oylighanlirimni yazghim keldi ( 73 )

[IHTIYARI MUHBIR]

SHEIR DIGEN NIME,?




Mendin soramsen,? Men nerdin biley,? Hayatimda bir Shairdin bir saet deris almisam,?
Undaq bolsa yazidikensenghu,? Yazalaydikensenghu,?

Yazalamdikenmen,? Toghra men yazdim, yazalidim.

Maqul qandaq yazdim,? Qandaqche yazalidim,? Chunki men sheir qandaqkin dep qizziqtim,qandaq yezilidikin dep ishtiyaq qildim we oqudum.hemde jiq-jiq oqudum. Qarisam birsi tetiwatidu,oqup lezzetlendim.birsi zeriktiriwatidu, oqumay tashlap qoydum.amma hemmisi ozlirini shair atishiwaptu.diqqet qilsam sheir digen,;" Giramatikasi bozulghan,jumliler qapiyege kelgen,oqughuchigha lezzet beralaydighan,oqughuchini hayajangha salalaydigghan,soz-jumliler tizighi," iken. Undaq bolsa ,;" mana hemise " dep menmu yazdim shu.


1993-Yili 01-Ayning bashliri idi, Yurttin bir yash bala Umrege keldi, we biz Uztaz we edip Muhemmed Qasim ependining mektibide nechche ret bille bolduq, Mekkidek erzan yurtqa keliipmu Hitay Bergen uch tenggisini turmishigha yetkuzelmey, Hitaylar ,;" Fang Bian Mian " deydighan teyyar chopni aldimizda soghuq sugha chilap yep yashidi, gep bu yerge kelgende eqlimge yurttiki Nainsap, wijdansiz Abduqaqdir Jalalidin yazghan ,;" Oquydiken Londondiki Balilar," digen sheir keldi, u adash sheirida ;" wetendiki milli qulluqni,Hitay zulimini harliq-zarliq dep bilip,yurttin qechiq chiqip, shu Londonda yurttikidinmu haru-zar yashaydiken," digen Uyghur baliliri, hich ishlimisimu London hokumeti ulargha ayda ming Awro beridiken, mana bu yurttiki ozini dangliq edip hesaplaydighan bala ,hitay Bergen puligha Mekkide tamaqqa chiqishalmay teyyar chopni soghuq sugha chilap yep kun otkuzdi, keyin uqtumki bu kishi yurttiki meshhur yazghuchi we ediplerdin, Ehtem Omer ependi iken.


,;" Hey, Abduqadir Jalalidin, Londondiki Uyghur baliliri harmiken,? Wetendiki Uyghur baliliri harmiken,? Hitay bergen pul qanchilikken,? Ingiliz Bergen pul qanchilikken,? " shuning uchun men bu adashqa qarita yazghan ,;" Eziz iken Londondiki Uyghurlar ," digen sheirimda shunda yazghan idiim.

Oz Yurtida bir Ailege bir Mo Yer,
Londonda her yatqa ayda ming Awro ber.
Sende hich eqil we olchem yoqmu way Kapir,
Zaten senlerning yaritilishing ezeldinla Sher.


Shu kunlerde Mekkide Turkiyedin yurtqa berip Manasta tere zawuti qurdum dep aldamchiliq qilip yurgen eslide 1961-yili Ghuljidin Afghanistangha chiqip u yerdin Turk hokumeti Turkiyege kochurup elip kelgen Uyghurlardin Istanbuldiki Tashpolat digen kishi we yene ;" Urumchi Shi Fan Da Xue " deydighan mektebning tibbi Doktori Qazaq Nebiyullah Zoqamu bille idi. Bir kuni bu tortini oyumge kechliik ziyapetke qichqirsam, Ehtem Omer qorqup kelmidi, chunki bu ziyapette Tash Polatning bezi-bir milli hiyanetliridin soal-soraq qilinidighanlighi melum idi. Amma Nebiyullah Zoqa ozi Qazaq bolghanlighi uchun keldi we qorqmidi, chunki her kimning hayati ozige ayan idi.yani Qazaq Uyghur emes idi.

Mana bu dangliq yash yazghuchi Ehtem Omer ependi Yurtqa qaytip barghandin keyin ,;" Cheteldiki Uyghurlar," temisida bir kitap yeziptumish, u Kitapta Erebistandiki Muhajir Uyghurlarning hayati, tarihi shundaq tepsili we hayajanliq qilip yezilghanmishki, shundaq dang chiqirip ketiptumish, anglap kuldum ,Ghidighim keldi, arida bir-ikki he maqul uch-tort ret Heremge kirip tawap-ibadet qilghinini demise, putun Erebistanda men bilen Ustaz Muhemmedd Qasim ependidin bashqa hich kimni kormey qorqqinidin putun kun Artush Rubatning kichikkine paskina hujrisidin chiqmay bir ayni aran toldurup aranla teslikte yurtqa qaytip ketiwalghan bu yash yazghuchi, qandaq bolup bundaq keng melumaqtliq, kitapni yazalisun,? Mumkinmu,? Kim berdi uninggha bu melumatlarni,? " olchem mana bu.;" Yaq yene bashqa olchem lazim," undaqta yene eytip berey,;

Bir kuni kechisi Huptendin jiq otken waqit idi, men Tashpolat we Nebiyullah Zoqani elip Artush rubatqa Ehtem Omer ependini ziyaret qilghach sohbetleshkili barduq, ozi yalghuz olturghan iken, gep arisida men yene oz ehlaqimni qildim we sorimay turalmidim we didim,;" Ehtem Omer ependi,wetende siler yazghuchi we edipler heqiqetende kop yahshi eserlerrni yezishni bashlawatisiler, we yeziwatisiler,diqqitimni qozghighini shuki,hich bir Uyghur tili Logheti yoq ehwal astida hem, Tilimizdiki Erepchidin we Parischidin kirgen sozlerni eserliringlarda shundaq jayi-jayida we hetta eslidiki menisi bilen bek toghra ishlitiisler, misal qilsam, yazghuchi Imin Ehmedining bir Nesri eseri qolumgha chushup qaldi, u kitapta u kishi tilimizdiki Erepche we Parische sozlerni shundaq yahshi ishletkenki heyranu-hangtang qaldim, siler bu sozlerning menisini we oqulishini bundaq toghra bilishinglar qandaq mumkin,? " shu yede Ehtem Omer ependi addila qiilip shundaq menide jawap berdi.;" Biz kichigimizdin bashlapla kitap oqughanda soz-ibarilerning qandaq teleffuz qilinidighanlighini, qandaq menige kelidighanlighini diqqet qilidikenmiz, we shundaq yeziliwersek millet siler yazghuchi ikensiler deydughu,? " heqiqetende toghra iidi, bashqiche boliishi mumkin emes idi,, chunki bu edip atliq jahillar ne Erepche biletti, ne Parische biletti, ne Tilimizning bashqa Turkche, Ozbekche we Tatarchigha ohshash Lehchilirini biletti, Uygurrchidin bashqa bir til bilmeyttti, yani,;" Til Yoqsulliri," idi, chunki u chaghlarda hazirqidek,;" Uyghur Tilining Izahliq Logheti " yoq idi.

Men yene shu yerde Ehtem Omer ependidin shundaq soridim,,;" Nesri Eser " digen nime digenlik bolidu ,?

Didi,;" Parche-parche Eser " digen bolidu.

Didim,;" Toghra, Erepche soz, Uyghurchigha terjume qilsaq, ; Chechilanggghu Iz ; digenlik bolidu, Nesri Eserler Menzum Eserlerning ziddi, Nesir Erepche soz menisi Chachmaq, yani uruqni etizgha chachmaq, yani tertip intizamliq bir putun yezilghan eserlerning ziddigha parche—parche halette chechilangghu yezilghan eserlerdur. Endi Eser hem Erepche menisi IZ yani Ayaq izigha ohshash. bizdiki Eseri-Ettiqe digen soz hem Erepche menisi Kona iz digenlik bolidu," turup qaldi.


Mana mushundaq hiyallar bilen Sheir yezish uchun Shair bolush shert emes iken, Kitap yezish uchun Edip bolush shert emes iken didim, we yazghim kelip Qolumgha Qelemni elip towendikidek bir sheirni yazdim. qarisam bu yazghanimni Yurttiki Mehemmedjan Rashidin hem yazalmaydiken, ishenmisenglar yezip baqsunchu qeni koreylik,?

Hey Ata miras wetenim,Uyghuristanim Eziz Yurtum.
Totemim millitimning Kokboridur,Turkche,;" Ben Bozkurdum."
;" Sen tarihte qul yashighan,musteqilliqni Rabiye Qadir bilen bashlighan," demsen,?
Hey Kapir,yalghan sozlime, tehi yeqinda uch qetim weten qurdum.

Men yeqinda Mehemmedjan Rashidinning sheirini oqughandin keyin ichim eliship ,undaqlargha terbiiye bolsun uchun shundaq bir sheir yezip bu betke chaplighan idim, hazir yene yezip chaplap qoyay oqup-olchep beqinglar.


Hey wetendiki Shair atliq Ghuljiliq, Mehemmedjan Rashidin.

Sen wetendiki Sairlarrning yahshisimu, yaminimu, Qaysidin,?

Sheiringni Dang Zhong Yangning Egligidin otkuzupsen,

Heli sening Tilingni kesip, Kozungni oymisun, aziraq waysighin.



Hormet bilen ,; IHTIYARI MUHBIR : MEKKEOYLIGHANLIRIMNI YAZGHIM KELDI ( 73 )