. senler yoqalmay uyghurlargha aram yoq.

bizning qolimiz titrimeydu, yazghan xetimiz Uyghur yazghangha oxshaydu. biz Mert we Jesur Uyghurlarning Omumi Terjime halimizni yezipsen- Haji aka ! dawamini yaz . bu yazghining az !

    " wetendin chiqqangha 5-6 yil bolghan birsi "